Η ένταση στη
Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική κρύβεται, όπως μας λένε, πίσω από την
πρόσφατη αύξηση των τιμών των καυσίμων, τα οποία την Τετάρτη χτύπησαν τα
ψηλότερα επίπεδα των τελευταίων 2,5 ετών. Ενώ όμως το συμβόλαιο
Brent
κυμάνθηκε αυτή την εβδομάδα πάνω από τα 120 δολάρια ανά βαρέλι, στην Τρίπολη η
βενζίνη στοιχίζει 34 πέννες ανά γαλόνι και αυτό δεν είναι τυπογραφικό λάθος. Η
αιτία που οδηγεί εκείνους που βρίσκονται στην εστία της κρίσης να πληρώνουν
φθηνότερα και εκείνους που βρίσκονται μακριά να πληρώνουν ακριβότερα είναι οι
υψηλές επιδοτήσεις της Λιβύης. Ένας άλλος λόγος όμως είναι ότι η ενεργειακή
αγορά έχει σχεδιαστεί προσεκτικά ώστε να κερδίζουν οι κερδοσκόποι από τον
παραμικρό τριγμό, ακόμα και αν δεν υπάρχουν ενδείξεις για πραγματική έλλειψη.
Η αδελφότητα
του ενεργειακού εμπορίου δεν επέτρεψε ποτέ στα γεγονότα να επισκιάσουν μια καλή
«φοβέρα» όσον αφορά τον εφοδιασμό. Πράγματι, αυτή η διαχρονικά εύθραυστη αγορά
είναι ευαίσθητη στις διακυμάνσεις της τιμής, καθώς η ζήτηση τείνει να αυξάνεται
ταχύτερα από την παραγωγή. Αλλά συμβαίνουν περισσότερα από αυτό. Πράγματι, αυτό
που ο πρόεδρος Ομπάμα δεν ανέφερε την περασμένη εβδομάδα στην ομιλία του για
την ενεργειακή ασφάλεια, είναι ότι τα σφάλματα της παγκόσμιας ενεργειακής
αγοράς θα μπορούσαν να γεμίσουν ένα σαουδαραβικό κοίτασμα πετρελαίου.
Αναδυόμενη από
τις στάχτες ενός αποτυχημένου χρηματιστηρίου πατάτας στο κεντρικό Μανχάταν, η
σύγχρονη αγορά πετρελαίου κυριάρχησε στη δεκαετία του 1980. Ο αρχιτέκτονάς της
ήταν ο Μάικλ Μαρκς, γεννημένος στο Παρίσι και γόνος ενός εμπόρου, ο οποίος
μέχρι σήμερα δεν είναι ικανοποιημένος με το δημιούργημά του. Συν τω χρόνω, η
αγορά μεγεθύνθηκε και περιλαμβάνει μελλοντικά συμβόλαια, επιλογές και
swaps,
τα οποία εμπορεύονται σε αρκετά χρηματιστήρια ανά τον κόσμο. Υπάρχει επίσης μια
ισχυρή ιδιωτική «
over
the
counter»
αγορά, όπου ανταλλάσσονται τα αληθινά βαρέλια. Σήμερα, η καθημερινή
δραστηριότητα της παγκόσμιας αγοράς πετρελαίου ανέρχεται σε περίπου 600 δις
δολάρια, αν και η περιορισμένη διαφάνεια σημαίνει ότι δεν μπορούμε να έχουμε
σαφή μεγέθη. Η κεντρική αγορά για το πετρέλαιο είναι τώρα κομμάτι του
Chicago
Mercantile
Exchange, αν και γίνεται
προσπάθεια επέκτασης στο Λονδίνο, ώστε να αποφευχθούν οι νέοι κανονισμοί στις
ΗΠΑ που θεσπίστηκαν με βάση την απόφαση
Dodd-
Frank.
Όπως συμβαίνει
με τις αγορές που είναι ευαίσθητες στις απότομες αλλαγές της τιμής, η πετρελαϊκή
αγορά προσέλκυσε κερδοσκόπους από την αρχή. Ο ρόλος τους ήταν και είναι απαραίτητος
– επιτρέπουν σε αυτούς που παράγουν, αποθηκεύουν και πωλούν πετρέλαιο να
διαχειριστούν τον κίνδυνο που διαφορετικά θα έθετε υπό απειλή τη δουλειά τους.
Το πετρέλαιο χρειάζεται χρόνια για να αντληθεί από το έδαφος, οπότε η μακροπρόθεσμη
βιωσιμότητα των παραγωγών είναι κρίσιμη για την προσφορά. Καθώς οι εκατέρωθεν
κυβερνήσεις επαναπροσδιορίζουν τους κανόνες τους, κάποιοι προτείνουν την εκδίωξη
των κερδοσκόπων συνολικά. Αυτό θα ήταν κακή ιδέα, αλλά και πάλι, η επιτρεπόμενη
κερδοσκοπία θα πρέπει να είναι πολύ μικρότερη από ότι σήμερα.
Για παράδειγμα,
μετά τον δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ, η αξία των κερδοσκοπικών μελλοντικών συμβολαίων
έχει αυξηθεί στο τριπλάσιο. Στην ίδια περίοδο όμως, η ποσότητα πετρελαίου που
παράγεται έχει παραμείνει σχεδόν στάσιμη. Επίσης, οι κερδοσκόποι φέτος προβλέπουν
μελλοντικές αυξήσεις των τιμών σε αναλογία 3 προς 1, σύμφωνα με τα επίσημα
δεδομένα. Αυτό όμως συμβαίνει ενώ η παγκόσμια παραγωγή κυμάνθηκε σε ιστορικά
υψηλά επίπεδα τον Φεβρουάριο και συνήθως η αυξημένη παραγωγή σημαίνει χαμηλότερες
τιμές. Στο μεταξύ, η μετακίνηση της αγοράς από την επί τόπου εμπορία στο
ηλεκτρονικό εμπόριο έχει δημιουργήσει ένα νέο πρόβλημα, το οποίο σχετίζεται με
το εμπόριο υψηλής συχνότητας.
Οι κανόνες που
διέπουν τις αγορές αυτές δεν έχουν συμβαδίσει με την εντατικοποίηση της κερδοσκοπίας.
Οι κερδοσκόποι μπορούν να εμπορεύονται σχεδόν δίχως χρήματα, έχοντας τη δυνατότητα
να επηρεάζουν τις τιμές με μεγάλα στοιχήματα, ενώ διακινδυνεύουν μόλις το 5-10%
της αξίας της συναλλαγής. Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει κατακρίνει κατά καιρούς τις
μεγάλες πετρελαϊκές στις δημόσιες ακροάσεις, αλλά δεν τολμά να μειώσει την ισχύ
των εμπόρων.
Στην πραγματικότητα,
η Ουάσιγκτον συχνά έχει επιδεινώσει την κατάσταση. Ένα έκδηλο παράδειγμα είναι
η «εξαίρεση της εξασφάλισης καλή τη πίστει» που δόθηκε στην
Goldman
Sachs
το 1991. Επέτρεψε στην τράπεζα
και σε άλλους κερδοσκοπικούς παίκτες να προβαίνουν σε μεγάλα στοιχήματα για τα
εμπορεύματα τα οποία προηγουμένως απαγορεύονταν, δίχως να παραλαμβάνουν το εν λόγω
προϊόν. Το 2000, οι ΗΠΑ υπερψήφισαν και την Πράξη Εκσυγχρονισμού των Μελλοντικών
Συμβολαίων στα Εμπορεύματα, η οποία απαγόρευε στις ρυθμιστικές αρχές να εντοπίζουν
την απάτη στις υψηλού ρίσκου αγορές «
over
the
counter». Αυτό έθεσε τη βάση για την χρηματοπιστωτική
κρίση, ενώ οι όγκοι των εμπορευμάτων εκτός χρηματιστηρίου αυξήθηκαν απότομα στα
επόμενα πέντε χρόνια, στα 32.000 δις δολάρια, σύμφωνα με την
Bank
of
International
Settlements. Στη Βρετανία, η Οικονομική Ρυθμιστική Αρχή απέτυχε να παράγει ένα
περιεκτικό σύνολο κανόνων, παρόλο που έσπευσε να δώσει πρόστιμο σε έναν χρηματιστή
επειδή οδήγησε σε αύξηση του
Brent
ενώ ήταν μεθυσμένος.
Εν ολίγοις,
αυτή είναι μια αγορά που έχει κάνει εδώ και καιρό ότι θέλει. Η Βρετανία, η Ευρώπη
και οι ΗΠΑ όμως, εξετάζουν περίπλοκους νέους κανόνες που θα γιατρέψουν την αρρώστια
με περισσότερο δηλητήριο – ανοίγοντας το δρόμο για ρυθμιστικό
arbitrage ανάμεσα στα μεγάλα διεθνή χρηματιστήρια. Αντιθέτως, οι περιοχές
αυτές θα πρέπει να σκεφτούν μια απλούστερη λύση. Από το να περιορίσουν την
κερδοσκοπία, να απαιτήσουν από τους κερδοσκόπους περισσότερα ίδια κεφάλαια κατά
την τοποθέτηση των στοιχημάτων. Η αύξηση των προκαταβολών στο εμπόριο έχει
αποκλεισθεί προ πολλού στην
Wall
Street
και θεωρείται ισοπεδωτική λύση. Και δικαίως την θεωρούν έτσι
, διότι θα λειτουργούσε
.
(Η συντάκτρια είναι συγγραφέας του βιβλίου ‘The Asylum: The
Renegades Who Hijacked The World’s Oil Market’. Επίσης, είναι μέλος του Κέντρου
Περιβαλλοντικής Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο των ΗΠΑ)