Ἡ ἀπόφαση νά ἀνατεθεῖ στόν Ἕλληνα ἐπίτροπο τό χαρτοφυλάκιο τῆς Μετανάστευσης
ἐξηγεῖται κατ’ ἀρχήν ἀπό τήν γεωγραφική θέση τῆς Ἑλλάδας, ὡς σταυροδρόμι τῶν μεταναστευτικῶν
ροῶν ἀπό τήν Ἀσία καί τήν Ἀφρική πρός τήν Εὐρώπη. Ἡ Ἑλλάδα εἶναι ἕνας κρίσιμος
κόμβος γιά τό μεγάλο αὐτό εὐρωπαϊκό πρόβλημα· ἐπίσης, ὑφίσταται τίς ἐπιπτώσεις
του πολύ ὀξύτερα ἀπό τίς ἄλλες εὐρωπαϊκές χῶρες.
Ὅμως, ἡ συμβολή τῆς ἑλληνικῆς ἐμπειρίας δέν περιορίζεται στήν ἀνάσχεση τῆς μεταναστευτικῆς
πίεσης. Τό ζήτημα δέν εἶναι μόνον ἄν καί κατά πόσον πρέπει νά ἀνοίξει ἡ Εὐρώπη τίς
θύρες της στούς ἀπειράριθμους ἐνδεεῖς καί κυνηγημένους τούς ὁποίους σήμερα οἱ διώξεις
καί οἱ πόλεμοι ὠθοῦν σέ ἀναζήτηση ἀσφαλείας. Μέ δεδομένο ὅτι οἱ θύρες δέν μποροῦν
νά παραμένουν διάπλατα ἀνοικτές, ἀλλά οὔτε καί ἑρμητικά κλειστές, τίθενται σειρά
ἀπό ἄλλα ζητήματα ὡς πρός τήν ὑποδοχή τῶν μεταναστῶν καί τίς συνέπειες τῆς ἀνθρώπινης
ροῆς στίς κοινωνίες ὑποδοχῆς. Τό θέμα τῆς μετανάστευσης ὁδηγεῖ, ἑπομένως, σέ μία
εὐρύτερη προβληματική· ἐπιτρέπει στόν Ἕλληνα ἐπίτροπο νά παρεμβαίνει σέ ζωτικά κοινωνικά
καί πολιτικά ζητήματα τῆς Εὐρώπης. Ἡ ἄνοδος τῆς ξενοφοβίας καί οἱ ἐπιτυχίες τῶν
ἀκροδεξιῶν κομμάτων, φαινόμενα ἀπειλητικά γιά τήν ἴδια τήν ὕπαρξη τῆς Εὐρωπαϊκῆς
Ἕνωσης, σχετίζονται ἄμεσα μέ τό μεταναστευτικό.
Οἱ δυτικές κοινωνίες δέχθηκαν, ἐδῶ καί δύο αἰῶνες, μαζικά ρεύματα μετανάστευσης,
διά τῶν ὁποίων ξεπέρασαν δημογραφικά προβλήματα, ἀνανεώθηκαν πνευματικά, διασυνδέθηκαν
μέ μακρυνές χῶρες, ἀναπτύχθηκαν ἐπιστημονικά, τεχνολογικά καί οἰκονομικά. Γιατί
τώρα ἡ μετανάστευση ἀντιμετωπίζεται ὡς ἀπειλή; Ἡ διαφορά μέ τό παρελθόν εἶναι ὅτι
οἱ δυτικές κοινωνίες ἀποτυγχάνουν νά ἀφομοιώσουν τά νέα πληθυσμιακά στοιχεῖα. Ἡ
νέα γεωγραφία τῆς ἐπικοινωνίας καί τῶν μεταφορῶν συντηρεῖ τούς δεσμούς τῶν μεταναστῶν
μέ τούς χώρους τῆς καταγωγῆς τους, ἀναστέλλοντας τήν διαδικασία τῆς λήθης καί τῆς
ἀποκοπῆς. Οἱ μετανάστες, ἀντί νά ἀπορροφῶνται μετά ἀπό μία ἤ δύο γενεές στήν κοινωνία
ὑποδοχῆς, μετατρέπονται σέ μέλη διασπορῶν. Οἱ «ἱστορικές» διασπορές, δηλαδή οἱ
Ἑβραῖοι, οἱ Ἕλληνες, οἱ Ἀρμένιοι, οἱ Κινέζοι, μποροῦν νά ὁριστοῦν ὡς δίκτυα τά
ὁποῖα ἀντιστέκονται στήν φθορά τοῦ χρόνου καί τῆς ἀπόστασης. Σήμερα, ὅμως, οἱ διασπορές
δέν εἶναι πιά ἐξαίρεση· ἔχουν καταστεῖ γενικευμένο φαινόμενο.
Ποιό συγκριτικό πλεονέκτημα
διαθέτει ἡ ἑλληνική ἐμπειρία, προκειμένου νά διαμορφωθεῖ σφαιρικά ἡ μεταναστευτική
πολιτική –καί ὄχι ἁπλῶς ὡς μηχανισμός ἐλέγχου;
Ὅπως δείχνει ἡ ἑλληνική περίπτωση, οἱ διασπορές δέν ἀσκοῦν ὑποχρεωτικά διαβρωτικό
καί ἀποσταθεροποιητικό ρόλο στίς κοινωνίες ὑποδοχῆς. Οἱ Ἑλληνο-Ἀμερικανοί, χωρίς
νά παύουν νά αἰσθάνονται Ἕλληνες, ἀναγνωρίζονται ὡς ἀξιόλογη συμβολή στήν ἀμερικανική
οἰκονομία καί κοινωνία. Ὑπάρχουν, ὅμως, διασπορές καί διασπορές. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι
ὁρισμένες λειτουργοῦν ὡς ὑπόβαθρο γιά ἐγκληματικές ἤ τρομοκρατικές δραστηριότητες.
Ἐπιπλέον, συχνά ἡ διασπορική παρουσία προκαλεῖ ἀνασφάλεια στούς πληθυσμούς τῶν χωρῶν
ὑποδοχῆς, καθώς οἱ μετανάστες ἀντιπαρατίθενται στίς ἐπικρατοῦσες ἀξίες καί ἀμφισβητοῦν
τήν κυρίαρχη ταυτότητα. Ἡ ἰδεολογική ἀνατροπή, ἡ «Σύγκρουση τῶν Πολιτισμῶν» κατά
Huntington, ἔχει συμβάλει, ἐπίσης, στήν ἀνταγωνιστική θεώρηση γηγενῶν καί διασπορικῶν
πληθυσμῶν.
Στόν σημερινό κόσμο, οἱ
παλαιότερες οἰκονομολογικές καί κοινωνιολογικές προσεγγίσεις τῆς μετανάστευσης
ἀποδεικνύονται ἀνεπαρκεῖς, καθώς ἔχει μεσολαβήσει ἡ παγκοσμιοποίηση, ἡ κοινωνία
τῆς πληροφορίας καί ἡ δικτυωτή οἰκονομία. Χρειάζεται νά ἐνσωματώσουν τίς νέες
ἔρευνες γύρω ἀπό τήν ἀνάδυση τοῦ διασπορικοῦ φαινομένου.
Σύμφωνα μέ τόν προώρως ἐκλιπόντα Ἑλληνο-Ἀμερικανό ἐρευνητή Μιχάλη Δερτοῦζο,
ἀποτελοῦμε ἕνα «δικτυωτό ἔθνος». Ἀντίθετα μέ τό ἑλληνικό κράτος, ἡ διασπορική
μας ταυτότητα χάνεται στόν χρόνο. Ἐπίσης, ἀντίθετα μέ τούς Εὐρωπαίους ἑταίρους
μας, οἱ νέες ἐξελίξεις οὔτε μᾶς ἐκπλήσσουν οὔτε μᾶς αἰφνιδιάζουν. Ἡ ἑλληνική
ἐμπειρία μπορεῖ νά συμβάλει ἀποφασιστικά στήν ἀνανέωση θεωρήσεων καί πολιτικῶν.
Ἡ εὐρωπαϊκή πολιτική ὀφείλει νά διαμορφώσει τίς ἀναπόφευκτες, πλέον,
διασπορές σύμφωνα μέ θετικά πα-ραγωγικά ὑποδείγματα, ὅπως τό ἑλληνικό. Μπορεῖ
νά ἀντλήσει ἀπό τήν διασπορική σοφία, ἐνσωματωμένη στόν πολιτισμό καί στούς
παραδοσιακούς θεσμούς, ἐπί παραδείγματι στήν Ἐκκλησία.
Στόν ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο, ἡ μετανάστευση, θεωρημένη ἀπό τήν σκοπιά
τῶν διασπορικῶν δικτύων, μπορεῖ νά ξαναγίνει εὐκαιρία γιά τήν Εὐρώπη. Θά τήν
ἀνοί-ξει σέ ἄλλους κόσμους καί ἄλλους πολιτισμούς· ὅπως, ἄλλωστε, συμβαίνει ἤδη
στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες.
* Ο κ.
Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")