Του Andris Piebalgs, Επιτρόπου αρμόδιου για την ενέργεια
Οταν μια αγορά ανοίγει, οι εμπειρογνώμονες επικεντρώνουν τις αναλύσεις τους στις μακροοικονομικές συνέπειες του ανοίγματος: νέο επιχειρηματικό πλαίσιο, οικονομίες κλίμακας, επενδυτικές ευκαιρίες και πολλά άλλα. Ωστόσο, σε ό, τι αφορά την απελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς, κύριος στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να διασφαλίσει το δικαίωμα των πολιτών για έναν ασφαλή και σε προσιτές τιμές ενεργειακό εφοδιασμό, σε μια εποχή ανοδικής πορείας των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου και έντονης απουσίας επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα. Τα νομοθετικά μέτρα τα οποία πρότεινε χθες η Επιτροπή, τα γνωστά ως 3η Δέσμη, απέβλεπαν κυρίως στην εξυπηρέτηση των καταναλωτών, των επιχειρήσεων ή των πολιτών. Ευλόγως επομένως τίθεται το ερώτημα αν οι πολίτες θα επωφεληθούν μιας ελεύθερης αγοράς, ερώτημα στο οποίο απαντά το παρόν άρθρο.
Το πρώτο όφελος για τους πολίτες, αν υποθέσουμε ότι υφίσταται μια νέα ελεύθερη αγορά, πηγάζει από τον πυρήνα του δημοκρατικού πολιτεύματος, και εδώ εννοώ την ελευθερία. Εφόσον υπάρχουν αγορές που λειτουργούν καλά και στις οποίες οι πρωτοεισερχόμενοι έχουν την ευκαιρία να προσφέρουν ενεργειακές υπηρεσίες στους πολίτες, αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές όντως έχουν δυνατότητες επιλογής. Από την 1η Ιουλίου 2007, οι πολίτες έχουν το νόμιμο δικαίωμα να επιλέγουν επιχείρηση για τις ενεργειακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν. Ηδη πολλοί Ευρωπαίοι καταναλωτές απολαμβάνουν το δικαίωμα αυτό, στις χώρες όμως της Ευρώπης που οι αγορές δεν είναι ακόμη απόλυτα ανοικτές, το δικαίωμα αυτό είναι μεν νόμιμο πλην όμως υφίσταται μόνο θεωρητικά.
Με τους σημερινούς κανόνες διαχωρισμού, οι επιχειρήσεις που ελέγχουν την παραγωγή ενέργειας και τα δίκτυα μεταφοράς δυσκολεύουν τις νεοεισερχόμενες εταιρείες να χρησιμοποιούν τα δικά τους συστήματα σωληνώσεων ή τα καλώδια υψηλής τάσης για να έχουν πρόσβαση στην αγορά. Επομένως, ήταν αναγκαίο να ενισχυθούν οι κανόνες διαχωρισμού ώστε να μπορούν οι νέες εταιρείες να εισέρχονται στις κλειστές αγορές και να δίδεται έτσι η δυνατότητα στους καταναλωτές να αλλάξουν προμηθευτή, εφόσον το επιθυμούν. Για να το πούμε τελείως ξεκάθαρα, δεν υπάρχει ελευθερία επιλογής αν δεν υπάρχει αποτελεσματικός διαχωρισμός.
Είμαι πεπεισμένος ότι το πρόβλημα της ελεύθερης πρόσβασης στα δίκτυα μεταφοράς ενέργειας θα λυθεί μια για πάντα εφόσον υιοθετηθεί μια από τις επιλογές που πρότεινε χθες η Επιτροπή (ιδιοκτησιακός διαχωρισμός ή πλήρως ανεξάρτητος φορέας εκμετάλλευσης του συστήματος μεταφοράς). Επιπλέον, οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές θα έχουν ενισχυμένες εξουσίες για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικής και αποτελεσματικής χρήσης του δικτύου, το έργο τους δεν θα ενισχυθεί από μια νέα ομάδα ευρωπαϊκών ρυθμιστικών αρχών οι οποίες θα εξουσιοδοτηθούν να λαμβάνουν δεσμευτικές αποφάσεις επί διασυνοριακών θεμάτων. Επίσης, θα τεθούν νέοι κανόνες για τη διαφάνεια χάρη στους οποίους όλοι οι φορείς της αγοράς θα ενημερώνονται δεόντως προκειμένου να λάβουν τις κατάλληλες αποφάσεις.
Η Επιτροπή αναμένει ότι αποτέλεσμα των νέων αυτών κανόνων θα είναι η επέκταση της λειτουργίας των υφιστάμενων εταιρειών πέραν των φυσικών τους συνόρων, η εδραίωση νέων επιχειρήσεων στην αγορά και η δημιουργία νέων υπηρεσιών οι οποίες θα ικανοποιούν τις προσδοκίες των απαιτητικότερων καταναλωτών.
Η ελευθερία της επιλογής θα αλλάξει θεαματικά τον ρόλο των πολιτών στο χώρο της ενέργειας. Αντί να είναι παθητικοί δέκτες υπηρεσιών θα έχουν ενεργό ρόλο στην αγορά. Στην περίπτωση που είναι δυσαρεστημένοι λόγω κακών υπηρεσιών, όταν γίνονται συχνές διακοπές ρεύματος λόγω ελλιπών επενδύσεων ή όταν θεωρούν ότι οι τιμές είναι απαράδεκτα υψηλές, θα μπορούν να αλλάζουν προμηθευτή. Η ελευθερία της επιλογής θα τους δίνει επίσης τη δυνατότητα να συμμετέχουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, εφόσον θα μπορούν να επιλέγουν τον προμηθευτή που προσφέρει ενέργεια με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ή ανανεώσιμη ενέργεια.
Περισσότερη ελευθερία, λιγότερες εκπομπές
Η δυνατότητα που προσφέρεται στον καταναλωτή να αλλάξει προμηθευτή είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους η νέα δέσμη μέτρων για την εσωτερική ενεργειακή αγορά θα συμβάλει στον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Υπάρχουν όμως ακόμη δύο τρόποι. Πρώτον, με τον ανταγωνισμό επιτυγχάνεται αποδοτικότητα, ιδίως για τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας που δεν θα είναι πλέον σε θέση να αντέξουν το γεγονός της απώλειας ενέργειας κατά τη μεταφορά ή την παραγωγή. Δεύτερον, για ένα αποτελεσματικό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου απαιτείται μια ορθώς λειτουργούσα αγορά. Σε μια κλειστή αγορά με εγκλωβισμένους καταναλωτές, οι παραγωγοί ενέργειας απλά μετακυλίουν το κόστος των εκπομπών άνθρακα που εξακολουθούν να παράγουν, στον λογαριασμό ηλεκτρικού ρεύματος των πελατών τους. Σε μια ανοιχτή αγορά, η τιμή των εκπομπών άνθρακα αποτελεί ισχυρό κίνητρο για αποδοτικότητα, πηγές ενέργειας χαμηλές σε εκπομπές άνθρακα και χρήση τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης του άνθρακα.
Η νέα δέσμη μέτρων θα αποφέρει πολλά οφέλη στους πολίτες αφού θα έχουν ελευθερία επιλογής, σε μια ανοικτή αγορά. Η πείρα μας από άλλες ανοικτές ενεργειακές αγορές δείχνει ότι θα ακολουθήσουν και άλλα οφέλη, όπως χαμηλότερες τιμές, περισσότερο καινοτόμα προϊόντα και υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίες. Οπως προανέφερα, μια ανοικτή αγορά θα συμβάλει επίσης στον περιορισμό της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Υπάρχει ωστόσο και το όφελος της ασφάλειας του εφοδιασμού.
Πρόσφατα, οι Eυρωπαίοι πολίτες υπήρξαν θύματα διακοπών ηλεκτρικού ρεύματος και απειλήθηκαν με διακοπή του εφοδιασμού σε φυσικό αέριο. Βέβαια, αν και τα επεισόδια αυτά δεν οφείλονται σε μια και μόνη αιτία, σημαντική ωστόσο αιτία είναι η απουσία επενδύσεων. Η ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που διαθέτουμε και τα δίκτυα μεταφοράς φθίνουν, ενώ χρειαζόμαστε νέες πηγές εφοδιασμού για να διαφοροποιήσουμε τις πηγές εφοδιασμού μας. Τα κονδύλια υπάρχουν. Το πρόβλημα είναι η απουσία πραγματικών συνθηκών αγοράς. Αν η αγορά δεν διαμορφώνει τις τιμές ούτε χαρακτηρίζεται από πραγματικό ανταγωνισμό, λίγοι είναι οι επενδυτές που θα διακινδυνεύσουν να επενδύσουν τα κεφάλαιά τους, παρά την προφανή αυξανόμενη ζήτηση. Ωστόσο, έχουμε τη βεβαιότητα ότι μια ανοικτή αγορά θα προσελκύσει επενδύσεις, έτσι ώστε ο ενεργειακός τομέας θα οδηγήσει στην ανάπτυξη και την απασχόληση, επιπλέον δεν θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για περαιτέρω αύξηση του ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ λόγω των ανταγωνιστικότερων τιμών ενέργειας.
Για τον λόγο αυτό είμαι πεπεισμένος ότι η ελευθέρωση της ενεργειακής αγοράς είναι εξίσου επωφελής και για τις υφιστάμενες επιχειρήσεις στον τομέα της ενέργειας καθώς και γι' αυτές που θα δημιουργηθούν στο μέλλον. Είναι βέβαιο ότι η κατάργηση των συνόρων και η δημιουργία ενιαίας ενεργειακής αγοράς 480 εκατομμυρίων ανθρώπων θα προσφέρει στις επιχειρήσεις αυτές, νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, οικονομίες κλίμακας και επενδυτικές ευκαιρίες. Η δέσμη μέτρων που ενέκρινε χθες η Επιτροπή κατ' ουδένα τρόπο προσβάλλει τον ενεργειακό κλάδο της βιομηχανίας μας, όπως μερικοί υπονοούν. Αντίθετα, οι επιχειρήσεις του τομέα θα έχουν μακροπρόθεσμα οφέλη. Ετοιμάζοντας τα μέτρα αυτά η Επιτροπή έλαβε σαφώς και σοβαρώς υπόψη τα νόμιμα συμφέροντα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Ομως, στην πρώτη θέση βρίσκονται τα συμφέροντα των Eυρωπαίων πολιτώ
(Από την Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20/09/2007)