Του Κ.Ν. Σταμπολή
Η διήμερη επίσκεψη στην Αθήνα του Υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας κ. Σεργκέι Λαβρόφ που ολοκληρώθηκε εχθές και πραγματοποιήθηκε λίγες μόνο ημέρες μετά την επίσκεψη του προέδρου της ρωσικής εταιρείας φυσικού αερίου Gazprom, κ. Μίλερ, κάθε άλλο παρά τυχαία ή συμπτωματική μπορεί να θεωρηθεί. Πέρα από τα καθαρά διμερή θέματα που συζήτησε ο κ. Λαβρόφ με τους ιθύνοντες του υπουργείου Εξωτερικών και που έχουν άμεση σχέση με τις επερχόμενες εξελίξεις στα Ηνωμένα Έθνη (π.χ. Ιράν, Κύπρος), ο κ. Λαβρόφ με την επίσκεψή του θέλησε να επιβεβαιώσει, στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, το ενδιαφέρον της Μόσχας για την δημιουργία του λεγόμενου νότιου άξονα μεταφοράς φυσικού αερίου.
Ο Νότιος Άξονας Φυσικού Αερίου
Ο νότιος αυτός άξονας θ’ αποτελείται, όταν ολοκληρωθεί, από ένα σύστημα αγωγών και θα ξεκινάει από την Τουρκία (Καρασσάμπεϊ) θα διέρχεται από την Βόρειο Ελλάδα (Αλεξανδρούπολη, Θεσσαλονίκη, Ηγουμενίτσα) και υποθαλασσίως θα καταλήγει στο Οτράντο της Ιταλίας. Ο αγωγός αυτός, διαμέτρου 36 ιντσών και συνολικού μήκους 1,100 χλμ., και δυνατότητα μεταφοράς 11 δις κυβικών μέτρων αερίου κατ’ έτος σχεδιάστηκε με αρχικό σκοπό την δημιουργία μιάς εναλλακτικής διαδρομής μεταφοράς Αζέρικου αερίου σε πρώτη φάση, και Ιρανικού αργότερα, στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια μιάς πολιτικής που έχει ως πρωταρχικό στόχο την ασφάλεια των ενεργειακών προμηθειών επιθυμεί διακαώς την διαφοροποίηση της προμήθειας φυσικού αερίου έτσι ώστε ν’ αποκτήσει από ανατολάς και έτερο προμηθευτή πέραν της Ρωσίας. Το αξιοσημείωτο της υπόθεσης είναι ότι η σχεδίαση του νέου άξονα (Τουρκίας-Ελλάδος-Ιταλίας) προχώρησε χωρίς την προηγούμενη συμβολαιοποίηση συγκεκριμένων ποσοτήτων αερίου από το Αζερμπαϊτζάν ή από αλλού, πέραν ορισμένων μη δεσμευτικού χαρακτήρα MOU’s και μιας μόνο σύμβασης από πλευράς Τουρκίας, για την παροχή μιάς μικρής σχετικά ποσότητας αερίου προς την Ελλάδα από τις αρχές του 2007 (0.75 BCM’s κατ’ έτος – δηλ. δις κυβ. μέτρα).
Τα Οφέλη της Τουρκίας
Ο μεγάλος ωφελημένος από την κατασκευή του νέου άξονα είναι φυσικά η Τουρκία η οποία ως γνωστόν τα τελευταία χρόνια στις προσπάθειές της ν’ αναπτύξει την αγορά φυσικού αερίου στην ενδοχώρα χρεώθηκε μέσω διμερών συμφωνιών με σημαντικές ποσότητες υπερβάλλοντος αερίου (excess quantities) τις οποίες δυσκολεύεται σήμερα να διαθέσει. Σε σχετική αρθρογραφία μας στην «Κ» (βλέπε 17/7/05) αναφέραμε ότι το 2007, έτος καμπής για την εξέλιξη της αγοράς, οι συμβολαιοποιημένες αλλά αδιάθετες ποσότητες αερίου της Τουρκικής εταιρείας BOTAS θα φθάσουν τα 6.0 BCM’s (με συνολική ετήσια κατανάλωση 35 BCM’s). Κύριες πηγές προέλευσης του Τουρκικού αερίου θα είναι τότε η Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν και η Νιγηρία. Η μελλοντική διασύνδεση μέσω αγωγού της Τουρκίας, με την Ελλάδα και την Ιταλία προσφέρει μια σανίδα σωτηρίας προς την BOTAS.
Όταν τα σχέδια κατασκευής του νότιου άξονα άρχισαν να παίρνουν σάρκα και οστά, ιδίως μετά την έναρξη κατασκευής του Ελληνο-Τουρκικού τμήματος, το περασμένο καλοκαίρι, και την εμφανή διάθεση της Ιταλίας να στηρίξει το όλο εγχείρημα, υπήρξε έντονη παρασκηνιακή αντίδραση από πλευράς Ρωσίας η οποία δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι το όλο έργο. Μετά τον επανακαθορισμό όμως των στρατηγικών της προτεραιοτήτων στον ενεργειακό τομέα (βλέπε άρθρο μας στην «Κ» της 29/1/06) και την απόφασή της για σταδιακή αλλά πλήρη περιθωριοποίηση της Ουκρανίας, η Μόσχα απεφάσισε ότι είναι προς το συμφέρον της να χρησιμοποιήσει το νότιο άξονα και να τον αναδείξει μεσοπρόθεσμα ως μια από τις δύο βασικές διαδρομές μεταφοράς αερίου προς τη Δύση (ο άλλος είναι ο υπό κατασκευή υποθαλάσσιος αγωγός της Βαλτικής), παρακάμπτοντας έτσι πλήρως την Ουκρανία, μέσω της οποίας διέρχεται σήμερα το 80% των Ρωσικών εξαγωγών αερίου προς την Ευρώπη.
Χώρα κλειδί για τη λειτουργία του νοτίου άξονα και τη διέλευση Ρωσικού αερίου είναι η Τουρκία αφού σ’ αυτήν εξάγει απευθείας αέριο η Ρωσία μέσω του υποθαλάσσιου αγωγού στην Μαύρη Θάλασσα, του γνωστού Blue Stream. Το υψηλό κόστος κατασκευής του αγωγού αυτού (που υπερέβη τα 2.0 δις δολάρια) είναι αδύνατο να αποπληρωθεί με τους σημερινούς μικρούς ρυθμούς χρήσης. Η σπουδή της Μόσχας να υποστηρίξει την κατασκευή του νοτίου άξονα (ενδεχομένως να συμμετέχει οικονομικά στο όλο έργο) και να το χρησιμοποιήσει για εξαγωγή αερίου προς την Ευρωπαϊκή αγορά είναι το λογικό επακόλουθο της νέας της ενεργειακής πολιτικής. Η πλήρης απεξάρτηση από την Ουκρανία θα καταστεί δυνατή μόνο με την δημιουργία σε εύλογο χρονικό διάστημα εναλλακτικών διαδρομών. Ο αγωγός Τουρκίας-Ελλάδος-Ιταλίας εξασφαλίζει άμεσα μια τέτοια διαδρομή. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την εκπληκτική σύμπτωση συμφερόντων Ρωσίας και Τουρκίας αφού η προοπτική του νέου αγωγού εξυπηρετεί εξ’ ίσου αποτελεσματικά και τις δύο χώρες.
Τα Προσδοκώμενα Ελληνικά Οφέλη
Από την προφανή αγωνία της Μόσχας να δέσει το συντομότερο δυνατό μία νέα συμφωνία προμήθειας με την χώρα μας, η Ελλάδα μπορεί να ωφεληθεί σε διπλωματικό και γεωπολιτικό επίπεδο αρκεί να ιεραρχήσει σωστά τις προτεραιότητές της και να επιμείνει σε αυτές. Κύρια στόχευση θα πρέπει να είναι η συμμετοχή της Gazprom (η οποία τώρα ελέγχει και την εταιρεία πετρελαίων Sibneft) στον παρακαμπτήριο πετρελαιαγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης, οι προοπτικές κατασκευής του οποίου έχουν πάλι βαλτώσει. Το γεωπολιτικό συμφέρον της Ελλάδος επιβάλλει την κατασκευή και λειτουργία αυτού του αγωγού. Κάτι τέτοιο όμως μπορεί να γίνει μόνο με την ενεργό συμμετοχή της Ρωσίας, εταιρείες της οποίας και θα προμηθεύουν το μεγαλύτερο όγκο πετρελαίου που θα διέρχεται δια του αγωγού.
Πέρα από τον άνω σημαντικό αγωγό, η Ελλάδα μπορεί να ανταλλάξει την δέσμευσή της για διέλευση κυρίως ρωσικού αερίου μέσω του αγωγού φυσικού αερίου στη Βόρειο Ελλάδα με την εξασφάλιση μέσω ΔΕΠΑ μιας ικανής ποσότητας Αζέρικου αερίου (π.χ. 3.0 BCM’s), το οποίο θα διαχειρίζεται αποκλειστικά η ίδια εξασφαλίζοντας έτσι μια κάποια συμμετοχή, έστω και μικρή, στην Ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου. Επίσης, με την Ρωσία η Ελλάδα θα πρέπει να διαπραγματευθεί μακροπρόθεσμα επιπλέον ποσότητες αερίου για διάθεση στην Αλβανία και στα Δυτικά Βαλκάνια, η αγορά των οποίων αργά γρήγορα θ’ ανοίξει. Τέλος, αποδοχή από την Ελλάδα των Ρωσικών προτάσεων για κυρίως διέλευση του αερίου της Gazprom από το νέο αγωγό θα πρέπει να συνοδευτεί από σαφή δέσμευση της Ρωσίας περί μη υποστήριξης του υπό μελέτη εναλλακτικού αγωγού μεταφοράς αερίου μέσω Βουλγαρίας-Ουγγαρίας-Αυστρίας-Τουρκίας (του γνωστού Nabucco) η κατασκευή του οποίου είναι σαφώς ανταγωνιστική του άξονα Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας. Είναι προς το συμφέρον όλων των συμβαλλόμενων μερών ο Nabucco να παραμείνει στα χαρτιά.