Η πρόσφατη άνοδος της τιμής του πετρελαίου υπήρξε εντυπωσιακή, αφού το αποπληθωρισμένο επίπεδο της τιμής του σε δολάρια βρίσκεται στο ίδιο ύψος με το ιστορικά υψηλό επίπεδο του 1980-81, κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ δύο πετρελαιοπαραγωγών χωρών, του Ιράν και του Ιράκ και είναι πενταπλάσιο σε σχέση με την περίοδο 1994-98 ή την περίοδο πριν το 1973. Αιτία της αύξησης τα τελευταία χρόνια δεν ήταν κάποια συγκεκριμένη γεωπολιτική αστάθεια που να περιόρισε απότομα την προσφορά, όπως συνήθως συνέβαινε στο παρελθόν, όταν βλέπαμε μεγάλες και απότομες αυξήσεις στις τιμές. Ο κυριότερος παράγοντας της αύξησης προέρχεται από την πλευρά της ζήτησης. Είναι οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης των αναδυόμενων οικονομιών και ιδιαίτερα της Κίνας. Οι χώρες αυτές διανύουν μια περίοδο βιομηχανοποίησης και υψηλής ζήτησης πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένου και του πετρελαίου. Συγκεκριμένα, παγκοσμίως, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής της ζήτησης για πετρέλαιο αυξήθηκε από 1,55% την περίοδο 1993-2001 σε 2% την περίοδο 2002-2006. Αιτία της αύξησης είναι η ενισχυμένη συνεισφορά της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας (των λεγόμενων BRICs), η οποία ενισχύθηκε από 9% την περίοδο 1993-2001 σε 48% την περίοδο 2002-2006. Η συνολική συνεισφορά στην αύξηση της ζήτησης των υπόλοιπων αναδυόμενων χωρών (που δεν είναι μέλη του ΟΟΣΑ) επίσης αυξήθηκε από 51% σε 83%. Σημειώνεται ότι η αύξηση στην τιμή του πετρελαίου δεν ξεκίνησε φέτος αλλά σταδιακά από το 2002, ταυτόχρονα με την αύξηση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Φέτος, απλώς είχαμε μια ραγδαία μεταβολή, που έγινε άμεσα αντιληπτή στο καθαρό εισόδημα των πολιτών. Στο τέλος του 2006, η τιμή του πετρελαίου ήταν 46,3 ευρώ και σήμερα είναι 63,1 ευρώ, είχαμε δηλαδή μια αύξηση στο εγχώριο νόμισμα κατά 36%. Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος της φετινής αύξησης πιθανόν να είναι παροδική. Από ανάλυση της Διεύθυνσης Οικονομικών Ερευνών της Eurobank προκύπτει ότι κερδοσκοπικές πιέσεις έχουν ανεβάσει την τιμή πολύ υψηλότερα από τα επίπεδα ισορροπίας. Το ίδιο προβλέπουν και οι περισσότεροι αναλυτές στην πετρελαϊκή αγορά.
Η μέση πρόβλεψη των αναλυτών για τα τέλη των 4 τριμήνων του 2008 είναι $80, $76, $77 και $75 το βαρέλι. Η πτώση αυτή θα φέρει την τιμή στο τέλος του 2008 στα 51 ευρώ, αν η ισοτιμία ευρώ/δολαρίου παραμείνει στα σημερινά επίπεδα. Ετσι περιμένουμε από σήμερα έως το τέλος του 2008 μια πτώση της τιμής πετρελαίου κατά 19%. Μελέτες από διεθνείς οργανισμούς και άλλους ακαδημαϊκούς ερευνητές δείχνουν ότι μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 10% μειώνει την οικονομική δραστηριότητα ένα και δύο χρόνια αργότερα. Η επίδραση είναι μικρότερη τα τελευταία χρόνια σε σχέση με 20-30 χρόνια νωρίτερα, επειδή οι οικονομίες χρησιμοποιούν λιγότερη ενέργεια ανά μονάδα παραγόμενου προϊόντος, περίπου τη μισή.
Το πετρέλαιο «ξυρίζει» την ανάπτυξη
Στη σημερινή συγκυρία, η αρνητική επίδραση της αύξησης της τιμής του πετρελαίου θα είναι μικρότερη ακριβώς επειδή η άνοδος προήλθε από την πλευρά της ζήτησης και όχι από μια απότομη διακοπή της προσφοράς. Μάλιστα, η αρνητική επίδραση της τιμής του πετρελαίου στη ζήτηση συνεπάγεται τη δημιουργία πτωτικών δυνάμεων στην ίδια τη μελλοντική τιμή του πετρελαίου! Η εκτίμηση για το ποσοστό μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας από μια αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 10% για την Ευρωζώνη κυμαίνεται από 0,1% έως 0,2%. Η Ελλάδα είναι περισσότερο ενεργοβόρα χώρα και τα ποσοστά μείωσης είναι λίγο υψηλότερα. Αν λοιπόν οι τιμές πετρελαίου παραμείνουν στα σημερινά επίπεδα, τότε αυτό θα ξυρίσει από τον αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης της Ελλάδας το 2008 μισή ποσοστιαία μονάδα. Επειδή, όμως, περιμένουμε την τιμή να υποχωρήσει από τα σημερινά επίπεδα, η επίπτωση στην οικονομική δραστηριότητα θα είναι μικρότερη. Οσον αφορά τον πληθωρισμό, περιμένουμε μια επιδείνωση στο πρώτο εξάμηνο του 2008 πάνω από το 3% λόγω και πετρελαίου, αλλά στη συνέχεια μια μείωση στα επίπεδα του 2,8%.
* Ο κ. Χαρδούβελης είναι καθηγητής Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής Παν. Πειραιώς και Οικονομικού Συμβούλου του Ομίλου της Eurobank EFG
(δημοσιεύτηκε στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στις 30/12/07)