Tου Mανούσου Γ. Bολουδάκη*
Οι δημόσιες συμβάσεις προμηθειών είναι κρίσιμο μέγεθος για ένα σύγχρονο κράτος, τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη. Αποτελούν σημαντικό ποσοστό των δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού και ελκυστικό πεδίο ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις. Αποτελούν ακόμα το κατ’ εξοχήν πεδίο στο οποίο μπορεί να ελεγχθεί αποφασιστικά η διαφάνεια στη διαχείριση των δημοσίων υποθέσεων.
Οι προμήθειες του Δημοσίου ποικίλλουν σε αξία από χρόνο σε χρόνο. Το Ενιαίο Πρόγραμμα Προμηθειών του 2005 έφτασε σε ύψος τα 3,7 δισ. ευρώ, ποσό ιδιαίτερα αυξημένο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Στο πρόγραμμα αυτό, την ευθύνη κατάρτισης του οποίου έχει η Γενική Γραμματεία Εμπορίου του υπουργείου Ανάπτυξης, εντάσσονται οι προμήθειες των περισσοτέρων φορέων του Δημοσίου. Εξαίρεση αποτελούν τα οπλικά συστήματα και οι συμβάσεις αξίας μικρότερης των 45.000 ευρώ.
Οι κρατικές προμήθειες διέπονται από ένα πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο και διεκπεραιώνονται με μια ιδιαίτερα σύνθετη διοικητική πρακτική. Σχηματικά, το σύστημα προσπαθεί να εξασφαλίσει το δημόσιο συμφέρον με τους εξής τρόπους: όσον αφορά τους προμηθευτές, με την υποβολή μιας σειράς δικαιολογητικών που υποτίθεται ότι εξασφαλίζουν τη φερεγγυότητα του αντισυμβαλλομένου με το Δημόσιο. Όσον αφορά την πλευρά της διοίκησης, το σύστημα βασίζεται σε επάλληλες επιτροπές αξιολογήσεων των διαφόρων φάσεων των διαγωνισμών, τις οποίες ο νομοθέτης ορίζει με σκοπό να αποκλείσει τη δυνατότητα κάποιου μεμονωμένου κρατικού λειτουργού να επηρεάσει τη διεξαγωγή του διαγωνισμού. Οι απαραίτητες αυτές εξασφαλίσεις είναι εύκολο στην πράξη να εκφυλισθούν σε γραφειοκρατία, η οποία με τη σειρά της γεννά αδιαφάνεια.
Το υπουργείο Ανάπτυξης εργάζεται για την ανατροπή της κατάστασης αυτής. Πρώτον, αναθεωρείται το θεσμικό πλαίσιο με στόχο την απλούστευση των διαδικασιών και την ενίσχυση της διαφάνειας. Δεύτερον, προετοιμάζεται το έδαφος για μια διαφορετική διοικητική πρακτική, που θα βασίζεται στη χρήση συστημάτων πληροφορικής για τη διενέργεια των διαγωνισμών και τη διεκπεραίωση των συμβάσεων.
Στον θεσμικό τομέα, οι παρεμβάσεις που αυτό τον καιρό ολοκληρώνονται είναι πολλές: Βρίσκονται ήδη στη διαδικασία υπογραφών από τους συναρμοδίους υπουργούς δύο προεδρικά διατάγματα, με τα οποία η εθνική μας νομοθεσία εναρμονίζεται προς τις νέες σχετικές κοινοτικές οδηγίες. Οι οδηγίες αυτές (17 και 18 του 2004) επιβάλλουν αυστηρότερους όρους διαφάνειας αλλά και κοινωνικής ευθύνης στις δημόσιες συμβάσεις, ενώ παράλληλα εισάγουν στη νομοθεσία τις ηλεκτρονικές μεθοδολογίες διεκπεραίωσης διαγωνισμών και συμβάσεων.
Δεν αποτελεί πανάκεια η εναρμόνιση της νομοθεσίας μας με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, ιδίως δεδομένου ότι αυτές αφήνουν σήμερα ευρύ πεδίο διακριτικών ευχερειών στις αναθέτουσες αρχές. Οι διακριτικές ευχέρειες, με τα δεδομένα της Δημοσίας Διοικήσεως στον τόπο μας, θα δημιουργούσαν αμφιβολίες για το αδιάβλητο των διαδικασιών. Για τον λόγο αυτό, το υπουργείο Ανάπτυξης προχωράει παράλληλα στην αναθεώρηση του βασικού κανονισμού των κρατικών προμηθειών (Π.Δ. 394/1996), έχοντας ήδη ολοκληρώσει τη δημόσια διαβούλευση γύρω από το αντίστοιχο σχέδιο προεδρικού διατάγματος. Το πνεύμα των μεταρρυθμίσεων είναι σαφές και σε αυτό το νομοθέτημα: Το σχέδιο Π.Δ. περιορίζει τις διακριτικές ευχέρειες της διοίκησης, τόσο όσον αφορά τα ζητούμενα δικαιολογητικά για τη συμμετοχή σε διαγωνισμούς όσο και την αξιολόγηση των προσφορών. Παράλληλα, ο νέος κανονισμός θα κάνει πιο εύκολα τα πράγματα για τον υποψήφιο προμηθευτή του Δημοσίου, καθώς τα περισσότερα από τα απαραίτητα δικαιολογητικά για τη σύναψη σύμβασης θα κατατίθενται μόνο από τον μειοδότη του διαγωνισμού, στο τέλος της διαδικασίας, με κατάπτωση της τραπεζικής εγγυήσεως που θα έχει υποβάλει αν τελικά δεν διαθέτει τα απαραίτητα δικαιολογητικά. Η συλλογή και υποβολή της πληθώρας των δικαιολογητικών των δημοσίων διαγωνισμών αποτελεί δυσβάστακτο βάρος για τους συμμετέχοντες, και αποτρεπτικό παράγοντα για νεοεισερχομένους στις κρατικές προμήθειες.
Η επόμενη νομοθετική παρέμβαση, όπως ήδη έχουν ανακοινώσει ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Σιούφας και ο αρμόδιος υφυπουργός κ. Παπαθανασίου, αφορά τη σύσταση ανεξάρτητης διοικητικής αρχής ελέγχου των κρατικών προμηθειών. Το σχέδιο νόμου ετοιμάζεται, και θα συμπεριλάβει και ορισμένες αναγκαίες τροποποιήσεις των βασικών νόμων περί προμηθειών. Η θεσπιζόμενη ανεξάρτητη διοικητική αρχή θα αποτελεί όργανο ελέγχου της νομιμότητος και όχι όργανο διαχείρισης προμηθειών, θα μπορεί δε να ενεργεί και αυτεπάγγελτα, σε οποιαδήποτε φάση της διαδικασίας.
Όσον αφορά την προετοιμασία ενός πιο αποτελεσματικού διοικητικού μηχανισμού, σημαντικότερο γεγονός αποτελεί η προκήρυξη εδώ και λίγες ημέρες του έργου πληροφορικής «Εθνικό Σύστημα Ηλεκτρονικών Δημοσίων Προμηθειών», προϋπολογισμού 14 εκατομμυρίων ευρώ. Πρόκειται για έργο συγχρηματοδοτούμενο από το Γ΄ ΚΠΣ μέσω του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Αφορά την αγορά και εγκατάσταση λογισμικού και εξοπλισμού για τη δημιουργία ενός κεντρικού συστήματος, μέσω του οποίου θα διεκπεραιώνονται ηλεκτρονικά οι διαγωνισμοί, τόσο της ΓΓΕ όσο και των λοιπών φορέων του Ενιαίου Προγράμματος Προμηθειών. Θα είναι δυνατή τόσο η απλή ηλεκτρονική διεκπεραίωση διαγωνισμών όσο και η χρήση νέων σύνθετων μεθοδολογιών που ήδη αξιοποιούνται από τον ιδιωτικό τομέα, όπως οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί, οι συμφωνίες–πλαίσιο κ.λπ.
Η χρήση του συστήματος αυτού –πιλοτική λειτουργία προβλέπεται το 2008– θα αυξήσει δραστικά τη διαφάνεια, καθώς κάθε στάδιο διαγωνισμού θα είναι εύκολα ελέγξιμο τόσο από την κεντρική αναθέτουσα αρχή όσο και από την ανεξάρτητη διοικητική αρχή των προμηθειών. Ακόμα, τα αποτελέσματα των διαφόρων διαγωνισμών θα είναι εύκολα συγκρίσιμα μεταξύ τους. Άρα αν, π.χ., κάποιος φορέας του Δημοσίου αγοράζει κάποιο προϊόν πιο ακριβά από τον μέσο όρο θα μπορεί να εντοπισθεί αμέσως.
Για να φτάσουμε σε ένα συνολικά νέο και αποτελεσματικό πλαίσιο διεκπεραίωσης των κρατικών προμηθειών, απομένει ακόμα να σχεδιασθεί ο τρόπος της συνολικής αναθεωρήσεως των προδιαγραφών των αγοραζομένων προϊόντων, διαδικασία που πρόκειται να ξεκινήσει πολύ σύντομα. Και η προσπάθεια αυτή θα αναληφθεί με κατευθυντήριες γραμμές την απλούστευση και τη διαφάνεια.
Τελικός στόχος των προσπαθειών είναι οι κρατικές προμήθειες να πάψουν να είναι χώρος που κατά καιρούς θα ρίχνει σκιές στο πολιτικό σύστημα της χώρας, αλλά αντίθετα να γίνουν μέρος της συνολικότερης αναπτυξιακής προσπάθειας της χώρας. Για την επίτευξη του στόχου, όπως πάντα, θα χρειασθεί η συνδρομή της κοινωνίας και της αγοράς. Οι οιωνοί για τη συνδρομή αυτή, όπως αποτυπώθηκαν στις τοποθετήσεις στις πρόσφατες σχετικές δημόσιες διαβουλεύσεις, είναι άριστοι.
(Καθημερινή, 12/3/06)
* Ο κ. Μανούσος Γ. Βολουδάκης είναι γενικός γραμματέας Εμπορίου.