Αίσθηση προκαλεί σε όλη την Ευρώπη το χθεσινό αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των γαλλικών εκλογών. Και δικαίως, γιατί η νίκη του Σοσιαλιστή Φρανσουά Ολάντ και η διαφαινόμενη επικράτησή του θα οδηγήσει σε ανατροπή της γαλλικής συμπόρευσης με την «σκληρή» πολιτική της Γερμανίδας καγκελαρίου Μέρκελ, που έχει προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις στο οικοδόμημα του ευρώ.
Εκεί, όμως, που θα έπρεπε να στραφεί η προσοχή για το μέλλον των ευρωπαϊκών κοινωνιών στο πλαίσιο της σημερινής κρίσης, που δεν αναμένεται να εγκαταλείψει την Γηραιά Ήπειρο σύντομα, είναι η άνοδος του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου. Η κόρη του Ζαν-Μαρί Λεπέν, Μαρίν, ξεπέρασε τα ποσοστά του πατέρα της στις προεδρικές εκλογές του 2002, φτάνοντας σε απόσταση αναπνοής από το συμβολικό όριο του 20%. Η οικονομική ανασφάλεια και τα κοινωνικά προβλήματα λαμβάνουν εκρηκτικές διαστάσεις στις χώρες-μέλη της Ε.Ε., τροφοδοτώντας πολιτικές δυνάμεις που πιστεύαμε ότι είχαμε αφήσει ανεπιστρεπτί πίσω μας με την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και, φυσικά, τα ευχολόγια, οι αφορισμοί, ακόμη και οι ιστορικές αναδρομές, δεν αρκούν για να αποτρέψουν τους λαούς της Ευρώπης να εκφράσουν την οργή και την αγανάκτησή τους ψηφίζοντας νοσταλγούς τέτοιων αντιλήψεων.
Η θεραπεία των αιτίων που γιγαντώνουν την απήχηση τέτοιων ιδεών και όχι η καταγγελία ενάντια σε όσους, στην απόγνωσή τους, ψηφίζουν ακροδεξιά σχήματα, θα πρέπει να αποτελεί το κύριο μέλημα των πολιτικών και κοινωνικών ελίτ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της Δύσης γενικότερα. Αυτή είναι η λογική που θα πρέπει να πρυτανεύσει όχι μόνο στον Ευρωπαϊκό Νότο, όπου διαφαίνεται η γενικευμένη αποτυχία των συνταγών λιτότητας, αλλά και σε ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η (ανήκουσα στο προνομιούχο «κλαμπ» των ΑΑΑ) Ολλανδία, στην οποία αυτές τις μέρες δοκιμάζεται η αντοχή της κυβέρνησης συνασπισμού, καθώς φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη η επίτευξη συμφωνίας σε ένα πρόγραμμα περικοπών.
Εν μέσω αυτών των διαπιστώσεων, ανασύραμε από την μνήμη μας ένα οξυδερκέστατο και προφητικότατο κείμενο του Γεωργίου Παπανδρέου του πρεσβύτερου (απαραίτητη η διευκρίνιση για αποφυγή παρεξηγήσεων και συγχύσεων με συνονόματους απογόνους…). Πρόκειται για ένα κείμενο το οποίο ο μετέπειτα «Γέρος της Δημοκρατίας» απέστειλε προς το Βρετανικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής τον Ιούλιο του 1943 και στο οποίο εισηγείτο τις βασικές συντεταγμένες που θα έπρεπε να έχει η μεταπολεμική στρατηγική των Δυτικών Δημοκρατιών (από Γ. Παπανδρέου «Η απελευθέρωσις της Ελλάδος», α΄εκδ. Μπίρης 1964, β΄έκδ. ΔΟΛ 2009). Καθώς προέβλεπε την ραγδαία άνοδο της τότε Σοβιετικής Ένωσης και την αύξηση της επιρροής στον μεταπολεμικό χάρτη της Ευρώπης, προτείνει, ως μέσο άμυνας, την σύσταση μίας «Σοσιαλιστικής Πανευρώπης» (σημ.: μάλλον θα πρέπει να διαβάσουμε «Σοσιαλδημοκρατικής», έχοντας κατά νου το μεταπολεμικό κοινωνικό κράτος) με τη συμμετοχή της Ιταλίας και της Γερμανίας, που τότε δεν είχαν ακόμη ηττηθεί. Συμπληρώνει, μάλιστα: «Και η Πανευρώπη οφείλει να είναι Σοσιαλιστική, διότι μόνον τοιουτοτρόπως μετατίθεται το κέντρον της κοινωνικής ακτινοβολίας – η δύναμις έλξεως – από την Ρωσίαν εις την Ευρώπην, εις τρόπον ώστε η Ρωσία να παραμείνει υλική απειλή και όχι ηθική δύναμις, κίνδυνος και όχι προσδοκία».
Πέρα από απλουστευτικές αναλογίες περί «ερυθρού και μαύρου φασισμού», και λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι δεν έχουμε απέναντί μας κάποιο κρατικό μόρφωμα που να απειλεί με την ιδεολογία του την εσωτερική σταθερότητα της ώριμης πλέον «Πανευρώπης», που προέβλεψε ο «Γέρος» ήδη πριν την πτώση του Άξονα, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε πως οι Ευρωπαίοι πολιτικοί θα πρέπει να βρουν λύσεις στα σημερινά προβλήματα, ανάλογες με εκείνες που περιείχε το μεταπολεμικό «κοινωνικό συμβόλαιο» στην Δυτική Ευρώπη. Αλλιώς σήμερα η απειλή δεν θα είναι έξωθεν, αλλά ένδοθεν – από την κοινωνική διάλυση και την πολιτική αστάθεια, που θα τείνει να γίνει «ενδημική νόσος». Και πάνω σε τέτοιες συνθήκες, δεν μπορεί να οικοδομηθεί ανάπτυξη. Αντίθετα, η εμπέδωσή τους θα σημάνει τελεσίδικα την παράδοση της Ευρώπης σε υφεσιακά φαινόμενα, την απόσυρσή της από το προσκήνιο της ιστορίας και, τέλος, την περιθωριοποίησή της για πάρα πολλές γενιές.
Κι επειδή η στροφή της πολιτικής που άρχισε να διαφαίνεται από την χθεσινή γαλλική κάλπη πιθανότατα θα ολοκληρωθεί και θα ωριμάσει μετά την επανεκλογή Ομπάμα, τον ερχόμενο Νοέμβριο, να θυμηθούμε ότι, στο ίδιο κείμενο, ο Γεώργιος Παπανδρέου, αυτός ο «Οδυσσέας» της προδικτατορικής μας πολιτικής ζωής, προέβλεπε ότι η «Σοσιαλιστική Πανευρώπη», που οραματιζόταν, μπορούσε να οικοδομηθεί μόνο επικουρούμενη «από την ηθικήν και υλικήν δύναμιν του Φιλελευθέρου Αγγλοσαξωνισμού». Αυτό, βέβαια, δεν απαλλάσσει κάποιους – ιδίως στην Ελλάδα – για την αδράνεια και την μοιρολατρία τους …