Το Ενεργειακό Στοίχημα της Κίνας (13/03/2006)

Του Κ. Ν. Σταμπολή
Παρά την οικονομία ελεύθερης αγοράς που έχει εισάγει η κινεζική κυβέρνηση σε πολλές περιοχές της χώρας και το πνεύμα ανταγωνισμού που προωθεί γενικότερα και το οποίο έχει ως αποτέλεσμα την τεράστια οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων 15-20 ετών, οι βασικές παράμετροι και οι στόχοι της οικονομικής πολιτικής καθορίζονται ακόμη βάσει πενταετών κυλιόμενων προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Αν και η πρακτική αυτή παραπέμπει σε μια άλλη εποχή (περίοδος Gosplan Σοβιετικής Ένωσης), εν τούτοις το Πεκίνο, για λόγους τακτικής και παράδοσης, εξακολουθεί με θρησκευτική ευλάβεια να ετοιμάζει τα πλάνα ανάπτυξης, όπως τα αποκαλεί. Μόνο που αυτά έχουν χάσει την παλαιά τους αίγλη, το ογκωδέστατο μέγεθός τους και το πολυπληθές επιστημονικό προσωπικό που ηργάζετο σε μόνιμη βάση για την παραγωγή, παρακολούθηση και αναθεώρησή τους. Τα πενταετή σχέδια οικονομικής ανάπτυξης θεωρούνται μεν σημαντικά, από άποψη διατύπωσης και αποσαφήνισης της ακολουθούμενης οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, έχουν όμως μετεξελιχθεί σε ολιγοσέλιδες σχετικά εκθέσεις, οι οποίες περιέχουν τοποθετήσεις επί ουσιαστικών θεμάτων και αφορούν κυρίως την προτεινόμενη στρατηγική για την ανάπτυξη. Στόχος η Βελτίωση της Ενεργειακής Απόδοσης Το τρέχον πενταετές πλάνο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης της Κίνας το οποίο επίσημα θα παρουσιασθεί στο National People Congress, δηλαδή στην ολομέλεια του ΚΚΚ στα μέσα Μαρτίου, περιέχει μόνο δύο νούμερα. Το πρώτο αφορά τον ρυθμό αύξησης του κατά κεφαλήν εισοδήματος, το οποίο προτείνει να τετραπλασιασθεί μέχρι το 2010 (δηλ. από το σημερινό επίπεδο των 1.470 δολαρίων να φθάσει τα 5.880 δολάρια ανά κεφαλή), και το δεύτερο έχει σχέση με την ενέργεια. Στον ενεργειακό τομέα η κινεζική ηγεσία επιθυμεί να βελτιώσει την απόδοση στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων κατά 20%. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη απόδοση των ήδη λειτουργούντων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (οι οποίοι κατά 2/3 καίνε κάρβουνο), τη βελτίωση των συστημάτων θέρμανσης, την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και ιδιαίτερα τη βελτίωση της απόδοσης του μεταφορικού έργου. Για την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, η οικονομία της οποίας αναπτύσσεται με αλματώδεις ρυθμούς (υπολογίζεται στο 9,8% η αύξηση του ΑΕΠ το 2005), το ενεργειακό αποτελεί τομέα κλειδί για την περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας και βελτίωση του επιπέδου της ζώνης ιδιαίτερα στις υποανάπτυκτες ακόμη αγροτικές περιοχές πολλών επαρχιών. Με δεδομένο ότι η κινεζική ηγεσία επιθυμεί μία γρήγορη και ισομερή περιφερειακή ανάπτυξη στα αμέσως επόμενα χρόνια, ο παράγων ενέργεια παίζει καθοριστικό ρόλο. Η προσπάθεια της κινεζικής κυβέρνησης εστιάζεται αφ’ ενός μεν στην εξασφάλιση ομαλής ροής πρώτων υλών (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ηλεκτρισμός) από έξω προς τα μέσα αλλά και εντός της αχανούς αυτής χώρας, όσο και στον έλεγχο των τιμών, ώστε, παρά τις πιέσεις από τις αυξήσεις των διεθνών τιμών, να μην επηρεασθεί υπέρμετρα ο τιμάριθμος και οδηγήσει στη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης και τον περιορισμό των επενδύσεων. Υψηλή Ενεργειακή Ζήτηση Για να κατανοήσουμε το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το ενεργειακό στην Κίνα θα πρέπει να αναφερθούμε σε μερικά βασικά μεγέθη όπως η πρωτογενής ενεργειακή ζήτηση η οποία αντιστοιχεί στο 12% της παγκόσμιας ταύτης. Η κατανάλωση πετρελαίου στην Κίνα από 5,2 εκ. βαρ/ημέρα το 2002 αναμένεται ότι θα ξεπεράσει τα 7.0 εκ. βαρ. ημερησίως το 2006, η οποία αντιστοιχεί περίπου στο 20% της παγκόσμιας ετήσιας αύξησης στην κατανάλωση πετρελαίου, και εξηγεί γιατί η συνεχιζόμενη υψηλή ζήτηση από την Κίνα έχει τόσο σοβαρές επιπτώσεις στη διαμόρφωση των διεθνών τιμών. Στον τομέα του ηλεκτρισμού η ετήσια αύξηση στη ζήτηση ηλεκτρικού ρεύματος από 11% το 2002, ξεπέρασε το 15% το 2003 με περαιτέρω αυξητικές τάσεις δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στη διανομή και οδηγώντας σε εκτεταμένα black out πολλές νότιες επαρχίες το 2004 και το 2005. Η Κίνα σήμερα είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός άνθρακα στον κόσμο, ελέγχοντας το 12% των παγκόσμιων αποθεμάτων. Η παραγωγή κάρβουνου, το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως στην ηλεκτροπαραγωγή και στην βιομηχανία (χαλυβουργεία, τσιμεντοβιομηχανία) αντιμετωπίζει προβλήματα καθώς η παραγωγή δεν μπορεί να ανταποκριθεί εύκολα στη ζήτηση αφού η ετήσια αύξηση ίσα που φθάνει το 11% ενώ η χώρα αντιμετωπίζει παράλληλα σοβαρά προβλήματα μεταφοράς της πρώτης αυτής ύλης μέσω του ευπαθούς σιδηροδρομικού δικτύου. Έτσι από πέρυσι η Κίνα υποχρεώθηκε σε δραστική μείωση των εξαγωγών κάρβουνου ώστε να εξυπηρετήσει την αυξανόμενη εγχώρια ενεργειακή ζήτηση. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (ΙΕΑ) μέσα στα επόμενα 25 χρόνια, ή και ενωρίτερα, η Κίνα θα αναδειχθεί ως παράγων κλειδί στη διαμόρφωση του παγκόσμιου ενεργειακού ισοζυγίου, αφού τα μεγέθη της αλλάζουν τάχιστα αυξανόμενα πέραν κάθε προσδοκίας. Με εκτιμώμενη μέση ετήσια αύξηση της πρωτογενούς ενεργειακής ζήτησης κατά 2,3% για τα επόμενα 25 χρόνια, ο κινεζικός ενεργειακός τομέας θα ευθύνεται για το 21% της αύξησης στην παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση, ενώ το 2030 η συνολική ενεργειακή ζήτηση της Κίνας προβλέπεται ότι θα φθάσει στο 16% της παγκόσμιας ζήτησης από το 12% που είναι σήμερα. Τεράστιες Επενδύσεις Τα οικονομικά υπουργεία της Κίνας αποβλέπουν στην ενέργεια για σημαντικές νέες επενδύσεις στους κλάδους του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, των στερεών καυσίμων, της ηλεκτροπαραγωγής, όπου συμπεριλαμβάνονται η αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας, των υδροηλεκτρικών και άλλων ΑΠΕ. Ήδη, ευρίσκονται σε εξέλιξη μεγάλες ενεργειακές επενδύσεις, κυρίως σε νέα διυλιστήρια και αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, στην έρευνα και ανάπτυξη υδρογονανθράκων και στην ηλεκτροπαραγωγή. Εκτιμήσεις φέρουν τις τρέχουσες επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα να ξεπερνούν τα 600 δισεκ. δολάρια μέχρι το 2010. Οι επενδύσεις αυτές θα κατευθυνθούν κυρίως στην ηλεκτροπαραγωγή όπου από 420 GW εγκατεστημένης ισχύος το 2005 αυτή θα πρέπει να έχει φθάσει στα 600 GW σε πέντε χρόνια και να έχει αυξηθεί συνολικά κατά 860 GW μέχρι το 2030. Σημαντικό τμήμα της νέας σχεδιαζόμενης ηλεκτροπαραγωγής θα προέλθει από πυρηνικούς σταθμούς με 32 νέες μονάδες οι οποίες θα προστεθούν στις ήδη 9 υπάρχουσες. Οι περισσότεροι από τους νέες αντιδραστήρες θα εφαρμόσουν μία εντελώς νέα και απόλυτα ασφαλή τεχνολογία, στην διεργασία πυρηνικής σχάσης, που έχουν αναπτύξει τελευταία Κινέζοι επιστήμονες. Ένα μεγάλο μέρος της προβλεπόμενης νέας εγκατεστημένης ηλεκτρικής ισχύος θα κατευθυνθεί για την αντιμετώπιση των αναγκών των αγροτικών περιοχών στις πτωχές επαρχίες της Δυτικής και Β.Α. Κίνας την ανάπτυξη των οποίων η κυβέρνηση επιθυμεί να στηρίξει μεταφέροντας οικονομικούς πόρους και τεχνολογία. Σύμφωνα με το πενταετές πρόγραμμα το Πεκίνο επιθυμεί να μειώσει το τεράστιο χάσμα (που δημιουργήθηκε τα τελευταία 20 χρόνια) μεταξύ οικονομικών απολαβών στην επαρχία και στα αστικά κέντρα. Τα 940 εκ. κατοίκων, από τα 1,3 δισεκ. του συνολικού πληθυσμού της Κίνας, είναι επίσημα εγγεγραμμένοι ως κάτοικοι αγροτικών περιοχών αλλά εκτιμάται ότι 200 εκ. από αυτούς έχουν εγκαταλείψει τις πατρογονικές τους εστίες προς εξασφάλιση υψηλότερων αποδοχών στα αστικά κέντρα. Ακόμα και εάν συνεχισθεί η μαζική μεταφορά προς τις πόλεις το 2030 οι επαρχίες της Κίνας θα πρέπει να συντηρήσουν έναν πληθυσμό 600 εκ. κατοίκων. Σημαντικό επίσης μέρος των ενεργειακών επενδύσεων θα κατευθυνθεί στην ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής υδρογονανθράκων, τη δημιουργία νέων διυλιστικών μονάδων και αποθηκευτικών χώρων, την κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου και στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) με έμφαση στην ηλεκτροπαραγωγή από αιολικά πάρκα και φωτοβολταϊκά συστήματα όπου έχει τεθεί ο στόχος για κάλυψη του 10% της συνολικής ηλεκτροπαραγωγής της Κίνας από ΑΠΕ μέχρι το 2020. Επιπλέον ένα μικρό αλλά κρίσιμο ποσοστό των ενεργειακών επενδύσεων θα κατευθυνθεί στην δημιουργία πληροφοριακών και εποπτικών υποδομών για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των πόλεων και των κτιρίων, η ενεργειακή κατανάλωση των οποίων έχει αυξηθεί κατακόρυφα καθώς προχωράει ακάθεκτη η πολεοδομική ανάπτυξη, αποτέλεσμα έντονης αστυφιλίας, με κύτταρο ανάπτυξης πολυώροφα και ενεργοβόρα κτίρια γραφείων και κατοικιών. Δίψα για Πετρέλαιο Πιο συγκεκριμένα στον τομέα του πετρελαίου η σημερινή ζήτηση των 7.0 εκ. βαρ/ημέρα, που αντιστοιχεί στο 8,5% της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου, αναμένεται να αυξηθεί στο 11% ή και περισσότερο αφού εκτιμάται ραγδαία ανάπτυξη του τομέα των μεταφορών όπου η ετήσια κατανάλωση πετρελαιοειδών αυξάνεται με ρυθμούς 6,5%. Μόνο στην ευρύτερη περιοχή του Πεκίνου κάθε ημέρα κυκλοφορούν 1500 νέα αυτοκίνητα ενώ οι εκτιμήσεις για το 2030 είναι ότι η ιδιοκτησία αυτοκινήτων θα φθάσει τα 90 ανά 1000 κατοίκους, δηλαδή 130 εκατομμύρια αυτοκίνητα. Κατά την ίδια χρονική περίοδο η συνολική ζήτηση πετρελαίου πρόκειται να φθάσει στα 13,5 εκ. βαρ/ημέρα με την Κίνα να εισάγει 10 εκ. βαρ/ημέρα, δηλαδή όσο εισάγουν οι ΗΠΑ σήμερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄90 η Κίνα ήτο αυτάρκης σε πετρέλαιο καλύπτοντας σχεδόν όλη της την κατανάλωση από την εγχώρια παραγωγή της. Σήμερα η Κίνα εισάγει περίπου το 50% των αναγκών της σε πετρέλαιο με προοπτική το νούμερο αυτό να φθάσει το 65% ή και περισσότερο μέσα στα επόμενα 5 χρόνια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πληροφορία ότι το 65% των Κινέζικων εισαγωγών αργού και προϊόντων στην Κίνα πραγματοποιείται από Ελληνόκτητα πετρελαιοφόρα πλοία, τα οποία μετέφεραν 120 εκ. τόνους πετρέλαιο τον περασμένο χρόνο. Ανταποδίδοντας την εμπιστοσύνη των Κινέζων στην ελληνική ναυτιλία αρκετοί Έλληνες εφοπλιστές ναυπηγούν τα πλοία τους σε Κινέζικα ναυπηγεία. Εκτιμάται ότι αυτή τη στιγμή ναυπηγούνται 100 πλοία διαφόρων τύπων και μεγεθών συνολικής αξίας 4.0 δισεκ. δολαρίων. Εξασφάλιση Πετρελαϊκών Αποθεμάτων Για να αντιμετωπίσει την υψηλή από κάθε άποψη και αυξανόμενη ζήτηση εισαγωγών αργού και στο πλαίσιο μιας ανεξάρτητης εξωτερικής, και κατ’ επέκταση ενεργειακής, πολιτικής τα τελευταία χρόνια, η Κινέζικη ηγεσία προσπαθεί με κάθε τρόπο να εξασφαλίσει και να ελέγξει παραγωγικά κοιτάσματα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Έτσι οι κρατικά ελεγχόμενες κινέζικες εταιρείες πετρελαίου (CNPC, CNOOC, SINOPEC) έχοντας πλήρη επίγνωση της μεγάλης στρατηγικής σημασίας που έχει ο έλεγχος κοιτασμάτων απανταχού της γης επενδύουν τεράστια ποσά σε κοιτάσματα στη Βόρεια Αφρική (Αλγερία, Λιβύη, Αίγυπτο, Σουδάν, Τσαδ), στην Αγκόλα και τη Νιγηρία, στις χώρες της Κασπίας στη Ρωσία και γενικά όπου μπορούν να εξασφαλίσουν ασφαλή πρόσβαση. Πέρα από το να κατευνάσει το αίσθημα έντονης ενεργειακής ανασφάλειας που διακατέχει τους Κινέζους ιθύνοντες, η τακτική αυτή δημιουργεί παράλληλα σημαντικές υπεραξίες στις εμπλεκόμενες εταιρείες συμβάλλοντας έτσι στην περαιτέρω ενδυνάμωση της ήδη ισχυρής οικονομικής θέσης της χώρας. Αυτή προβλέπεται να ενισχυθεί περαιτέρω με τους στόχους που έχει θέσει στο τρέχον πενταετές πρόγραμμα για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης δίδοντας έμφαση στην «Εξοικονόμηση Ενέργειας και στην Πλήρη Αξιοποίηση των Εγχώριων Ενεργειακών Υλών» με στόχο τη μείωση της ενεργειακής έντασης. Το Ενεργειακό Στοίχημα Βελτίωση όμως της ενεργειακής απόδοσης μιας οικονομίας του μεγέθους της Κίνας με έναν υψηλό στόχο που είναι το 20%, με παράλληλη επέκταση των ΑΕΠ κατά 10%, σημαίνει στην ουσία βελτίωση του ενεργειακού έργου σε ποσοστό πολύ υψηλότερο του 20%, ενδεχομένως αυτό να φθάσει το 30% ή και το 40%, καθώς παρατηρούνται έντονα ενισχυτικά φαινόμενα με σημαντικές τεχνολογικές συνέργιες και τεράστιες οικονομίες κλίμακος. Έτσι, εάν ο στόχος αυτός του Πεκίνου μπορέσει να υλοποιηθεί ομιλούμε ουσιαστικά για μία νέα τεχνολογική επανάσταση με αναπάντεχες επιπτώσεις σε κοινωνικό επίπεδο αφού η επίτευξη του προϋποθέτει αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο, ιδιαίτερα στην υιοθέτηση πρωτόγνωρων καταναλωτικών και εργασιακών προτύπων. Διότι αύξηση της ενεργειακής απόδοσης σε τέτοια κλίμακα σημαίνει παράλληλα και εντατικοποίηση και επέκταση της κοινωνίας της γνώσης. Οι υποθέσεις αυτές ενισχύονται εξ’ άλλου από την απόφαση της Κινέζικης κυβέρνησης για ταυτόχρονη μείωση των σημαντικών επιδοτήσεων στην εσωτερική αγορά πετρελαιοειδών έτσι ώστε οι καταναλωτές να αρχίσουν να απορροφούν το υψηλό κόστος των υγρών καυσίμων. Η πρόκληση εδώ είναι πως θα επιτευχθεί η αύξηση των τιμών σταδιακά, μέσα στα επόμενα 5 χρόνια, ώστε να μην υπάρξουν κραδασμοί και ανατροπές στην εισοδηματική πολιτική και επηρεασθεί η ανάπτυξη της οικονομίας. Εξ’ άλλου η αύξηση των τιμών των καυσίμων (ηλεκτρισμός, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) αποτελεί μέρος του σχεδίου του Πεκίνου για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης αφού η μετάβαση στα Δυτικά ενεργειακά καταναλωτικά πρότυπα θα πρέπει να επιτευχθεί χωρίς τις σπάταλες συνήθειες των Δυτικών καταναλωτών. Ιδού το ενεργειακό στοίχημα της Κίνας.