Το ζήτημα που αναπόφευκτα θα συζητηθεί στη φετινή προεκλογική εκστρατεία είναι αν έχει υποχωρήσει η αμερικανική ισχύς και, αν ναι, τι πρέπει να γίνει. Αυτό το στρατηγικό ζήτημα βρίσκεται πίσω από όλες τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ΗΠΑ, από την Αίγυπτο μέχρι το Αφγανιστάν και την Κίνα.
Ως προεκλογικά αναγνώσματα θα πρότεινα τρία βιβλία που ασχολούνται με το θέμα της αμερικανικής ισχύος, καταλήγοντας σε τρία διαφορετικά συμπεράσματα. Αν οι υποψήφιοι μπορέσουν να συζητήσουν με ειλικρίνεια τα ζητήματα που εκθέτουν αυτά τα βιβλία, ίσως θα καταφέρναμε να ξεπεράσουμε τα σλόγκαν και την εξιδανίκευση του λαμπρού παρελθόντος, προσαρμόζοντας την πολιτική στον πραγματικό κόσμο.
Τα τρία βιβλία είναι το «The World America Made» του Robert Kagan από το Ιδρυμα Μπρούκινγκς, το «Liberal Leviathan» του John Ikenberry από το Πρίνστον και το «No One’s World» του Charles Kupchan από το Τζορτζτάουν.
Τα βιβλία είναι σοβαρά και ακαδημαϊκά, αλλά ασχολούνται με ερωτήματα που κάθε ψηφοφόρος καταλαβαίνει. Διαβρώνεται η διεθνής θέση της Αμερικής; Μπορούν οι ΗΠΑ να ανακάμψουν και ποια είναι η ενδεδειγμένη στρατηγική; Μήπως η διεθνής τάξη όπως τη γνωρίσαμε από το 1945 θα δώσει τη θέση της σε κάτι διαφορετικό και άναρχο, ό, τι και να κάνουμε;
Kαι οι τρεις αναλυτές ξεκινούν από την αναγνώριση ότι οι εύκολες εποχές της απαράμιλλης αμερικανικής ισχύος έχουν παρέλθει. Ομως, τι έρχεται;
O Kagan υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει καλή εναλλακτική λύση παρά μόνον η αμερικανική ηγεσία και ότι δεν πρέπει οι ΗΠΑ να αυτοκτονήσουν προκαταβολικά ως υπερδύναμη, υποχωρώντας στα αιτήματα ανερχόμενων χωρών όπως η Κίνα. Ο Kagan ζητάει από τους αναγνώστες να φανταστούν πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς την αμερικανική ισχύ και απαντά ότι τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα χωρίς εμάς. Η φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τη στρατιωτική ή την άυλη ισχύ των ΗΠΑ. «Αν η αμερικανική ισχύς παρακμάσει, θα παρακμάσει μαζί της και η παρούσα παγκόσμια τάξη», γράφει ο Kagan. «Θα αντικατασταθεί από κάποια άλλη τάξη, που θα αντανακλά τις επιθυμίες και τις ιδιότητες των άλλων δυνάμεων. Ή, απλώς, θα καταρρεύσει».
Το μήνυμα του Κagan είναι παρόμοιο με αυτό του Μιτ Ρόμνεϊ, κύριου διεκδικητή του χρίσματος των Ρεπουμπλικανών. Ομως, το βιβλίο του Kagan συζητείται πολύ και στον Λευκό Οίκο του Ομπάμα, αν και πιστεύω ότι η πολιτική της κυβέρνησης εστιάζεται στην προσαρμογή της αμερικανικής ισχύος σε έναν κόσμο που αλλάζει και όχι στο να ανακτήσει τα αμερικανικά πρωτεία.
Ο Ikenberry υποστηρίζει πως η παγκόσμια τάξη είναι πολύ πιο ανθεκτική και σταθερή από όσο φοβάται ο Κagan. Tονίζει ότι η δομή της είναι γνησίως πολυμερής και ότι η ισχύς της προκύπτει από το δίκτυο των θεσμών που δημιουργήθηκαν με αμερικανική βοήθεια μετά το 1945, το οποίο περιλαμβάνει τον ΟΗΕ, την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΝΑΤΟ. Η Αμερική είναι ισχυρή όταν λειτουργεί μέσα από αυτές τις εδραιωμένες δομές εξουσίας, που έχουν διαδώσει τις βασικές αξίες του καπιταλισμού και της δημοκρατίας σε σχεδόν όλες τις γωνιές της Γης.
Ο Ikenberry λέει ότι οι ΗΠΑ μπορεί να συναντήσουν δυσκολίες, αλλά οι ανερχόμενες δυνάμεις θα είναι ενταγμένες στην ίδια παγκόσμια τάξη. Η πιο αντιπροσωπευτική οικογενειακή φωτογραφία, σύμφωνα με τον Ikenberry, είναι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, όπου νέοι πλούσιοι από την Κίνα και την Ινδία περπατούν πλάι στους Αμερικανούς και Ευρωπαίους ομολόγους τους. Ο Ikenberry υποστηρίζει ότι η Αμερική θα παραμείνει ισχυρή αν διατηρήσει ένα δίκτυο συμμαχιών και δεν προσπαθήσει να τα κάνει όλα μόνη της.
Ο Ομπάμα δείχνει να συμμερίζεται την άποψη του Ikenberry περί πολυπολικού κόσμου, αν και έχει χρησιμοποιήσει την αμερικανική ισχύ και μονομερώς, α λα Κagan. Αντίθετα, οι υποψήφιοι του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος όπως ο Ρόμνεϊ έχουν μια ενστικτώδη δυσπιστία προς οτιδήποτε αρχίζει με το πρόθεμα «πολυ-». Ο Kupchan προσφέρει μια πιο απαισιόδοξη προοπτική. Υποστηρίζει ότι ο κόσμος διανύει μεταβατική περίοδο και ότι είναι ευσεβής πόθος να περιμένει κανείς ότι τα πράγματα θα έρθουν όπως τα θέλουν οι ΗΠΑ και οι δυτικοί σύμμαχοί τους. «Ο κόσμος οδεύει με ορμή όχι μόνος προς την πολυπολικότητα αλλά και προς πολλαπλές εκδοχές της νεωτερικότητας», λέει. Ακόμη και αν διαδοθεί η δημοκρατία, όπως φαίνεται ότι συμβαίνει με την Αραβική Ανοιξη, «τα νέα καθεστώτα δεν θα παίξουν αναγκαστικά με τους κανόνες της Δύσης, μόνο και μόνο επειδή είναι δημοκρατικά». Ο Kupchan υποστηρίζει ότι η καλύτερη στρατηγική για την Αμερική είναι να επανακτήσει τη δική της εσωτερική πολιτική και οικονομική ισχύ. «Και να μην επιμένει να συναινέσουν οι υπόλοιποι στις δυτικές αξίες και στους δυτικούς θεσμούς».
Μεγάλες ιδέες, διατυπωμένες με σαφήνεια σε τρία βιβλία – που δεν είναι οι ασήκωτοι τόμοι πολιτικής επιστήμης που θυμόμαστε από το πανεπιστήμιο. Ελπίζω ότι ο Kagan, ο Ikenberry και ο Κupchan θα δώσουν τροφή στην ειλικρινή συζήτηση που απαιτείται προκειμένου να χρησιμοποιήσει η Αμερική με τον καλύτερο τρόπο την ισχύ της.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 01/04/2012)