Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέδειξε πως είναι αποφασισμένος να
μην υποχωρήσει απέναντι στους διαδηλωτές που κατέβηκαν στους δρόμους της
Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της Τουρκίας, αλλά, απεναντίας, σήκωσε
το γάντι και οδηγεί την χώρα του σε κατάσταση διχασμού με απρόβλεπτες
συνέπειες. Η χθεσινή πρωτοφανούς μεγέθους και δυναμικότητας συγκέντρωση οπαδών
του στην Πόλη, λίγες ώρες μετά τη βίαιη διάλυση των διαδηλωτών της πλατείας
Ταξίμ, στην οποία ο Ερντογάν γαλβάνισε το κοινό του στρεφόμενος εναντίον εγχώριων
και ξένων, πραγματικών ή όχι, εχθρών του ΑΚΡ, δείχνει πως δεν μπορεί να παίξει
πλέον τον ρόλο ενός “νέου Ατατούρκ”, που θα ενώσει τη χώρα σε μία νέα κρατική
ιδεολογία.
Αντίθετα, οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ποια είναι η βασική
αιτία της αποτυχίας του νέο-οθωμανισμού στο εσωτερικό της Τουρκίας: δεν
πρόκειται μόνο για ένα μοντέλο που δεν μπόρεσε να εξαχθεί, αλλά και για ένα μοντέλο
η καθολική επικράτηση του οποίου δεν μπορεί να γίνει δεκτή ούτε από ολόκληρη την
τουρκική κοινωνία.
Να θυμίσουμε ότι ο Ερντογάν φιλοδοξούσε – και το πρόσφατο
ταξίδι του στο Μαγκρέμπ, μεσούσης της κρίσης στην χώρα του δείχνει πως ακόμη
φιλοδοξεί - να εξαγάγει στην Μέση Ανατολή και την Βόρειο Αφρική το μοντέλο ενός
μετριοπαθούς ισλαμισμού εντός δημοκρατικού πολιτικού πλαισίου. Ωστόσο, τελικά,
δείχνει στις χώρες αυτές να υπερισχύει ένας ισλαμισμός ακραίος και αυταρχικός,
συνοδευόμενος από διαρκή πολιτική αστάθεια, ενώ στη Συρία απλώς κυριαρχεί το …
χάος !
Το ότι ο νέο-οθωμανισμός με τη ρητορική του συνέβαλε στο να
επικρατήσουν στις κοινωνίες των χωρών αυτών ακόμη πιο ακραία στοιχεία σήμανε
τον “κώδωνα του συναγερμού” για τα στρώματα της Δυτικής, ιδίως, Τουρκίας, που
έχουν πολιτιστικές καταβολές ασύμβατες με το ορθόδοξο σουνιτικό Ισλάμ και που
αποτελούσαν το παραδοσιακό ακροατήριο των κεμαλικών και τους πιο ένθερμους θιασώτες
του κοσμικού κράτους. Η σπίθα της αντίδρασης δεν ήταν, λοιπόν, δύσκολο να
ανάψει όταν ο Ερντογάν, πότε με τα κραγιόν των αεροσυνοδών της
Turkish
Airlines, πότε με την
απαγόρευση πώλησης αλκοόλ, πότε με το να δώσει στην τρίτη γέφυρα στον Βόσπορο
το όνομα του σφαγέα των Αλεβιτών Σουλτάνου Σελίμ Α΄, άρχισε να δείχνει τις
προθέσεις του για το πώς οραματίζεται την τουρκική κοινωνία.
Το συριακό χάος, επιπλέον, δείχνει και το άτοπο της εμπλοκής
της Τουρκίας στην κρίση αυτή αναφορικά με τα εθνικά της συμφέροντα. Ο εμφύλιος
οδήγησε σε αναβάθμιση του κουρδικού παράγοντα και η άρση της στήριξης του
Άσαντ, από πλευράς της Άγκυρας, την έφερε σε ρήξη με τον ισχυρότερο σύμμαχό της
στην περιοχή αναφορικά με την εξισορρόπηση των Κούρδων.
Παράλληλα, μετά την εκλογή του μετριοπαθούς Ροχανί στο Ιράν,
αν αυτή συνοδευτεί από βελτίωση των σχέσεων ανάμεσα στην Τεχεράνη και την Δύση,
είναι πιθανό να μειωθεί και ο περιφερειακός ρόλος της Άγκυρας ως μεσολαβητή σε
μία σειρά θέματα που αφορούν από την συριακή κρίση μέχρι το ιρανικό πυρηνικό
οπλοστάσιο. Και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η ύφεση στις σχέσεις της Δύσης,
και κυρίως των ΗΠΑ, με το Ιράν, θα μπορούσε να σημάνει και έναρξη ενεργειακής
συνεργασίας που θα παρακάμπτει την Τουρκία.
Όλες οι παραπάνω εξελίξεις ανατροφοδοτούν την
κρίση στην γειτονική χώρα, ιδίως με επίκεντρο το κουρδικό. Η εξαιρετικά
ευαίσθητη προσπάθεια διαλόγου που ξεκίνησε ο Ερντογάν με το PKK και εν γένει τους Κούρδους της Τουρκίας μπορεί να
αποδειχθεί “δίκοπο μαχαίρι”: μία υπερβολική υποχωρητικότητα θα τον καταστήσει
υπόλογο εθνικής προδοσίας απέναντι στους κεμαλικούς, που σίγουρα βλέπουν τον
παρόντα διχασμό ως ευκαιρία για ρεβάνς, ενώ μία υπερβολική σκλήρυνση απέναντι
στους Κούρδους, οδηγεί τον Ερντογάν σε “διμέτωπο αγώνα”, που σίγουρα θα
τορπιλίσει την σταθερότητα της χώρας.
Αντί επιλόγου, θα αμφισβητήσουμε το τόσο διαδεδομένο δόγμα
ότι η Τουρκία δήθεν εξάγει τις εσωτερικές της κρίσεις και τις μετατρέπει σε
ελληνοτουρκικές κρίσεις: αντίθετα, σε τρεις μείζονες κρίσεις (Σεπτεμβριανά
1955, Αττίλας 1974, Ύμια 1996), που κατέληξαν σε βλάβη της Ελλάδος, η χώρα μας
ήταν που διήρχετο πολιτική κρίση και όχι η γείτων. Αντίθετα, όταν εμείς είχαμε
πολιτική σταθερότητα, οι κρίσεις με την Άγκυρα είχαν αίσια έκβαση, τουλάχιστον
σε τακτικό επίπεδο (Κύπρος 1964, Σισμίκ 1987).
Συνεπώς, το ζητούμενο είναι η Ελλάδα να μην εισέλθει σε διαρκή πολιτική
αστάθεια τη στιγμή που η Τουρκία διαβαίνει το κατώφλι ενός διχασμού με
απρόβλεπτες συνέπειες για την ίδια την ύπαρξή της …