Δεν το είπε έτσι ο Βλαντίμιρ Πούτιν, αλλά αυτό
έγινε: Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ)
συμφώνησαν να δώσουν τελικά τα 4,6 δισ. δολάρια που χρωστάει το Κίεβο
στη Μόσχα για το ρωσικό φυσικό αέριο που θα ζεστάνει τους επόμενους
μήνες τη φιλοευρωπαϊκή Ουκρανία. Η ουσία ήταν απλή: Θέλετε δυτική την
Ουκρανία; Πληρώστε τώρα τον λογαριασμό! Και η απειλή ήταν πολύ
πραγματική καθώς μπαίνει ο χειμώνας. Τι θα γινόταν αν η Ρωσία έκλεινε
τις στρόφιγγες ξεπαγιάζοντας στο κρύο πρώτα τους Ουκρανούς και μετά
δεκάδες εκατομμύρια νοικοκυριά στην ΕΕ; Για να μη μιλήσουμε για
ολόκληρες βιομηχανίες που θα παρέλυαν, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη, αν η
διακοπή κρατούσε για πολύ.
Ο εκβιασμός πέτυχε επειδή το 30% του γκαζιού που καταναλώνει η ΕΕ
προέρχεται από τη Ρωσία, το 80% του οποίου φτάνει στους Ευρωπαίους από
αγωγούς της σοβιετικής εποχής μέσω Ουκρανίας. Με άλλα λόγια, αν ο ρώσος
πρόεδρος Πούτιν διέκοπτε τη ροή προς την Ουκρανία λόγω οφειλών και
αύξησης της τιμής, η Ευρώπη θα υπέφερε από ελλείψεις. Προβλέποντας την
απειλή, μετά τις κρίσεις του 2006 και του 2009, όταν η Ρωσία διέκοψε την
παροχή στην Ουκρανία, η ΕΕ έχει δημιουργήσει αποθέματα φυσικού αερίου
ώστε να είναι καλύτερα προετοιμασμένη.
Επειτα η εξάρτηση είναι διπλή. Και οι περισσότεροι συμφωνούν ότι θα ήταν
ανόητο εκ μέρους της Ρωσίας να διακόψει σοβαρά τη ροή μέσα στον
χειμώνα. Περίπου το ήμισυ των συνολικών εσόδων του δικού της
προϋπολογισμού προέρχεται από την πώληση φυσικού αερίου και πετρελαίου.
Το 2013 η Δυτική Ευρώπη αγόρασε το 76% των εξαγωγών γκαζιού της Ρωσίας.
Θα ρίσκαρε όλα αυτά τα δισεκατομμύρια ο Πούτιν για χάρη της Ουκρανίας;
Και οι καιροί έχουν αλλάξει. Πριν από μία δεκαετία το 50% των εισαγωγών
φυσικού αερίου της Ευρώπης προερχόταν από την Gazprom. Αλλά σήμερα το
ποσοστό αυτό έχει πέσει σε περίπου 30%. Η νορβηγική Statoil ξεπέρασε τη
Ρωσία ως κυρίαρχος προμηθευτής της Ευρώπης το 2012, αλλά η Gazprom
ανέκτησε το προβάδισμα το 2013.
Και ο ρωσικός κολοσσός δεν κάθεται με σταυρωμένα χέρια. Νέοι αγωγοί της
μέσω Λευκορωσίας και Βαλτικής προς τη Γερμανία (Nord Stream) έχουν
μειώσει το ποσοστό των εξαγωγών που διέρχονται από την Ουκρανία κατά 50%
του συνόλου. Δηλαδή, μόνο το 15% του φυσικού αερίου της Ευρώπης
εξαρτάται τώρα από τους ουκρανικούς αγωγούς. Το 2012 ολοκλήρωσε την
κατασκευή ενός διπλού συστήματος αγωγών μήκους 1.220 χλμ. μέσω της
Βαλτικής Θάλασσας το οποίο παρακάμπτει την Ουκρανία. Κατασκευάζει ήδη
έναν επιπλέον αγωγό μέσω της Νότιας Ευρώπης που αναμένεται να
λειτουργήσει από το 2018. Σχεδιάζει επίσης να ξεκινήσει εργασίες το 2015
για έναν αγωγό της Μαύρης Θάλασσας (South Stream), που σημαίνει ότι οι
εξαγωγές της προς την Ευρώπη δεν θα περνάνε καθόλου από την Ουκρανία.
Ευρωπαϊκή Ενωση: Οι επιλογές της είναι περιορισμένες
Οι περισσότεροι αναλυτές είχαν προεξοφλήσει πάντως τη συμφωνία με την
ΕΕ. Στη χειρότερη περίπτωση περίμεναν μια μικρή διακοπή λίγων εβδομάδων
για να ασκήσει ο Πούτιν πολιτικές πιέσεις στο Κίεβο και στις ευρωπαϊκές
κυβερνήσεις. Αλλά η πικρή, για το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες, αλήθεια
είναι ότι προς το παρόν οι επιλογές της Ευρώπης είναι περιορισμένες.
Παρά το γεγονός ότι ορισμένες χώρες-μέλη, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία
και η Ιρλανδία, δεν χρησιμοποιούν καθόλου ρωσικό φυσικό αέριο, άλλες
όπως η Βουλγαρία είναι εντελώς εξαρτημένες από τις ρωσικές εισαγωγές για
να ζεστάνουν τα σπίτια τους. Και υπάρχουν κάποιοι που λένε ότι, αν οι
φιλορώσοι αυτονομιστές αντάρτες δεν πετύχουν τον σκοπό τους για
ανεξαρτησία στην Ανατολική Ουκρανία, ο Πούτιν μπορεί να κερδίσει τελικά
τον πόλεμο μέσω της Gazprom. Ενός κρατικού ενεργειακού γίγαντα που
ελέγχει σχεδόν το ένα πέμπτο των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου.
Γιατί, παρά την προσωρινή διευθέτηση των ενεργειακών διαφορών με το
Κίεβο, το γκάζι παραμένει το βαρύ πυροβολικό του Κρεμλίνου στη σύγκρουση
με την Ευρώπη.
Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη: «Στην ενέργεια ο Πούτιν κερδίζει, ως συνήθως, την πρώτη παρτίδα»
Νέοι αγωγοί όπως ο Nabucco και η πιθανή είσοδος του Ιράν στις αγορές θα
μειώσουν την εξάρτηση της Γηραιάς Ηπείρου από τη ρωσική ενέργεια. Αλλά
αυτό αργεί πολύ ακόμη, λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Ματιέ Μπουλέγκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (ΙΡSE), στο Παρίσι.
«Την πρώτη παρτίδα την κέρδισε ο Πούτιν, ως συνήθως, όταν πρόκειται για
θέματα ενέργειας. Το κύριο πρόβλημα για την Ευρώπη είναι ότι εμείς απλά
δεν έχουμε προς το παρόν εναλλακτικές λύσεις: η Ρωσία παραμένει για
πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ο ένας και μοναδικός προμηθευτής
φυσικού αερίου. Ακόμη και η Γαλλία εξαρτάται από τη ρωσική ενέργεια για
το 17% των προμηθειών. Για την Ελλάδα πιστεύω ότι το ποσοστό είναι 40%!
Φανταστείτε τι θα γινόταν αν ο Πούτιν αποφάσιζε να διακόψει την παροχή
πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Ελλάδα. Πού θα βρίσκατε εσείς
εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου για αυτό το 40% στη μέση του χειμώνα;
Κι ας κάνει στην Ελλάδα λιγότερο κρύο από την Πολωνία, της οποίας το 90%
του ενεργειακού εφοδιασμού προέρχεται από τη Ρωσία» τονίζει.
«Τέτοια ενεργειακή εξάρτηση είναι ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ επιδιώκει
να κατασκευάσει νέους αγωγούς (Nabucco) και να βρει νέους προμηθευτές
(το Ιράν στο μέλλον;). Αλλά αυτά απαιτούν πολύ χρόνο και χρήμα. Από την
άλλη πλευρά, ακόμη και αν η Μόσχα χάσει ένα κομμάτι της αγοράς στην ΕΕ,
μπορεί πάντα να στραφεί προς άλλους πελάτες, στην Ασία και ιδίως στην
Κίνα, όπου η ζήτηση για ενέργεια αυξάνεται και οι τιμές είναι
υψηλότερες» καταλήγει ο Μπουλέγκ.
(από την εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ")