Του Κ.Ν. Σταμπολή
Η παρουσία του προέδρου της Ρωσίας κ. Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αθήνα την εβδομάδα που πέρασε έπ’ ευκαιρία της υπογραφής της οριστικής και δεσμευτικής διακρατικής συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη, υπογράμμισε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο το ενδιαφέρον του ίδιου αλλά και της Ρωσικής κυβέρνησης για τη χώρα μας στα πλαίσια των ευρύτερων γεωπολιτικών ανακατατάξεων οι οποίες τώρα επιχειρούνται. Η απόφαση για την κατασκευή του εν λόγω διαβαλκανικού αγωγού και μάλιστα με την ενεργό πολιτική και οικουμενική στήριξη της Ρωσίας εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο μετατόπισης του γεωπολιτικού σκηνικού γύρω από την εκμετάλλευση και μεταφορά υδρογονανθράκων.
Έτσι το μήνυμα της επίσκεψης Πούτιν στην ανοιξιάτικη Αθήνα ξεπερνάει τα γεωγραφικά όρια της χώρας μας και φαίνεται ότι έχει πολλαπλούς αποδέκτες ανατολικά και δυτικά των Δαρδανελίων, η παράκαμψη των οποίων επιδιώκεται με τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης.
Το μήνυμα προς Ανατολάς, δηλαδή προς την Τουρκία αλλά και του συμμάχου της και χαϊδεμένου παιδιού της Ουάσινγκτον του Αζερμπαϊτζάν, είναι σαφές. Η Ρωσία δεν επιθυμεί να δει μία περαιτέρω ενδυνάμωση της γεωπολιτικής θέσης της Άγκυρας με την κατασκευή ακόμη ενός αγωγού με απόληξη στην ανατολική Μεσόγειο. Είναι ξεκάθαρο ότι η Μόσχα, από εδώ και στο εξής, θέλει να ελέγξει τον διακομετακομιστικό ρόλο της Τουρκίας στην ενέργεια.
Ως γνωστόν μέσω Τουρκίας διέρχεται ο μεγάλος (1.600 χλμ) πετρελαιαγωγός Μπακού – Τσεϊχάν, που μεταφέρει Αζέρικο πετρέλαιο στη Μεσόγειο και ο οποίος άρχισε να λειτουργεί μόλις πέρυσι το καλοκαίρι. Ο αγωγός αυτός υποστηρίχθηκε σθεναρά από την Αμερικανική κυβέρνηση και κοινοπραξία Δυτικών εταιρειών. Επίσης στην Σαμσούντα καταλήγει ο άλλος αγωγός φυσικού αερίου, γνωστός ως Blue Stream ο οποίος μέσω Μαύρης Θάλασσας μεταφέρει απευθείας ρωσικό φυσικό αέριο προς την Τουρκία. Να υπενθυμίσουμε ότι η Τουρκία παραλαμβάνει φυσικό αέριο από τρία ακόμη σημεία:
(α) μέσω χερσαίου αγωγού από τα Τούρκο – Βουλγαρικά σύνορα (μέσω κλάδου του Βουλγαρικού αγωγού που μεταφέρει αέριο και στην Ελλάδα).
(β) μέσω σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) που είναι εγκατεστημένο στα παράλια του Μαρμαρά και
(γ) από το Ιράν μέσω χερσαίου αγωγού στα Τούρκο Ιρανικά σύνορα. Επιπλέον στο Τσεϊχάν καταλήγει και ο παλαιός αγωγός Κιρκούκ – Τσεϊχάν που μεταφέρει Ιρακινό πετρέλαιο στη Μεσόγειο.
Εάν παρατηρήσουμε το πυκνό πλέγμα των ανωτέρω κυρίων, αλλά και άλλων δευτερευόντων αγωγών, στον Τουρκικό χάρτη θα καταλάβουμε ότι ο πραγματικός ενεργειακός κόμβος της περιοχής είναι η Τουρκική ενδοχώρα, η στρατηγική σημασία της οποίας λόγω των ενεργειακών ροών που φιλοξενεί είναι τεράστια (καιρός είναι να προσγειωθούν λίγο οι δικοί μας πολιτικοί οι οποίοι αφελώς και ανεξόδως διακηρύσσουν την ανάδειξη της Βορείου Ελλάδος σε «ενεργειακό κόμβο»).
Μέσω της κατασκευής του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολης και άλλων υπό μελέτη αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου που σχεδιάζει να προωθήσει η Μόσχα, επιθυμεί να περιορίσει έστω και καθυστερημένα την ανάδειξη της Τουρκίας ως το βασικό ενεργειακό σταυροδρόμι της περιοχής. Η στρατηγική του προέδρου Πούτιν για αναχαίτιση του ενεργειακού διαμετακομιστικού ρόλου της Τουρκίας είναι η δημιουργία εναλλακτικών ενεργειακών διαδρόμων επί Ευρωπαϊκού εδάφους. Γι’ αυτό και το μήνυμα προς Δυσμάς είναι ότι η Ρωσία επιθυμεί να συμβάλει εμπράκτως στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης με την ενεργό συμμετοχή της στη δημιουργία νέων ενεργειακών διαδρόμων, όπως ο περιφερειακός πετρελαιαγωγός που θα ενώνει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο. Δεν είναι τόσο το μέγεθος του αγωγού που μετράει όσο η στρατηγική του σημασία που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα ενεργειακά συμφέροντα της Ρωσίας, αφού στην ουσία αποτελεί προέκταση του δικτύου αγωγών της κρατικής εταιρείας μεταφοράς πετρελαίου Transneft.
Μέρος της στρατηγικής του Κρεμλίνου για ενδυνάμωση του ενεργειακού ρόλου της περιοχής της Ν.Α Ευρώπης, ως αντίβαρο του Τουρκικού ενεργειακού κόμβου, αποτελεί η προώθηση του σχεδίου για την κατασκευή του γνωστού Νότιου Άξονα που θα μεταφέρει Ρωσικό, κυρίως, αέριο από την Τουρκία (σε πρώτη φάση, και αργότερα μέσω Βουλγαρίας) προς την Νότιο Ιταλία, μέσω Ελλάδος και Αλβανίας. Το σχέδιο αυτό προϋποθέτει την κατασκευή μεγάλου αγωγού μήκους 900 περίπου χλμ και διαμέτρου 52 ιντσών, από την Κασπία στην Αυλώνα και από εκεί υποθαλασσίως στο Brindezi. O αγωγός αυτός θα έχει ετήσια δυναμικότητα μεταφοράς 10 – 12 δισ. κυβ. μέτρα και θα αποτελέσει μία επιπλέον διέξοδο για το Ρωσικό και Κασπιακό αέριο προς Δυσμάς. Οι αγωγοί θα τροφοδοτούνται κυρίως με Ρωσικό αέριο, μέσω του Τουρκικού δικτύου, αλλά και με Αζέρικο (μετά το 2014) και Ιρανικό αέριο. Αργότερα, και όταν κατασκευασθεί ο Blue Stream II που θα μεταφέρει Ρωσικό φυσικό αέριο, υποθαλασσίως μέσω της Μαύρης Θάλασσας, απευθείας στη Βουλγαρία, ο Νότιος Άξονας θα τροφοδοτείται απευθείας με Ρωσικό αέριο που θα παρακάμπτει την Τουρκία.
Στις επαφές του με την ελληνική κυβέρνηση, ο πρόεδρος Πούτιν επιβεβαίωσε για μία ακόμη φορά το ρωσικό ενδιαφέρον για προμήθεια φυσικού αερίου και την προώθησή του μέσω του Νότιου Άξονα στην αγορά της Ιταλίας, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα το ενδιαφέρον ρωσικών εταιρειών να συμβάλουν οικονομικά στην κατασκευή και λειτουργία του έργου, αξίας άνω του 1 δισ. ευρώ, το οποίο δεν στερείται οικονομικού ενδιαφέροντος σε βάθος χρόνου. Αυτό που δεν έγινε γνωστό είναι εάν υπήρξε τελικά ταύτιση απόψεων με την Ελληνική κυβέρνηση που στην προσπάθειά της να κρατήσει ισορροπίες με την Ουάσινγκτον, ικανοποιώντας εξωπραγματικές απαιτήσεις για αποκλειστική προμήθεια Αζέρικου αερίου, κινδυνεύει να βρεθεί εκτός παιγνίου.
Οι εξωπραγματικές απαιτήσεις της Ουάσινγκτον δεν είναι άλλες παρά οι συστηματικές παραινέσεις μέσω του υφυπουργού κ. Μάθιου Μπράιζα, ο οποίος επισκέφθηκε όλως τυχαίως την Αθήνα μία ημέρα πριν την επίσκεψη Πούτιν, όπως ο Νότιος Άξονας τροφοδοτηθεί αποκλειστικά και μόνο με Αζέρικο φυσικό αέριο. Και είναι πράγματι εξωπραγματικές οι συστάσεις του κ. Μπράιζα για τους εξής λόγους:
(α) Η παραγωγή του Αζερμπαϊτζάν σε φυσικό αέριο στηρίζεται αποκλειστικά στην εκμετάλλευση του μεγάλου Κασπιακού κοιτάσματος Shah Deniz η παραγωγή του οποίου άρχισε μόλις πριν δύο μήνες και προς το παρόν δεν επαρκεί καν να καλύψει τις ανάγκες του ίδιου του Αζερμπαϊτζάν το οποίο (υπό Αμερικανική πίεση) σταμάτησε να προμηθεύεται αέριο από τη Ρωσία τον περασμένο Δεκέμβριο. Σε δεύτερη φάση το Shah Deniz θα προμηθεύει με αέριο τη Γεωργία και την Τουρκία βάσει συμβολαιοποιημένων ήδη ποσοτήτων (5 δισ. κυβ. μέτρων ετησίως) ενώ αναμένεται ότι η παραγωγή στο Shah – Deniz θα ξεπεράσει τα 7–8 δισ. κυβ. μέτρα το χρόνο μετά την ανάπτυξη της β΄ φάσης μετά το 2012 το ενωρίτερο. Αλλά και πάλι οι επιπλέον διαθέσιμες ποσότητες δεν θα υπερβαίνουν τα 3 – 4 δισ. κυβ. μέτρα, δηλαδή σταγόνα εν τω ωκεανώ εάν λάβει κάποιος υπόψη τις καταναλώσεις της Ιταλίας που μέχρι τότε θα υπερβαίνουν τα 50 δισ. κυβ. μέτρα το χρόνο.
(β) Ο κύριος καταναλωτής που θα ωφεληθεί από το Νότιο Άξονα θα είναι η Ιταλία και όχι η Ελλάδα, η οποία είναι ζήτημα εάν θα προμηθευθεί επιπλέον 1.5-2.0 δισ. κυβ. μέτρα το χρόνο μετά το 2012 (προς το παρόν καταναλώνει 3.0 δισ. κυβ. μέτρα το χρόνο ενώ το 2010 η κατανάλωση εκτιμάται ότι θα φθάσει τα 5.0 δισ. κυβ. μέτρα). Το 80% της σημερινής προμήθειας φυσικού αερίου της Ελλάδος προέρχεται από την Gazprom και το υπόλοιπο από την Αλγερία σε μορφή LNG. Άρα οι συστάσεις του κ. Μπράιζα θα πρέπει να απευθυνθούν προς την Ιταλία από όπου βέβαια θα λάβει την κατάλληλη απάντηση, δηλαδή να μην ανακατεύεται στην ενεργειακή τροφοδοσία άλλων χωρών.
Βάσει των ανωτέρω είναι προφανές ότι η παρουσία του κ. Πούτιν σε ένα γεγονός μάλλον ήσσονος οικονομικής σημασίας όπως είναι το έργο του διαβαλκανικού αγωγού, είχε κυρίως σχέση με τα γενικότερα και τα πολύ πιο σοβαρά ζητήματα που σχετίζονται με την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης. Με το βάρος της προσωπικής του παρουσίας ο πρόεδρος Πούτιν θέλησε να τονίσει τη σημασία που αποδίδει στη δημιουργία ενός ενεργειακού αντίβαρου στη Ν.Α Ευρώπη αλλά και την αποφασιστικότητα της Μόσχας να παραμείνει ο κύριος ενεργειακός εταίρος της γηραιάς ηπείρου.