Η δημιουργία ενός μονίμου μηχανισμού διάσωσης χωρών με υπερβολικά
δημόσια ελλείμματα και χρέη, όπως αποφάσισε το πρόσφατο Συμβούλιο
Κορυφής της Ε.Ε., υποστηρίζεται ότι εξυπηρετεί μια επείγουσα ανάγκη για
τη διευθέτησή των ελλειμμάτων αυτών. Η δε έναρξη του μηχανισμού το 2013
φαίνεται να φωτογραφίζει, μεταξύ των άλλων και τη χώρα μας, καθώς από το
δεύτερο εξάμηνο της χρονιάς αυτής ξεκινά η αποπληρωμή, μεταξύ των
άλλων, και του ποσού των 110 δισ. δανεισμένου από την τρόικα. Εκ πρώτης
όψεως, η δημιουργία κάποιου μηχανισμού διευθέτησης ήταν αναγκαία, όμως
το ερώτημα που τίθεται είναι εάν ο μηχανισμός αυτός θα αποδειχθεί
χρήσιμος και επαρκής όταν τεθεί σε λειτουργία.
Με λίγα λόγια, το
σύνολο των πιστωτών μιας οικονομίας που αποδεδειγμένα δεν μπορεί να
εξυπηρετήσει τα δάνειά της, θα καλείται σε διακανονισμό είτε επιμήκυνσης
αρχικώς, είτε αναδιάρθρωσης (με «κούρεμα») του δημοσίου χρέους. Οι
περισσότεροι ενίστανται στην ιδέα ότι θα καλούνται επισήμως, σύμφωνα με
την προτεινόμενη ρύθμιση, τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία να
διαπραγματεύονται αναγκαστικώς με τις χώρες σε αδυναμία αποπληρωμής των
δανείων τους. Ομως, αυτό είναι κάτι που σε κάθε περίπτωση μπορεί να
συμβεί από τα πράγματα. Αλλά χρειάζεται κανείς να ξέρει ότι υπάρχει
μηχανισμός για να υπολογίσει τις πιθανότητες μιας αθέτησης πληρωμών;
Οχι, φυσικά.
Αντιθέτως, το πρόβλημα με τις αποφάσεις του
συμβουλίου κορυφής βρίσκεται στην απλουστευμένη ιδέα ότι αν απειλήσεις
με τιμωρία την κακιά μαθητήτρια-χώρα, τότε το κίνητρο του τελευταίου να
παρατυπήσει ελαχιστοποιείται. Το προτεινόμενο πρωτόκολλο θα τιμωρεί
ακόμη και μια αυξητική τάση δημοσίων ελλειμμάτων και χρέους τα οποία
κυμαίνονται κάτω του 3% και 60% του ΑΕΠ αντιστοίχως. Πραγματικά
εξωφρενική είναι η ιδέα ενεργοποίησης κυρώσεων για χώρες με εμπορικά
ελλείμματα, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, υψηλές τιμές ακινήτων και υψηλό
πληθωρισμό. Η ρύθμιση αυτή, αν και εκ πρώτης όψεως παράλογη, φαίνεται να
εξυπηρετεί πάντως την ιδέα των πλεονασματικών, στο εξωτερικό ισοζύγιο,
χωρών της Ε.Ε. ότι για τις εξωτερικές ανισορροπίες, δηλαδή υπερβολικά
ελλείμματα και πλεονάσματα στην Ευρωζώνη, πρέπει να «πληρώνουν»
αποκλειστικά οι ελλειμματικές χώρες, καθώς το βάρος της προσαρμογής
πρέπει να πέφτει αποκλειστικά σε αυτές. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που
παρατηρείται κάποιου είδους (εμπορικό) έλλειμμα ή γενικότερη απόκλιση
από τους στόχους ισορροπίας, θα πρέπει να υποχωρούν οι μισθοί και οι
τιμές. Δηλαδή, οι χώρες που μειονεκτούν σε ανταγωνιστικότητα θα πρέπει
εφαρμόζουν σε μόνιμη βάση περιοριστικές πολιτικές που θα τις παγιδεύουν
σε μια διαδικασία απόκλισης. Οι τρόποι αποφυγής μιας τέτοιας κατάστασης
είναι, σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, εξαιρετικά περιορισμένοι. Εγχώριο νόμισμα
δεν υπάρχει για να υποτιμηθεί, ενώ, αντιθέτως, τα πλεονάσματα των
επιτυχημένων χωρών-περιοχών (Γερμανία, Σκανδιναβία, Ολλανδία, Αυστρία)
ανατιμούν το «σταθερό» ευρώ. Η μόνη εναλλακτική της μείωσης των
μισθών-τιμών για τις ελλειμματικές χώρες είναι η συνεχής πώληση δημόσιας
και ιδιωτικής περιουσίας στο εξωτερικό για την ετήσια κάλυψη των
εμπορικών ελλειμμάτων.
Με άλλα λόγια, εάν δεν υπάρχουν αυτόνομες
ξένες επενδύσεις/εισροές στην ελλειμματική χώρα, το έλλειμμα του
εμπορικού ισοζυγίου μετατρέπεται σε δημοσιονομικό έλλειμμα και χρέος.
Επιπλέον
-και κυριότερο- σε περιπτώσεις χωρών όπως ο μεσογειακός νότος, υπάρχει
πάντα ένα κομμάτι του εμπορικού ελλείμματος που είναι αναπτυξιακό και
αντιστοιχεί στον διαφορετικό ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης. Εάν, δηλαδή,
μια χώρα έχει διπλάσιο ρυθμό μεγέθυνσης από μια άλλη, η πρώτη αυτή χώρα
αναμένεται -με ίσες με τη μονάδα εισοδηματικές ελαστικότητες- να έχει
και αντίστοιχο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Με τις πρόσφατες
προτεινόμενες ευρωπαϊκές ρυθμίσεις, μια χώρα με υψηλό ρυθμό μεγέθυνσης
μπορεί να τιμωρείται στην προσπάθειά της να συγκλίνει με τις άλλες
αναπτυγμένες χώρες του Βορρά, καθώς θα πρέπει να (της) επιβάλλεται
υποχρεωτική περιστολή στην εισοδηματική πολιτική και περιοριστική
πολιτική ζήτησης γενικότερα, ώστε να περιορίζει τις... εισαγωγές της και
να «κλείνει» το εμπορικό της έλλειμμα.
Τι θα γίνει όταν μια
μερίδα χωρών διαπιστώσει ότι μερικές ρυθμίσεις της Ε.Ε. εμποδίζουν την
ανάπτυξή τους;
* Καθηγητής μακροοικονομικής ανάλυσης στο
Πανεπιστήμιο Πειραιώς
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 07/11/2010)