Του Γιώργου Δελαστίκ
Η έλευση στην Αθήνα του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν προκειμένου να παραστεί αυτοπροσώπως στην υπογραφή της συμφωνίας κατασκευής του περιορισμένης -από καθαρά τεχνοκρατική σκοπιά- σημασίας πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης, υποδηλώνει την ευρύτερη πολιτική σημασία που προσδίδει το Κρεμλίνο στη συμφωνία αυτή. Αντίστοιχες διαθέσεις της ελληνικής πλευράς σηματοδοτούν ο έκδηλος ενθουσιασμός του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και του υπουργού Ανάπτυξης Δ. Σιούφα και ο πανηγυρικός χαρακτήρας που προσέδωσε η Αθήνα στην τελετή υπογραφής. Εμφανής ήταν και η ανακούφιση από το γεγονός πως ο «πύραυλος» της ανακοίνωσης της υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη μέσω του εκπροσώπου του υπουργείου εναντίον της Μόσχας για τη διαμάχη της με τις ΗΠΑ περί το σύστημα αντιβαλλιστικών πυραύλων στην Πολωνία και την Τσεχία, παρά τη σφοδρότατη και απολύτως δικαιολογημένη δυσαρέσκεια που προκάλεσε στη ρωσική πλευρά, δεν οδήγησε τελικά σε ματαίωση της συμμετοχής του Πούτιν στην τελετή υπογραφής της συμφωνίας.
Το σκληρότατο, πολύπλοκο και απελπιστικά παρατεταμένο πολιτικό και διπλωματικό παιχνίδι που παίζεται δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια τώρα, πάνω σε ένα εντυπωσιακά μεταβαλλόμενο κατά φάσεις οικονομικό υπόβαθρο, γύρω από αυτόν τον αγωγό, αποδεικνύει άλλωστε ότι κάτι πολύ σοβαρότερο επιχειρείται μέσω αυτού, σαφώς πέρα από τη διέλευση κάποιων ποσοτήτων πετρελαίου.
Πραγματική οικονομική και ενεργειακή σημασία θα είχε αυτός ο αγωγός μόνο αν δεν κατασκευαζόταν ο πετρελαιαγωγός Μπακού - Τζεϊχάν και αντ' αυτού το αζερινό πετρέλαιο της Κασπίας διοχετευόταν μέσω ρωσικού εδάφους στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ, στη βορειοανατολική ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Από τη στιγμή που κατασκευάσθηκε ο αγωγός Μπακού - Τζεϊχάν λόγω της ανυποχώρητης επιμονής των ΗΠΑ, η οικονομική και ενεργειακή σημασία του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης υποβαθμίστηκε θεαματικά - γι' αυτό άλλωστε και η υπόθεση αποτελματώθηκε επί τόσα χρόνια, με κύρια ευθύνη των Ρώσων.
Ανεξαρτήτως των οικονομικών παραμέτρων και του γεγονότος ότι ο αγωγός αυτός αποτελεί για την Ελλάδα μια από τις ελάχιστες δυνατότητες που της παρουσιάζονται να ενταχθεί, έστω και περιθωριακά, στο σύστημα διακίνησης και μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, η Μόσχα το αντιμετωπίζει διαφορετικά.
Εντάσσει την κατασκευή του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης στο ευρύτερο πλαίσιο κινήσεων που αποσκοπούν στη σταδιακή αναστήλωση της ρωσικής πολιτικής επιρροής στα Βαλκάνια.
Αιώνες τώρα η περιοχή μας αποτελούσε χώρο προνομιακής ρωσικής επιρροής και αντιπαράθεσης με την Τουρκία ή την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Μεταπολεμικά, η ύπαρξη του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» διασφάλιζε τον σχεδόν απόλυτο ρωσικό έλεγχο των Βαλκανίων. Η σχεδόν ταυτόχρονη διάλυση όμως του σοσιαλιστικού στρατοπέδου της Σοβιετικής Ένωσης και της Γιουγκοσλαβίας δημιούργησε μια πρωτοφανή κατάσταση. Οι δυτικοί Σλάβοι του νότου, οι Κροάτες και οι Σλοβένοι επιδιώκουν την ενσωμάτωσή τους στις κεντροευρωπαϊκές δυνάμεις. Οι Σέρβοι σχεδόν εκμηδενίσθηκαν. Ακόμη και η Βουλγαρία, η οποία συζητούσε την ένταξή της στην ΕΣΣΔ ως 16η δημοκρατία της, εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. και στράφηκε προς τις ΗΠΑ. Την προσκόλληση στα ίδια κέντρα επιδιώκουν και οι Σλάβοι του Μαυροβουνίου και της ΠΓΔΜ, ενώ φυσικά ούτε λόγος να γίνεται για την Αλβανία και τη Ρουμανία.
Η υποτυπώδης αναστήλωση του ρωσικού κράτους επί Πούτιν, μετά την πλήρη καταβαράθρωση της Ρωσίας επί Γέλτσιν, οδήγησε τη Μόσχα αφενός στη συνειδητοποίηση του πόσο απαράδεκτη ήταν η κατάσταση με την ανύπαρκτη επιρροή της στα Βαλκάνια και αφετέρου στην απόφασή της να κάνει κάτι για την πολιτική της επανάκαμψη στην περιοχή.
Έτσι, η προσέγγιση με τη Σερβία επιχειρείται στη βάση της μεγαλύτερης ρωσικής φραστικής υποστήριξης προς το Βελιγράδι γύρω από το θέμα του Κοσόβου. Στη Βουλγαρία παρατηρείται σχετική επαναδραστηριοποίηση φιλορωσικών πολιτικών δυνάμεων. Η ρωσοκρατούμενη αποσχισθείσα περιοχή της Υπερδνειστερίας χρησιμοποιείται ως μοχλός πίεσης επί της αδύναμης Μολδαβίας. Εσχάτως, όμως, αξιοποιείται η πλήρως εξαρτώμενη από τη Ρωσία ενεργειακή υποβολή σχεδόν όλων των βαλκανικών κρατών για να τους υπομνησθεί η σημασία της Μόσχας.
Υπέρ της χώρας μας
Η Ελλάδα μόνο να ωφεληθεί έχει από ενδεχόμενη αύξηση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια. Από τη μια, είναι η μακρά ιστορική πείρα. Το ελληνικό έθνος κατόρθωνε να αντλεί κέρδη και πλεονεκτήματα από τη ρωσική επιρροή στην περιοχή μας. Όχι μόνο στις μακρινές περιόδους του 18ου και 19ου αιώνα αλλά και πολύ πρόσφατα, ακόμη και όταν οι βαλκανικές χώρες ανήκαν στο αντίπαλο στρατόπεδο.
Είχε προκαλέσει παγκόσμια αίσθηση το γεγονός ότι τον Μάρτιο του 1987, όταν απειλείτο να ξεσπάσει ελληνοτουρκικός πόλεμος στο Αιγαίο, ο τότε υπουργός Εξωτερικών και νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας -Κάρολος Παπούλιας- προσέφυγε για πολιτική υποστήριξη όχι στο ΝΑΤΟ αλλά στην «εχθρική» Βουλγαρία του Συμφώνου της Βαρσοβίας, η οποία μάλιστα προέβη και σε συμβολική μετακίνηση στρατευμάτων προς τα βουλγαροτουρκικά σύνορα!
Από την άλλη, η κατάρρευση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια από τις αρχές της δεκαετίας του '90 άφησε χώρο για ορμητική αναπλήρωσή της από αυξανόμενη επιρροή της Άγκυρας.
Στη Βουλγαρία, η τουρκική μειονότητα -με αποφασιστική αμερικανική παρέμβαση- κατέστη σχεδόν μόνιμος εταίρος οποιασδήποτε βουλγαρικής κυβέρνησης.
Αυτό οδήγησε σε σοβαρότατο αναπροσανατολισμό της πολιτικής της Σόφιας έναντι της Ελλάδος και της Τουρκίας, με εγκατάλειψη της φιλελληνικής πολιτικής της και εντυπωσιακή αύξηση της επιρροής της Άγκυρας στη Βουλγαρία. Κατακόρυφα αυξήθηκε η τουρκική επιρροή και στην Αλβανία, στην ΠΓΔΜ και στον μουσουλμανικό πληθυσμό της Βοσνίας.
Άνευ αντικειμένου η απειλή της «εξάρτησης»
Η Αθήνα θα έβλεπε με ιδιαίτερη ικανοποίηση την αναβίωση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια, όσο και αν αυτό δεν ομολογείται επίσημα. Η Ρωσία αποτελεί τον μοναδικό ισχυρό παράγοντα, τα συμφέροντα του οποίου εξυπηρετούνται από την αναχαίτιση και τη συρρίκνωση της επιρροής της Τουρκίας στην περιοχή μας, ανεξαρτήτως της διεύρυνσης της συνεργασίας Μόσχας - Άγκυρας σε διάφορους τομείς.
Τα συμφέροντα Μόσχας - Άγκυρας είναι εξ αντικειμένου ανταγωνιστικά και επιπλέον το Κρεμλίνο έχει τη δυνατότητα να περιορίσει την τουρκική επιρροή στην περιοχή μας.
Αντιθέτως, ο προσανατολισμός των βαλκανικών χωρών προς τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. δεν βοηθά σε τίποτα τη χώρα μας στο θέμα αυτό, δεδομένου ότι τόσο η Ουάσιγκτον όσο και οι Βρυξέλλες δεν έχουν κρύψει ποτέ τη στρατηγική προτίμησή τους προς την Τουρκία έναντι της Ελλάδας, οπότε αναλόγως προσαρμόζουν την πολιτική τους και οι Βαλκάνιοι, ωθούμενοι όλο και περισσότερο σε φιλοτουρκικές θέσεις.
Υπό το πρίσμα αυτό, ελάχιστη απήχηση έχουν στην Αθήνα οι δημαγωγικές φωνασκίες περί ανάγκης δήθεν «απεξάρτησης» της Ευρώπης από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές. Οι Αμερικανοί προωθούν ιδιοτελή συμφέροντα πιέζοντας τους Ευρωπαίους προς αντιρωσική κατεύθυνση. Η Ελλάδα δεν έχει κανένα συμφέρον να συμβαδίσει σε μια τέτοια πορεία. Το εντελώς αντίθετο υπαγορεύουν τα πολιτικά συμφέροντα της χώρας.
(Καθημερινή, 18/3/07)