Tου Κ. Ν. Σταμπολή
Η ψήφιση του νομοσχεδίου για την «Απελευθέρωση της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας», - ένα θέμα που δεν είναι εύκολα κατανοητό από το ευρύ κοινό λόγω των αρκετά περίπλοκων διαδικασιών που απαιτούνται για τη λειτουργία της έχει δώσει λαβή σε έντονη παραφιλολογία και σχόλια παντός τύπου που όχι μόνο δεν διαφωτίζουν την κατάσταση αλλά τείνουν να δημιουργήσουν απόλυτη σύγχυση και να καλλιεργήσουν φοβικά σύνδρομα. Γι’ αυτό κρίνουμε σκόπιμο, με στόχο την αποσαφήνιση της κατάστασης και τη νηφάλια αντιμετώπιση των επερχόμενων εξελίξεων, να παραθέσουμε τα κυριότερα στοιχεία, που θα χαρακτηρίσουν το νέο τοπίο που αναμένεται να δημιουργηθεί μέσα στα επόμενα χρόνια, αποτέλεσμα του νέου νομοσχεδίου.
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η απελευθέρωση της αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, μία αγορά η οποία τώρα κυριαρχείται από την μονοπωλιακή ΔΕΗ, αφορά μια πολύ αργοπορημένη, εξαιρετικά περιορισμένη, και προπάντων δειλή υπόθεση. Αφού στην ουσία η αγορά με το νέο Ν/Σ δεν ανοίγει άμεσα (με εξαίρεση δύο μονάδες, δηλ. ΗΡΩΝ και ΕΛΠΕ), για νέους παίκτες και όταν θα ανοίξει, μετά 2 - 3 χρόνια, είναι ζήτημα εάν οι ανεξάρτητοι παραγωγοί όλοι μαζί θα κατορθώσουν να ελέγξουν 10% - 15% της αγοράς. Ας μην ξεχνάμε ότι οι διαδικασίες για την απελευθέρωση (που δεν έγινε) ξεκίνησαν το 1999 (Βλέπε Ν. 2773/99) με τη δημιουργία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) και του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ) και την αδειοδότηση των πρώτων ενδιαφερομένων παραγωγών (2001). Έκτοτε, πέρασαν πέντε χρόνια για να αποφασισθεί το επιθυμητό μοντέλο λειτουργίας της νέας αγοράς και με τον κύριο παίκτη (τη ΔΕΗ) να εμποδίζει με κάθε δυνατό τρόπο την εκκίνηση για την μετάβαση στο νέο καθεστώς. Τούτων λεχθέντων οφείλουμε να διατυπώσουμε πιο συγκεκριμένες παρατηρήσεις.
Σταδιακό άνοιγμα
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να τονίσουμε ότι τίποτα απολύτως, σε ό,τι αφορά τους οικιακούς καταναλωτές ηλεκτρισμού αλλά και για τις περισσότερες επιχειρήσεις δεν πρόκειται να αλλάξει άμεσα. Το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας θα γίνει σταδιακά μέσα στα επόμενα πέντε με δέκα χρόνια, όπου πέραν της ΔΕΗ θα προκύψουν και μερικοί άλλοι, ανεξάρτητοι παραγωγοί έτσι ώστε ο καταναλωτής να μπορεί τελικά να έχει τη δυνατότητα επιλογής προμηθευτού.
Σήμερα, ως γνωστόν, αυτό είναι αδύνατο εκτός από μερικές μεγάλες βιομηχανίες και οργανισμούς με υψηλές καταναλώσεις, οι οποίοι βάσει συμβάσεων με ξένους κυρίως προμηθευτές αγοράζουν εισαγόμενο ηλεκτρικό ρεύμα σε ανταγωνιστικές τιμές.
Η δεύτερη παρατήρησή μας αφορά τη δομή της αγοράς ηλεκτρισμού, όπως προβλέπεται από τις Κοινοτικές Οδηγίες και ιδιαίτερα την 2003/54/ΕΚ. Βάσει της οδηγίας αυτής η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδος, έχει απελευθερωθεί για τους εμπορικούς και βιομηχανικούς καταναλωτές από τον Ιούλιο του 2004 οι οποίοι θεωρούνται ήδη επιλέγοντες πελάτες. Από δε την 1/7/2007 όλοι οι πελάτες, δηλ. και οι οικιακοί, θα θεωρούνται επιλέγοντες. Η χώρα μας δεν έχει μπορέσει να εφαρμόσει την ανωτέρω Οδηγία και αυτή που προηγήθηκε και έχει καταδικαστεί γι’ αυτό από τα ευρωπαϊκά όργανα με σοβαρές οικονομικές συνέπειες.
Η τρίτη παρατήρησή μας αναφέρεται στον τρόπο που επελέγη από την σημερινή κυβέρνηση για το άνοιγμα της αγοράς, που στην ουσία ακολουθεί τη διαδικασία που είχε αποφασίσει η προηγούμενη κυβέρνηση (βλέπε Ν.3175/2003). Αντί να αποσχισθεί από τη ΔΕΗ και ένα μέρος της παραγωγικής της βάσης το διασυνδεδεμένο σύστημα να πωληθεί μέσω διεθνούς διαγωνισμού (όπως έγινε στην περίπτωση της Ιταλικής ENEL) έτσι ώστε να προκύψει έτερος ισχυρός παίχτης (ικανοποιώντας τους όρους περί ανταγωνισμού της Ευρ. Επιτροπής) προτιμήθηκε να προσκληθούν ανεξάρτητοι παραγωγοί να κατασκευάσουν και να λειτουργήσουν την απαιτούμενη ηλεκτρική ισχύ των επόμενων πέντε - έξι ετών που υπολογίζεται στα 1.200 - 1.600 MW. Με δεδομένο ότι οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι ιδιαίτερα ακριβές (π.χ. 220 εκατ. ευρώ για μία μονάδα των 400 MW) και απαιτούν εξειδικευμένες εταιρείες δεν προβλέπεται συνωστισμός επενδυτών. Με άλλα λόγια, για να εισέλθει ένας νέος παίκτης, ανεξάρτητος παραγωγός στη συγκεκριμένη αγορά, θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει επαρκή κεφάλαια, υψηλό τεχνικό επίπεδο αλλά και απορρόφηση, σε ετήσια βάση, ενός ελάχιστου ποσού της ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγει.
Η τέταρτη παρατήρηση έρχεται να συμπληρώσει την τρίτη και αφορά τον τρόπο λειτουργίας της νέας αγοράς που είναι πολύ διαφορετικός από τον σημερινό. Σήμερα, η μονοπωλιακή ΔΕΗ παράγει ηλεκτρισμό από τις διάφορες μονάδες της στην χώρα (30 μονάδες συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 10.000 MW) και τον πωλεί απευθείας στους καταναλωτές, οικιακούς, εμπορικούς, και βιομηχανικούς. Πολύ σύντομα η ΔΕΗ, αλλά και οι ανεξάρτητοι παραγωγοί θα προσφέρουν και θα πωλούν ενέργεια στην Ημερήσια Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, (ένα είδος pool) η οποία έχει ήδη οργανωθεί και λειτουργεί σε εμβρυακή βάση, από τον Διαχειριστή του Ηλεκτρικού Συστήματος, τον ΔΕΣΜΗΕ. Οι τιμές στην ΗΑ θα διαμορφώνονται σε ανταγωνιστική βάση και θα καθορίζουν την οριακή τιμή του συστήματος, η οποία και θα είναι διαφορετική για κάθε ημέρα. Ο ΔΕΣΜΗΕ μία ημέρα πριν, βάσει του ημερήσιου προγραμματισμού και ανάλογα με τις προσφερόμενες τιμές, ποσότητες και ώρες λειτουργίας αποφασίζει ποιον παραγωγό θα βάλει στο σύστημα.
Οι συμμετέχοντες στην αγορά είναι:
(α) Οι εγχέοντες ηλεκτρική ενέργεια στο σύστημα παραγωγοί και εισαγωγείς και (β) Οι απομαστεύοντες ηλεκτρική ενέργεια από το σύστημα προμηθευτές, αυτοπρομηθευόμενοι καταναλωτές και εξαγωγείς και γενικά οι καταναλωτές.
Απορρόφηση
Πέμπτον: Για να εξασφαλίσουν μία ελάχιστη απορρόφηση της ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγουν οι ανεξάρτητοι παραγωγοί, ο ΔΕΣΜΗΕ θα οργανώσει διαγωνισμό για την εξασφάλιση ισχύος. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο διαγωνισμός, που θα εξελιχθεί σε διάστημα δύο ετών αφορά μία αρχική ισχύ 900 MW και επιπλέον 300 MW εάν κριθεί σκόπιμο στην πορεία. Οι διαγωνιζόμενοι παραγωγοί θα προσφέρουν ισχύ εγγυημένης εισόδου (δηλ. ευρώ ανά MW ανά έτος) με κατώτατο όριο εγκατεστημένης ισχύος τα 360 MW ανά σταθμό (συνήθως η εγγυημένη ισχύς ισοδυναμεί με το 70% της εγκατεστημένης ισχύος). Οι παραγωγοί που θα επιλεγούν μέσα από τον διαγωνισμό του ΔΕΣΜΗΕ θα αποκτήσουν το δικαίωμα απορρόφησης της παραγωγής των μέσω της ΗΑ σε 12ετή βάση υπό την έννοια ότι ο ΔΕΣΜΗΕ θα τους εξασφαλίσει συμπλήρωμα εγγυημένων εσόδων. Δηλαδή, εάν παρά τις πωλήσεις των στην ΗΑ δεν καταφέρουν να πωλήσουν στο pool το 70% της παραγωγής τους, τότε ο ΔΕΣΜΗΕ θα τους πληρώνει τη διαφορά με βάση το οριακό κόστος παραγωγής. Τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο. Εάν όμως ο παραγωγός έχει καταφέρει να διαθέσει το σύνολο της παραγωγής του μέσω της ΗΑ τότε ο ΔΕΣΜΗΕ δεν θα έχει ουδεμία υποχρέωση να τον πληρώσει.
Η έκτη παρατήρηση αφορά τους νέους ανεξάρτητους παραγωγούς που θα θελήσουν να δημιουργήσουν υποδομή και να προσφέρουν ηλεκτρική ενέργεια στο σύστημα. Για να εισέλθουν στην αγορά η οποία τώρα μονοπωλείται από τη ΔΕΗ θα πρέπει να βρουν ένα παράθυρο ευκαιρίας (window of opportunity). Αυτό εξασφαλίζεται με το νέο νόμο ο οποίος προβλέπει διαγωνισμούς από τον ΔΕΣΜΗΕ για την εξασφάλιση ισχύος. Δυνατότητα να λάβουν μέρος στον διαγωνισμό θα έχουν μόνο οι νέοι ανεξάρτητοι παραγωγοί και για συγκεκριμένη ισχύ. Η ΔΕΗ, βάσει του νέου νόμου, αποκλείεται μεν από τον διαγωνισμό του ΔΕΣΜΗΕ αλλά δεν εμποδίζεται από το να κατασκευάσει επιπλέον ηλεκτρική ισχύ, εάν το κρίνει σκόπιμο, και να εισέρχεται ελεύθερα και με ανταγωνιστικές προσφορές στην Ημερήσια Αγορά.
Η ανωτέρω περιγραφείσα διαδικασία αποτελεί την αφορμή για την μέγιστη παρανόηση και τις εσφαλμένες θέσεις που έχουν δημοσιευθεί κατά κόρον τους τελευταίους μήνες. Δηλαδή ότι ο ΔΕΣΜΗΕ δήθεν θα αγοράζει το σύνολο της παραγωγής των νέων παραγωγών, και μάλιστα θα τους προπληρώνει επιδοτώντας με αυτόν τον τρόπο την κατασκευή των μονάδων τους εις βάρος της ΔΕΗ. Τίποτε το αναληθέστερο. Η δραστηριοποίηση ενός ανεξάρτητου παραγωγού στη νέα αγορά είναι μία πανάκριβη υπόθεση, προϋποθέτει πολλά κεφάλαια, άριστο προγραμματισμό και υψηλό τεχνικό επίπεδο. Πριν μπορέσει να εισπράξει έστω και ένα ευρώ ο ανεξάρτητος παραγωγός θα πρέπει να έχει επενδύσει και πληρώσει στο έπακρο περί τα 160 - 220 εκατ. ευρώ, ανάλογα με το μέγεθος της μονάδος του.
Τιμολόγια
Η έβδομη και τελευταία παρατήρηση αφορά τη διαμόρφωση των τιμολογίων ηλεκτρικού ρεύματος. Υπάρχει διάχυτη η λαθεμένη εντύπωση ότι επειδή θα εισέλθουν ιδιώτες παραγωγοί οι τιμές θα αυξηθούν έτσι ώστε να αποπληρωθούν οι επενδύσεις τους. Οι τιμές ηλεκτρικού ρεύματος στην Ελλάδα, που είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη, θα αυξηθούν έτσι κι αλλιώς, με ή χωρίς την είσοδο ανεξαρτήτων παραγωγών. Κι αυτό γιατί η ΔΕΗ θα πρέπει να εξασφαλίσει την ανάπτυξή της διατηρώντας την κερδοφορία της. Η κυβέρνηση, η οποία ελέγχει, ακόμη, τα τιμολόγια, θα αναγκαστεί να εγκρίνει τελικά αυξήσεις άνω του πληθωρισμού για διάφορες κατηγορίες καταναλωτών, (πιθανώς εξαιρουμένων των πελατών με πολύ χαμηλές καταναλώσεις) ώστε να μπορέσει η ΔΕΗ να ανταποκριθεί στα αυξανόμενα λειτουργικά της έξοδα (πετρέλαιο, κόστος μηχανημάτων, αγορά δικαιωμάτων ρύπων).
Ο ρόλος της ΔΕΗ στο πλαίσιο της νέας αγοράς
Ο ρόλος της ΔΕΗ στο πλαίσιο της νέας απελευθερωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είναι κεντρικός και προϋποθέτει μία οικονομικά εύρωστη και αξιόπιστη επιχείρηση. Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο αναμένεται η δραστηριοποίηση των ανεξάρτητων παραγωγών (2006 - 2010) η ΔΕΗ θα έχει πολλή δουλειά να κάνει αφού θα πρέπει να εκσυγχρονίσει παραγωγικές μονάδες συνολικής ισχύος 1.600 ΜW και άνω, καθώς και να αναπτύξει σημαντικά το δυναμικό της στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) εάν επιθυμεί να μειώσει τα υπέρογκα ποσά που ήδη πληρώνει, και κατά τα φαινόμενα θα εξακολουθεί να πληρώνει, για την αγορά δικαιωμάτων ρύπων. Αντίθετα, με την ευρέως επικρατούμενη άποψη, η είσοδος νέων παικτών στην αγορά δεν αποτελεί απειλή για την Επιχείρηση αλλά πρόκληση και ευκαιρία για μία πλέον αποδοτική λειτουργία της και επέκταση των δραστηριοτήτων της εκτός Ελλάδος αλλά και σε νέους τομείς (π.χ. τεχνική υποστήριξη, συμβουλευτικές υπηρεσίες).
Σε ό,τι αφορά δε τις τιμές, θα αρκεστούμε σε μία τελευταία παρατήρηση. Ο ανταγωνισμός στις τιμές θα ξεκινήσει κατ’ ουσίαν μετά το 2008, οπότε εκτιμάται ότι θα υπάρχουν και θα λειτουργούν τρεις ή τέσσερις νέες μονάδες ικανές να ικανοποιήσουν ένα 10% - 15% των καθημερινών αναγκών της χώρας. Τότε, και με την προϋπόθεση ότι τα τιμολόγια της ΔΕΗ θα έχουν αυξηθεί αρκετά για να αντανακλούν το πραγματικό κόστος της επιχείρησης θα αρχίσουμε να παρατηρούμε διαφοροποιήσεις στις προσφερόμενες τιμές με πρώτους ευνοούμενους τις εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις. Για τους οικιακούς καταναλωτές, οι τιμές θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά ακόμη πριν αρχίσουν να μειώνονται.