Έχει
αναπτυχθεί μια φιλολογία για το ελληνικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών.
Παρουσιάζω εφτά θέσεις γιατί δεν είναι τόσο κακό το έλλειμμα αυτό και
γιατί οι πολιτικές βελτίωσης του συνήθως καταλήγουν στον μερκαντιλισμό -είτε με την επιβολή δασμών είτε με την μορφή καταπίεσης της εσωτερικής ζήτησης για εισαγωγές με φορολόγηση. Με λίγα λόγια το θεώρημα της οικονομικής αυτάρκειας ως χρυσή οδός προς την ευημερία είναι ξεπερασμένο.
Χρησιμοποιώ
κάποιες φορές τις έννοιες «εμπορικό έλλειμμα» και «έλλειμμα τρεχουσών
συναλλαγών» με την ίδια σημασία, παρ' όλο που διαφέρουν σε κάποιες
περιπτώσεις.
1.
Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών είναι γενικά μια αυθαίρετη κατασκευή
που βασίζεται στο γεγονός ότι οι χώρες έχουν πολιτικά σύνορα. Αν για
παράδειγμα γινόμασταν αύριο μια επαρχία της Γερμανίας, από τους εθνικούς
λογαριασμούς μας θα σβηνόταν το εμπορικό μας έλλειμμα με την Γερμανία.
Επίσης δεν καταγράφεται εντός επικράτειας το εμπορικό έλλειμμα κάποιων
νομών σε σχέση με κάποιους άλλους. Π.χ. κανένας δεν ενοχλείται από το
ότι η Ευρυτανία είναι σε εμπορικό έλλειμμα με την Κοζάνη από την οποία
εισάγει ηλεκτρισμό. Με λίγα λόγια και για να επιστρέψουμε στο παράδειγμα
της Γερμανίας, αν γίνουμε μια γερμανική επαρχία και σβήσουμε το
εμπορικό μας έλλειμμα με αυτήν την χώρα, ξαφνικά γίναμε καλύτεροι;
2. Δεν
υπάρχει ευθεία συσχέτιση μεταξύ εμπορικού πλεονάσματος και ευημερίας.
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζω χώρες με εμπορικά ελλείμματα και
πλεονάσματα. Σύμφωνα με τα στοιχεία του «παγκοσμίου οργανισμού εμπορίου» (ΠΟΕ) για το 2011,
εμπορικό πλεόνασμα έχουν η Νιγηρία, το Καζακστάν, η Αγκόλα, το Ιράν, το
Ιράκ και η Αλγερία και εμπορικό έλλειμμα οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο
Καναδάς, η Αυστρία, η Γαλλία και το Ισραήλ.
Από
τις παραπάνω χώρες κάποιες είναι σε μόνιμα εμπορικά πλεονασματική θέση,
συνήθως οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες όπως η Νιγηρία, άλλες σε μόνιμα
εμπορικά ελλειμματική θέση όπως για παράδειγμα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Δηλαδή
για κάποιες χώρες τα εμπορικά ελλείμματα ή πλεονάσματα δεν είναι
παροδικά φαινόμενα. Ο αναγνώστης επιλέγει σε ποιες χώρες θα ήθελε να
ζήσει αν είχε την επιλογή.
3.
Οι εθνικοί λογαριασμοί λόγω κατασκευής τους δεν λαμβάνουν υπόψη στο
έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών τις επενδύσεις από το εξωτερικό. Για
παράδειγμα ένας ξένος επενδυτής που αγοράζει μετοχές μιας ελληνικής
επιχείρησης ή φτιάχνει ένα εργοστάσιο καταγράφεται στους εθνικούς
λογαριασμούς ως αύξηση περιουσιακών στοιχείων από το εξωτερικό, δηλαδή
ως... έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών.
Αυτό το «έλλειμμα» προφανώς και δεν είναι έλλειμμα· είναι απλά μια
λογιστική καταγραφή. Η πραγματική επένδυση όμως βελτιώνει το επίπεδο
ζωής πολλών ανθρώπων που θα εργαστούν στο εργοστάσιο που θα χτιστεί. Σε
ένα άλλο παράδειγμα, υποθέστε μια ελληνική τράπεζα που χορηγεί δάνειο με
επιτόκιο 5% και μια γαλλική που χορηγεί με επιτόκιο 4%. Ο Έλληνας
επιχειρηματίας που θα δανειστεί λογικά από την γαλλική τράπεζα
καταγράφει εμπορικό έλλειμμα υπηρεσιών. Χειροτέρευσε η θέση του ή η θέση
της οικονομίας; Όχι! Βελτιώθηκε γιατί μείωσε τα κόστη του.
4. Στην βιβλιογραφία δεν υπάρχει καμία θεωρία μακροοικονομικής πολιτικής τρέχουσας ισοσκέλισης (current balancing) εκτός και αν εξαιρέσει κάποιος τις μερκαντιλιστικές απόψεις του 17ου αιώνα -διάβαζε Κολμπέρ (Colbert). Αναφέρω το εγχειρίδιο μακροοικονομικής πολιτικής του «διεθνούς νομισματικού Ταμείου»
(ΔΝΤ) (σελ. 11), που αναφέρει πως η εξωτερική οικονομική ισορροπία μιας
χώρας δεν σημαίνει κατ' ανάγκην εξισορροπημένο ισοζύγιο τρεχουσών
συναλλαγών. Η θεωρία περί «current account balancing» έχει απορριφθεί σε κείμενο εργασίας του ΔΝΤ από τον γνωστό οικονομολόγο Τζον Πίτσφορντ (John Pitchford). ΟΠίτσφορντλέεισυμπερασματικά: «beyond that, there seems no good reason for using macroeconomic policy to target the current account as such».Δηλαδή: «από την πλευρά της μακροοικονομικής πολιτικής δεν υπάρχει λόγος στόχευσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών». Ο Πίτσφορντ έχει γίνει γνωστός από την «θεωρία των συναινούντων ενηλίκων». Σύμφωνα με τον Πίτσφορντ
αν συναινούντες οικονομικοί δρώντες προκαλούν έλλειμμα στο ισοζύγιο
τρεχουσών συναλλαγών δεν χρειάζεται καμία παρέμβαση, αφού είναι το
αποτέλεσμα ορθολογικών δράσεων οικονομούντων ατόμων. Ο Πίτσφορντ
ερμηνεύει με αυτόν τον τρόπο το δομικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών
της Αυστραλίας (άθροισμα εμπορικού ισοζυγίου και ισοζυγίου εισοδημάτων)
το οποίο υπάρχει εδώ και τριάντα και πλέον χρόνια στην Αυστραλία.
5.
Το πρόβλημα με τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών προκαλείται όταν
παρεμβαίνει το κράτος, είτε με την εισαγωγή αγαθών και υπηρεσιών που
κατευθύνονται σε μη παραγωγικές κρατικές δαπάνες, είτε με την επεκτατική
δημοσιονομική πολιτική σε καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών
που πληθωρίζει την οικονομία και αυξάνει την πραγματική ισοτιμία. Αν το
άγχος είναι η τιθάσευση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών
συναλλαγών, οι ευκολότερες λύσεις είναι οι δασμοί ή/και η εισαγωγή
εθνικού νομίσματος το οποίο θα υποτιμηθεί ραγδαία έναντι των ξένων
νομισμάτων.
6.
Η θεωρία που θέλει την Ελλάδα να γίνεται εξαγωγική χώρα, στερείται
λογικής, τουλάχιστον για τα επόμενα δέκα χρόνια. Η Ελλάδα απλά δεν
έχει τις παραγωγικές δυνατότητες να αλλάξει τους όρους εμπορίου της που
είναι σε αδρές γραμμές ανταλλαγή αγροτικών αγαθών, ναυτιλίας και
τουρισμού έναντι αυτοκινήτων, καυσίμων και ηλεκτρικών συσκευών. Η Ελλάδα δεν
θα μπορέσει να ανταγωνιστεί στην μεταποίηση γιατί έχει χάσει το τραίνο
της εκβιομηχάνισης και της υψηλής τεχνολογίας εδώ και παραπάνω από
τριάντα χρόνια. Επίσης δεν είναι βέβαιο πως είναι και επιθυμητό μια
χώρα που ζει κυριολεκτικά από τον τουρισμό να μετατραπεί σε... κοιλάδα
του Ρήνου με φουγάρα και τεράστια βιομηχανικά συγκροτήματα. Παρ' όλα
αυτά η Ελλάδα έχει αναπτύξει μερικές αξιόλογες εξαγωγικές βιομηχανίες
μεταλλουργίας και τσιμέντου οι οποίες έχουν το μέγεθος και την σημασία
τους. Όμως δεν μπορούμε να βαυκαλιζόμαστε ότι σύντομα η απάντηση στα
οικονομικά μας προβλήματα είναι η ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας εξαγωγικής
βιομηχανίας. Αντίθετα η Ελλάδα μόνο ως χώρα υπηρεσιών, τουρισμού, εμπορίου και αγροτικής παραγωγής μπορεί να υπάρξει γιατί έχει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και έχει την παραγωγική βάση να τα αξιοποιήσει άμεσα.
7.
Πολλές φορές λέγεται ότι μια χώρα δανείζεται για να καλύψει το έλλειμμα
τρεχουσών συναλλαγών της. Αυτό δεν είναι απόλυτα αληθές. Μια χώρα που
χρηματοδοτεί το έλλειμμά της με άμεσες ξένες επενδύσεις και αγορά κοινών
μετοχών και χρηματοοικονομικών στοιχείων πλην χρέους δεν χρεώνεται.
Τα
παραπάνω δεν σημαίνουν ότι η Ελλάδα δεν θα πρέπει να έχει εξαγωγικές
επιχειρήσεις ή πως δεν θα πρέπει εξορθολογήσει τις πληρωμές της με το
εξωτερικό, αλλά αυτό δεν θα γίνει με μερκαντιλιστικές λύσεις ή με
πολιτικές καταπίεσης της εσωτερικής ζήτησης για εισαγωγές που μειώνουν
το βιοτικό επίπεδο. Οι ελεύθερες αγορές θα μας υποδείξουν τα
ανταγωνιστικά μας πλεονεκτήματα. 'Aλλωστε πάντα ένα εμπορικό έλλειμμα υπάρχει γιατί κάποιος έχει αποφασίσει από την αρχή ότι τον συμφέρει να το χρηματοδοτήσει.
Ο Νίκος Γεωργιόπουλος είναι οικονομολόγος, διδάκτωρ χρηματοοικονομικών. Ζει κι εργάζεται στις Βερμούδες
(από www.ppol.gr)