Η ανεύρεση φυσικού αερίου, ενδεχομένως και πετρελαίου, στα βαθιά νερά γύρω από την Κύπρο, δεν δικαιώνουν μόνο τον πρώην υπουργό Εμπορίου, Νίκο Ρολάνδη, ο οποίος υπέγραψε την πρώτη συμφωνία για οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Αίγυπτο το 2003, ούτε μόνο τον διευθυντή της υπηρεσίας Ενέργειας, Σόλωνα Κασίνη, πρωταγωνιστή, έως προσφάτως, στα θέματα ενεργειακής διπλωματίας. Οι πολύ ενθαρρυντικές αποκαλύψεις από την πρώτη γεώτρηση της Noble Energy η οποία υπολογίζει ότι τα αποθέματα αερίου στο τεμάχιο «Αφροδίτη» κυμαίνονται μεταξύ 5-8 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών, δικαιώνουν τον ραβδοσκόπο της Λεμεσού, Πολύβιο Κυριακίδη, ο οποίος από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 προσπαθούσε να πείσει για την πεποίθησή του ότι υπάρχουν κοιτάσματα πετρελαίου στην περιοχή μας. Ο Πολύβιος Κυριακίδης είναι το πρόσωπο που κρύβεται πίσω από όλες τις προσπάθειες για ανεύρεση κοιτασμάτων οι οποίες ξεκίνησαν το 1938.
Όπως μας πληροφορεί δημοσίευμα της εφημερίδας «Χρόνος» της Λεμεσού, ημερομηνίας 19 Ιουνίου 1931 και με τίτλο «Υπάρχει πετρέλαιο εν Κύπρω;», το οποίο εξασφαλίσαμε από το αρχείο Τίτου Κολότα, ο Πολύβιος Κυριακίδης, ιδιώτης ραβδοσκόπος, πληροφορεί τον δημοσιογράφο ότι κατά τη γνώμη του υπάρχει υπόγειος φλέβα πετρελαίου. Ακολουθώντας το ένστικτό του ταξίδεψε στη Ρουμανία για να μελετήσει την εκεί πετρελαϊκή βιομηχανία, ενώ προμηθεύτηκε και τα αναγκαία διατρητικά μηχανήματα για να ξεκινήσει τις έρευνές του. Την άποψη Κυριακίδη φαίνεται να ενστερνίστηκαν οι Άγγλοι αποικιοκράτες, οι οποίοι βρίσκονταν και πίσω από την εταιρεία Iraq Petroleum. Μία εταιρεία που για δέκα χρόνια, από το 1938 έως το 1948 διεξήγαγε γεωλογικές έρευνες σε διάφορες περιοχές της Κύπρου.
Η γεώτρηση στη Μονή
Το 1949 ο Πολύβιος Κυριακίδης, έχοντας την οικονομική στήριξη δύο εύπορων επιχειρηματιών, συντοπίτες του από τη Λεμεσό, έλαβε την απόφαση να ξεκινήσει την ανόρυξη μιας γεώτρησης στην περιοχή της Μονής. Τα απομεινάρια αυτής της γεώτρησης εξακολουθούν να υπάρχουν στον χώρο. Με τα μηχανήματά του κατάφερε να φτάσει σε ένα βάθος 1.799 μέτρων, επίτευγμα μεγάλο για εκείνη την εποχή. Και παρότι δεν κατάφερε να επαληθεύσει αυτή την αόρατη δύναμη που τον έπεισε ότι υπάρχει πετρέλαιο, η γεώτρησή του, όπως αφηγείται στην «Κ» ο πρώην διευθυντής του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, Γιώργος Κωνσταντίνου, εξυπηρέτησε τελικά το Τμήμα αφού στάθηκε η αιτία να αντληθεί γνώση για τα πετρώματα της περιοχής.
«Ο Πολύβιος Κυριακίδης δεν ήταν μία τυχαία μορφή. Ως γεωλόγοι δεν πιστεύουμε στους ραβδοσκόπους, αλλά σεβόμαστε αυτό που κάνουν. Άλλες φορές πετυχαίνουν, άλλες όχι. Είναι σαν να ρίχνεις το ζάρι. Κάποτε θα πέσεις μέσα. Πάντα μιλούν για τις επιτυχίες τους, ποτέ όμως για τις αποτυχίες τους. Έτσι και ο Κυριακίδης. Στην αρχή τον γνώρισα από τις εφημερίδες. Κάθε φορά που υπήρχε ανομβρία, αυτός πίστευε ότι μπορούσε να βρει νερό για να ικανοποιήσει την Κύπρο. Ο Μακάριος πίστευε πολύ σε αυτόν. Όπως θυμάται δεν μιλούσε μόνο για νερό. Αλλά και για πετρέλαιο. Πριν από τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο είχε επισκεφθεί πετρελαιοπηγές της Ευρώπης, μετέβη στο Ιράκ και έφτασε ακόμη και στη Νότιο Αφρική. Ήταν ταυτόχρονα ένας εξαιρετικός τεχνίτης και σε αυτό του βγάζω το καπέλο. Έκανε τα δικά του τρυπάνια και είχε το δικό του εργοστάσιο που παρήγαγε γύψο».
Ο κ. Κωνσταντίνου θυμάται τον Πολύβιο Κυριακίδη να πιστεύει ακράδαντα μέχρι τον θάνατό του ότι υπάρχει πετρέλαιο στην Κύπρο. Πριν από την εισβολή είχε μάλιστα αιτηθεί στο Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης για ερευνητική άδεια για πετρέλαια στα θαλάσσια βάθη της Κύπρου, σε μία περιοχή κοντά στη γεώτρηση της Noble Energy. Φυσικά τα γεωτρύπανά του, ακόμη κι εάν επιχειρούσε αυτή τη γεώτρηση δεν θα μπορούσαν να φτάσουν στα 5.000 μέτρα που έφτασε το τρυπάνι της Noble Energy, παρότι ήταν από τα καλύτερα της εποχής.
Μία δεύτερη γεώτρηση διενήργησε και στην περιοχή Τσερίου βάθους 1.250 μέτρων με τα ίδια απογοητευτικά αποτελέσματα. Στην περιοχή, όπως αφηγήθηκε σε παρουσίασή του ο Σόλωνας Κασίνης, εντοπίστηκε αλάτι, το ίδιο που υπάρχει στο βυθό της θάλασσας και επισφραγίζει το κοίτασμα ώστε αυτό να μην οξυγονώνεται και να παγιδεύεται στον βυθό.
Παρόλα αυτά πετρέλαιο δεν βρέθηκε κι εκ τούτου 250 χιλιάδες λίρες που του εμπιστεύτηκαν αυτοί που τον πίστεψαν, μεταξύ αυτών και ο πατέρας του πρώην δημάρχου Λεμεσού, Αντώνη Χατζηπαύλου, χάθηκαν. Η ιστορία του Πολύβιου Κυριακίδη έχει και τα ευτράπελά της. Λέγεται ότι Λεμεσιανοί πήγαιναν τα βράδια στον χώρο της γεώτρησης και έβαζαν λίγο πετρέλαιο στη γεώτρηση, αυτό μύριζε και ο μακαριστός Κυριακίδης συνέχιζε τις απεγνωσμένες του προσπάθειες. Άλλοι λένε ότι το πετρέλαιο το έβαζε ο ίδιος.
1957-2009
Από το 1957 έως το 1970 έγιναν γεωφυσικές έρευνες αλλά και γεωτρήσεις από την εταιρεία Forest Oil Corporation, χωρίς όμως επιτυχία. Η μία γεώτρηση, βάθους 2.586 μέτρων, έγινε το 1969 στην περιοχή «Αρχάγγελος» νότια της Λευκωσίας και η δεύτερη, βάθους 3.295 μέτρων, το 1970 στην περιοχή του χωριού Λευκόνοικο.
Την τετραετία που ακολούθησε μέχρι την τουρκική εισβολή, η εταιρεία OXOCO, κάτοχος τότε ερευνητικών αδειών, ανέθεσε τη διεξαγωγή γεωφυσικών σεισμικών ερευνών στην εταιρεία DELTA Exploration Inc. Οι έρευνες κάλυψαν και τη θαλάσσια περιοχή μέχρι την ισοβαθή των 200 μέτρα.
Το 1975 η καναδική εταιρεία γεωφυσικών ερευνών SEFEL Geophysical Ltd διεξήγαγε σεισμικές έρευνες συνολικού μήκους 8.000 χλμ. στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου (Τουρκία, Κύπρος, Συρία, Λίβανος, Ισραήλ και Αίγυπτος). Η εταιρεία αυτή δεν είχε άδεια από την Κυπριακή Δημοκρατία κι όταν αποκαλύφθηκε ότι διεξήγαγε έρευνες εξαναγκάστηκε να παραδώσει στο κράτος τα ευρήματά της.
Οι έρευνες συνεχίστηκαν την περίοδο 1985-1987 από τη Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης. Μαζεύτηκαν τότε αρκετά δείγματα και στοιχεία που αφορούσαν τον πυθμένα της Κύπρου και τα συμπεράσματα ήταν πως οι ελπιδοφόρες ζώνες της Κύπρου για πετρέλαιο ήταν στο νότιο τμήμα της Κύπρου και στη Μεσαορία.
Παρόλα αυτά, όπως υποστήριξε στην εν λόγω παρουσίαση ο Σόλωνας Κασίνης, οι Κύπριοι γεωλόγοι πίστευαν ότι το ενεργειακό δυναμικό της θαλάσσιας περιοχής γύρω από την Κύπρο ήταν μέτριο. Σε αντίθεση με τα αποτελέσματα όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και στο Ισραήλ και βεβαίως στην Αίγυπτο αλλά και στην περιοχή νότια της Κρήτης, όπου παρουσιάζει ενδιαφέρον η διενέργεια γεωλογικών και γεωφυσικών ερευνών.
Το 2001 η Κυπριακή Δημοκρατία σε συνεργασία με γαλλικά και νορβηγικά συνεργεία ξεκίνησε τη διεξαγωγή γεωφυσικών ερευνών, οι οποίες συνεχίστηκαν με δισδιάστατες έρευνες το 2006 σε έκταση 6.700 χιλιομέτρων και το 2008 – 2009 με τρισδιάστατες έρευνες σε 19 χιλιάδες χιλιόμετρα της ΑΟΖ.
Και εκρήξεις από επιφανειακά πόκετς αερίου
Ο κ. Κωνσταντίνου, γεωλόγος για πολλά έτη στο Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης και διευθυντής από το 1980, συνταξιούχος πια, μας εξιστορεί πως πάντα υπήρχαν υποψίες για ύπαρξη αερίου στην Κύπρο. Συγκεκριμένα περιστατικά δημιουργούσαν προσδοκίες. Όπως οι πληροφορίες την δεκαετία του ’30 σε γεωργική γη του χωριού Ακανθού, που έκαναν λόγο για γκάζι. Όπως όμως μας λέει επρόκειτο για μικρά πόκετς αερίου τα οποία δημιουργούνταν από ζωικούς οργανισμούς που σάπιζαν στη γη και μέσα στη λάσπη χωρίς οξυγόνο παρήγαγαν μεθάνιο. «Ήταν μεθάνιο, αλλά ασήμαντες ποσότητες. Επιφανειακά. Δεν μιλάμε για αποθέματα αλλά τέτοια περιστατικά δημιουργούν εντυπώσεις. Είχαμε και δύο περιπτώσεις εκρήξεων πριν από το ’74, κατά τη διάρκεια εργασιών για γεωτρήσεις νερού. Η μία στην περιοχή Μόρφου και μία στον Στρόβολο. Η ύπαρξη του αερίου γινόταν αντιληπτή διότι καθώς κάπνιζαν οι εργάτες που διενεργούσαν την γεώτρηση προκαλείτο μικρή έκρηξη».
Σε μία περίπτωση είναι και ο ίδιο αυτόπτης μάρτυρας. Ο τότε διευθυντής του Αμιάντου, κάποιος Βρετανός, ο οποίος έπαιρνε το γιοτ του και πήγαινε βόλτες στη θαλάσσια περιοχή του Βαρυλά στην Κερύνεια, του επεσήμανε ότι στην περιοχή των Πανάγρων σε κάποιο κόλπο μέσα στη θάλασσα έβγαινε γκάζι. «Πήγαμε μαζί και πήρα δείγμα νερού σε μια μπουκάλα και κάναμε ανάλυση. Όντως επρόκειτο για γκάζι. Πολύ λίγο. Ελάχιστες ποσότητες που δεν έχουν καμία σχέση με τα όποια κοιτάσματα»...
Υ.Γ. Τις φωτογραφίες μάς τις παραχώρησε το Παττίχειο Δημοτικό Μουσείο και Ιστορικό Αρχείο Λεμεσού
Νείλος, ο μεγάλος ευεργέτης
Πώς δημιουργήθηκαν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στα βαθιά νερά της ανατολικής Μεσογείου
Η οργανική ύλη που μετέφερε στη Μεσόγειο για εκατομμύρια χρόνια ο ποταμός Νείλος και η διάβρωση των πετρωμάτων λόγω της αυξομείωσης της στάθμης της θάλασσας είναι οι δύο παράγοντες στους οποίους οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου οφείλουν τα πλούσια κοιτάσματα φυσικού αερίου που υπάρχουν στον βυθό της θάλασσας. Κύπριοι γεωλόγοι μας εξήγησαν τη διαδικασία δημιουργίας αυτών των αποθεμάτων. Ο Νείλος λόγω της έκτασής του τροφοδοτούσε με φυτική κυρίως ύλη τη θάλασσα. Σε περιόδους απερημοποίησης μετέφερε μαζί του σε αυτή την πορεία από τον Ισημερινό μέχρι τη Μεσόγειο τη βλάστηση που έπεφτε από τα δέντρα, τα κοτσάνια, τα φύλλα, όλα τα οργανικά υπολείμματα από τη σταδιακή καταστροφή της περιοχής.
Αυτή η οργανική ύλη λόγω της αυξομείωσης της στάθμης της θάλασσας «ανάγκαζε» τον ποταμό να παρασύρει προς την θάλασσα, ανάλογα και με τα ρεύματα, και ίζημα από τον βυθό του. Δηλαδή άργιλο ή λεπτόκοκκο άμμο, ως αποτέλεσμα της διάβρωσης των πετρωμάτων λόγω τριβής. Δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ονόμαζαν τον ποταμό Νείλο «μαύρο», από το χρώμα των μεταφερόμενων από αυτόν ιζημάτων κατά τις πλημμύρες. Για να μπορέσει όμως να μετατραπεί η οργανική ύλη σε πετρέλαιο ή υγραέριο, χρειάζεται αυτή η οργανική ύλη να μην οξειδωθεί. Να εγκλωβιστεί σε δύο στρώματα αδιαπέραστου καλύμματος, διότι εάν καταφέρει να διεισδύσει οξυγόνο η οργανική ύλη θα καεί. Οπότε απαιτείται ένα περιβάλλον έγκλειστο. Κάποια στιγμή λόγω πίεσης και θερμοκρασίας αυτά τα ιζήματα μετατρέπονται σε πέτρωμα και μέσα στο πέτρωμα αυτό μετατρέπεται η οργανική ύλη σε κηρογόνο.
Μαζί με το αέριο οι γεωλόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει και πετρέλαιο. Άλλωστε, αυτό φάνηκε από τις γεωτρήσεις στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Το αέριο βγαίνει πιο ψηλά επειδή είναι από τη σύνθεσή του πιο ελαφρύ, ενώ το πετρέλαιο μένει από κάτω. Δεν αποκλείεται, όπως συνέβη και σε άλλα κοιτάσματα του κόσμου, κάτω από το πετρέλαιο να υπάρχει και υδροφορία.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")