Η Αμερική εγκαινίασε την καταπολέμηση των φορολογικών παραδείσων.
Με την απειλή του αποκλεισμού από τον αμερικανικό οικονομικό χώρο, υποχρεώνει τις
ξένες τράπεζες να καταδίδουν τους Αμερικανούς καταθέτες. Η Ευρώπη ακολουθεί κατά
πόδας· αναπόφευκτα. Επί δεκαετίες επεκράτησε ασυδοσία η οποία έθιξε σοβαρά τα δημόσια
έσοδα. Όσο ο δανεισμός από τις αγορές κάλυπτε τα κενά, κυριαρχούσε η ανοχή. Τώρα
επιβάλλεται πειθαρχία.
Η μάχη κατά των φορολογικών παραδείσων και, γενικότερα, κατά
της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής ενδεχομένως δηλώνει μια μεγάλη ιστορική αναστροφή.
Η κατάργηση συνόρων και ελέγχων ενεθάρρυνε την ανάπτυξη των φορολογικών παραδείσων.
Η φορολογική ασυδοσία, έστω και ως αθέλητη ή και απρόβλεπτη παρενέργεια, εντάσσεται
στην γενικότερη τάση να διευκολύνεται η κυκλοφορία ανθρώπων, αγαθών, ιδεών και κεφαλαίων,
στην οποία δόθηκε το όνομα Παγκοσμιοποίηση.
Η Παγκοσμιοποίηση, ραγδαία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου,
αμφισβήτησε εμπράκτως, μεταξύ άλλων, τα κρατικά σύνορα. Πολλοί αναλυτές έσπευσαν
να αναγγείλουν το τέλος της κρατικής εξουσίας, την παντοδυναμία των διεθνών δικτύων,
την συγκρότηση ενός ενοποιημένου οικονομικού και πολιτισμικού χώρου.
Όμως, η γεωγραφική θεωρία διδάσκει ότι η κυκλοφορία δεν έχει
μόνον θετικά αποτελέσματα, όπως η αύξηση του πλούτου και η μείωση των γεωγραφικών
ανισοτήτων. Καθώς επιφέρει αλλαγές στο status quo, αποσταθεροποιεί και προκαλεί
αντιδράσεις. Έτσι, οι φάσεις ανάπτυξης της κυκλοφορίας ακολουθούνται από διορθωτικές
κινήσεις κλεισίματος και στεγανοποίησης· κάποτε αφού προηγηθούν καταστροφικές εξελίξεις. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και οι επαναστατικές αλλαγές τις οποίες επέφεραν
μπορούν να ερμηνευθούν ως συνέπεια μιας πρώτης Παγκοσμιοποίησης. Τελικά, ο κόσμος
χωρίστηκε σε δύο μεγάλα στρατόπεδα χωρίς επικοινωνία μεταξύ των εδαφών τους. Χρειάστηκε
να περάσουν τέσερεις δεκαετίες για να ανατραπεί ο μεταπολεμικός διπολικός γεωγραφικός
διαμερισμός, σημαντικό εμπόδιο στην Παγκοσμιοποίηση.
Η Παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται και αντίρροπες κινήσεις. Οι μεταναστευτικές
ροές, μορφή του γενικότερου φαινομένου της κυκλοφορίας, έχουν αποσταθεροποιήσει
τις κοινωνικές ισορροπίες σε πολλές χώρες. Η άνοδος των εθνικισμών και του ρατσισμού
εκφράζουν τις αντιδράσεις απέναντι στην απειλή από την υπέρμετρη παρουσία πληθυσμών
με διαφορετικά ήθη και έθιμα. Οι ταυτότητες που αποκλείουν τον Άλλο οδηγούν στον
περιορισμό της κυκλοφορίας, στην επανίδρυση των συνόρων. Από ενοποιημένοι, οι γεωγραφικοί
χώροι διαμερίζονται και πάλι, υπό την πίεση της κοινωνικής και πολιτισμικής αγωνίας
την οποία προκαλεί η κυκλοφορία.
Ο τομέας των συλλογικών ταυτοτήτων προσιδιάζει σε κινήματα που
επιδιώκουν την εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό. Αντιθέτως, η οικονομία μοιάζει
πολύ περισσότερο στραμμένη προς τους ανοικτούς χώρους. Η απρόσκοπτη κυκλοφορία επιτρέπει
την καλύτερη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων τα οποία βασίζονται κατ’αρχήν
στην ποικιλία του γεωγραφικού χώρου. Έτσι, δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι οι τάσεις
για απο-Παγκοσμιοποίηση μπορούν να εκδηλωθούν στον οικονομικό και τον χρηματοπιστωτικό
τομέα.
Το σημερινό ρεύμα για φορολογική πειθαρχία δείχνει, επομένως,
ότι το εκκρεμές αλλάζει φορά. Τα κράτη, ενώπιον των ζωτικών απειλών χρεωκοπίας και
κοινωνικής ασταθείας, αποφασίζουν να αντιδράσουν. Τα εδάφη, με πρώτα τα μεγαλύτερα,
όπως το αμερικανικό, ενεργοποιούν εφεδρείες στον ανταγωνισμό τους με τα δίκτυα.
Η κίνηση άρχισε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, πάντοτε προάγγελο και πρωτοπόρο των
νέων τάσεων.
Η απο-Παγκοσμιοποίηση, εφ’όσον κινηθεί προς τα άκρα, μπορεί να
έχει εξ ίσου ή και χειρότερες αρνητικές συνέπειες από τις υπερβολές της Παγκοσμιοποίησης,
στις οποίες αντιδρά. Παλαιοί εφιάλτες ενδέχεται να επανέλθουν: προστατευτισμός,
απομονωτισμός, ακραίος εθνικισμός, εσωστρέφεια. Η Ευρώπη θα απειληθεί από ένα κύμα
αντίδρασης στην ελευθερία της κυκλοφορίας.
Ερμηνεύοντας την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως προστατευτισμό, αντί
ως ευκαιρία για διεθνές άνοιγμα, το ελληνικό κράτος δεν ωφελήθηκε επαρκώς από την
Παγκοσμιοποίηση. Αντίθετα με όσα κηρύσσουν κάποιοι εντόπιοι, η απο-Παγκοσμιοποίηση,
εφ’όσον επιβεβαιωθεί, δεν ευνοεί τον Ελληνισμό. Λαός με παράδοση στην κυκλοφορία,
οι Έλληνες ευνοήθηκαν κάθε φορά που τους ανοίχτηκαν μεγάλοι γεωγραφικοί χώροι. Ακόμη και κατά το πρόσφατο παρακμιακό παρελθόν,
ο εξω-ελλαδικός Ελληνισμός προόδευσε χάρη στην ανάπτυξη της κυκλοφορίας. Η απο-Παγκοσμιοποίηση
θα βλάψει την ελληνική ναυτιλία και διασπορά. Θα μειώσει, επομένως, την προβολή
και τους πόρους τους οποίους αντλεί ο ενδο-ελλαδικός Ελληνισμός. Ας προβληματιστούμε.
* Καθηγητής της Σχολής Γεωγραφίας και Χωροταξίας Πανεπιστημίου Σορβόνης-Paris 1, Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")