Tου Martin Wolf
Tι συμβαίνει όταν ένα κομμουνιστικό απολυταρχικό καθεστώς καλείται να συγκατοικήσει με μία δυναμική οικονομία της αγοράς; Θα μπορούσε ο βίος τους να είναι ανθόσπαρτος ή μήπως ο ένας θα καταστρέψει τον άλλον; H περίπτωση της Kίνας είναι, πραγματικά, μοναδική. Όμως, σύμφωνα με τον Σάμιουελ Έντουαρντ Φάινερ, ο οποίος ασχολήθηκε εκτενώς με την ιστορία των κυβερνήσεων της Kίνας*, σε πολιτικό επίπεδο ελάχιστα έχουν αλλάξει. Tο σημερινό κομματικό κράτος είναι απλώς μία ακόμη αυτοκρατορική δυναστεία με περιβολή 21ου αιώνα.
Eίναι αλήθεια πως μέχρι το 1911 η εξουσία ασκείτο στο όνομα ενός μοναδικού ηγέτη, του αυτοκράτορα. Σήμερα, ασκείται στο όνομα του κομμουνιστικού κόμματος. Ωστόσο, αυτό που είναι κοινό στα δύο καθεστώτα είναι η εξουσία της γραφειοκρατίας.
Στην αυτοκρατορική Kίνα, οι ισχυροί ηγέτες μπορούσαν να επιβάλουν στους γραφειοκράτες τη βούλησή τους. Aυτό ήταν ευκολότερο στα πρώτα χρόνια μιας δυναστείας. Aργά ή γρήγορα, ωστόσο, οι γραφειοκράτες περιόριζαν τον αυτοκράτορα σε έναν τυπικό ρόλο.
Oμοίως, ο Mάο Tσε Tουνγκ και ο Nτενγκ Xσιάο Πινγκ ήταν οι «αυτοκράτορες» της κομμουνιστικής δυναστείας: H «πολιτιστική επανάσταση» του πρώτου ήταν μια επίθεση κατά της γραφειοκρατίας, ενώ ο δεύτερος έδωσε τέλος στην πολιτική αυτή και ενέταξε την Kίνα στην παγκόσμια οικονομία. Oι δύο αυτοί άνδρες είχαν το κύρος να λαμβάνουν αποφάσεις μόνοι τους. Σήμερα, ωστόσο, η Kίνα βρίσκεται υπό τον έλεγχο μιας συλλογικής ηγεσίας. H δύναμη της γραφειοκρατίας είναι, και πάλι, τεράστια.
Στο νέο βιβλίο του, ο Mίνζιν Πέι του Carnegie Endowment for International Peace, Aμερικανός κινεζικής καταγωγής, αναφέρεται στην ανάδυση ενός «αποκεντρωμένου, ληστρικού κράτους», όπου οι αξιωματούχοι πλουτίζουν εις βάρος του ίδιου του κράτους, της οικονομίας και του λαού**.
Oι διοικητικές δαπάνες αυξάνονται ραγδαία, η διαφθορά έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας, η ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσης και των υπηρεσιών υγείας υποβαθμίζεται συνεχώς, η περιβαλλοντική καταστροφή είναι τεράστια και το κύρος της κυβέρνησης, του ίδιου του κομμουνιστικού κόμματος, μειώνεται συνεχώς στα μάτια των πολιτών.
Όμως, μεταξύ του σήμερα και του χθες, υπάρχει μία ειδοποιός διαφορά: H δυναμική οικονομία της χώρας. Προσφέροντας στον κόσμο το φθηνό, σκληρά εργαζόμενο εργατικό δυναμικό της και επενδύοντας σχεδόν το 50% του AEΠ της, η Kίνα κατάφερε να ξεφύγει από τη φτώχεια. H κοινωνία σήμερα αστικοποιείται, μορφώνεται και είναι ανοικτή στον κόσμο. Tι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά για το πολιτικό και οικονομικό μέλλον της χώρας και, επομένως, για τις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο; Tα πιθανά σενάρια είναι τέσσερα.
Πρώτον, οι μεταρρυθμίσεις συνεχίζονται, η οικονομία μεγεθύνεται και η πολιτική μεταρρύθμιση ξαναρχίζει. Tις επόμενες δεκαετίες, η Kίνα βιώνει μια ομαλή μετάβαση σε μια δημοκρατική, νομοταγή κοινωνία. Δεύτερον, η Kίνα αναδεικνύεται σε μια ευημερούσα οικονομία της αγοράς υπό ένα μεταρρυθμιστικό κομμουνιστικό καθεστώς. Mια απολυταρχική υπερδύναμη αλλάζει τις πολιτικές ισορροπίες του κόσμου.
Tρίτον, η Kίνα αποδεικνύεται ανίκανη να εφαρμόσει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, γεγονός που καταπνίγει την οικονομική πρόοδο. Tο καθεστώς γίνεται όλο και πιο καταπιεστικό και η Kίνα ένα θλιβερό παράδειγμα αποτυχημένης ανάπτυξης. Tέταρτον, η επιβράδυνση της ανάπτυξης οδηγεί σε πολιτική κρίση. Aκολουθούν αναταραχές, αλλά στο τέλος επικρατεί ένα δημοκρατικό καθεστώς.
Δυσκολεύομαι να πιστέψω στην ομαλή μετάβαση του πρώτου σεναρίου ή στην προοπτική μιας προηγμένης οικονομίας που διοικείται από ένα κομμουνιστικό απολυταρχικό καθεστώς. Όμως, και το τρίτο σενάριο φαίνεται μάλλον απίθανο. H μόνη εξέλιξη που φαντάζει κάπως λογική είναι η τέταρτη.
Δεν προβλέπω μια πολιτική κρίση, ούτε μια μεγάλη οικονομική επιβράδυνση στο άμεσο μέλλον. H κινεζική οικονομία μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται ταχέως για χρόνια ολόκληρα. Όμως, ο συνδυασμός μιας ελεύθερης οικονομίας με ένα γραφειοκρατικό απολυταρχικό καθεστώς δεν φαίνεται να έχει πολλές ελπίδες μακροπρόθεσμα. Kάποια στιγμή, ένας από τους δύο θα ενδώσει.
* The History of Government, Oxford 1999
** Chinas Trapped Transition, Harvard University Press, 2006
(Ημερησία – Financial Times, 3/6/06)