Ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις, η περίοδος της επίδειξης δύναμης βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, σαν να σηματοδοτεί την άφιξη του νέου προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στον Λευκό Οίκο. Ωστόσο, ο πόλεμος δεν είναι στην ημερήσια διάταξη. Καθώς η Κίνα αγγίζει έναν σημαντικό πυλώνα της παγκοσμιοποίησης για τις δύο μεγάλες δυνάμεις: το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπέγραψαν ποτέ τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας που εγκρίθηκε το 1982 στο Μοντέγκο Μπέι (Τζαμάικα), της οποίας σήμερα είναι οι πιο ισχυροί υπερασπιστές. Η Κίνα έχει επικυρώσει το κείμενο, αλλά κάθε μέρα το υπονομεύει όλο και πιο επιθετικά, ισχυριζόμενη ως δική της τη θάλασσα που βρίσκεται μέσα στη «γραμμή των εννέα διαδρομών» – αυτό το μεγάλο U που σχεδίασε μονομερώς, το 1947 και το οποίο ακολουθεί με τη σειρά τις ακτές την Ταϊβάν, τις Φιλιππίνες, το Μπρουνέι, την Ινδονησία, τη Μαλαισία και το Βιετνάμ.
[…] Μήπως, όπως πολλές άλλες πολυμερείς συνθήκες, η Σύμβαση του Μοντέγκο Μπέι πνέει τα λοίσθια; Σε κάθε περίπτωση κινδυνεύει, σύμφωνα με τον Πασκάλ Οσσέρ, διευθυντή του Μεσογειακού Ιδρύματος Στρατηγικών Μελετών (FMES), στη Γαλλία.
«Η θάλασσα παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα «κοινό αγαθό», σύμφωνα με την αρχή που διατύπωσε ο Γκρότιους τον 17ο αιώνα, προτού μετατραπεί σε μια απλή περιοχή διέλευσης που εξυπηρετεί το εμπόριο των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών», θυμίζει. «Το Μοντέγκο Μπέι έχει σφραγίσει έναν συμβιβασμό για μια εύλογη κυριαρχία των κρατών επί των υδάτων. Αλλά τώρα οι ηπειρωτικές δυνάμεις – Κίνα, Τουρκία, Ρωσία – ζητούν περισσότερα.» […]
Διαφιλονικούμενες νησίδες
[…] Το Πεκίνο δεν ζητά την κατάργηση της σύμβασης του Μοντέγκο Μπέι. Αλλά διαστρεβλώνει όλες τις αρχές της, στο όνομα των «ιστορικών δικαιωμάτων», χωρίς νομική βάση, που διεκδικούσε στον ΟΗΕ το 2009: με ρηματική σημείωση, η Κίνα δήλωνε μια θαλάσσια περιοχή 2 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, συμπεριλαμβανομένων των νήσων. Οι πρώτες κατασκευές ξεκίνησαν το 1988 στο νότιο ύφαλο Τζόνσον στο αρχιπέλαγος του Σπράτλει (Spratley Archipelago). Το Πεκίνο επιτάχυνε την μπλεντεροποίηση των αμφισβητούμενων νησίδων στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, χτίζοντας στρατιωτικές βάσεις εκεί. […]
«Η ρητορική της Κίνας παραμένει διφορούμενη», εξηγεί ο Κριστόφ Πρατζούκ, διευθυντής του νέου Ιδρύματος του Ωκεανού της Σορβόννης και πρώην αρχηγός του γαλλικού πολεμικού ναυτικού. «Δεν αναφέρεται ποτέ ποιο είναι το καθεστώς των υδάτων μέσα στη «γραμμή των εννέα διαδρομών», δεν μιλούν για ΑΟΖ ή για τα χωρικά ύδατα της Κίνας. Γιατί εάν μιλούσαν θα έρχονταν σε ευθεία σύγκρουση με τα κράτη της περιοχής. Περιμένουν απλώς τις ευκαιρίες που προκύπτουν και παίρνουν θέσεις.»
Το 1982, στο Μοντέγκο Μπέι, ήταν ένα ιστορικό σημείο ισορροπίας που είχε επιτευχθεί από τη διεθνή κοινότητα, μετά από συζητήσεις που είχαν ξεκινήσει εννέα χρόνια νωρίτερα. Η σύμβαση περίμενε δώδεκα ακόμη χρόνια για να τεθεί σε ισχύ… αλλά η παλαιά αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας είχε συμφιλιωθεί με τη νέα δίψα κυριαρχίας επί των θαλασσών. Η Κίνα τη δεκαετία του 1980 είχε ήδη δηλώσει 200 ναυτικά μίλια για τα χωρικά της ύδατα, «όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ικανοποιημένες με τα ισχύοντα 3 μίλια», θυμίζει ο Πασκάλ Οσσέρ. «Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν δήλωνε ότι τα χωρικά ύδατα δεν ήταν ζήτημα για αυτόν! Δεν χρειαζόταν δίκαιο της θάλασσας ή σύνορα πάνω από τους ωκεανούς, το μόνο που είχε σημασία ήταν η ελευθερία της ναυσιπλοΐας.»
«Μέσα στην ΑΟΖ, το κάθε κράτος έχει στη διάθεσή του τους αλιευτικούς πόρους, αυτό είναι όλο», υπογραμμίζει ο Ερίκ Φρεκόν, αναπληρωτής ερευνητής στη Γαλλική Ναυτική Σχολή και στο Ίδρυμα Έρευνας για τη Σύγχρονη Νοτιοανατολική Ασία στη Μπανγκόκ. «Δεν μιλάμε για κυριαρχία, αλλά για κυρίαρχα δικαιώματα. Το γειτονικό κράτος δεν χρειάζεται να ζητήσει άδεια για να ποντίσει ένα καλώδιο ή για να πλεύσει με την ακτοφυλακή του. Βρισκόμαστε στη περιοχή του «ναι, αλλά»… » […]
Η Γαλλία δεν μπορεί παρά να συγκαταλέγεται στους πιο ένθερμους υπερασπιστές του Μοντέγκο Μπέι. Τα υπερπόντια εδάφη της της έδωσαν εν μια νυκτί τη δεύτερη μεγαλύτερη ναυτική περιοχή στον κόσμο, με ΑΟΖ 10,2 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες (12,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα). […]
Αμέτρητα περιστατικά
«Το πρόβλημα δεν είναι ότι υπάρχουν διαφορές, διότι είναι φυσιολογικό να προσπαθούν όλοι να εκμεταλλευτούν το δίκαιο. Το πρόβλημα είναι ότι δεν βρίσκεται συμβιβασμός», αναφέρει ο Πρατζούκ. Στην αντιπαράθεση τους, οι Αμερικανοί και οι Κινέζοι πραγματοποιούν διάλογο κωφών, εξηγεί ο κ. Κόχ. Η «στρατιωτικοποίηση» της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, που καταγγέλλεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταφράζεται σε «αυτοάμυνα» για το καθεστώς Σι Ζιππίνγκ. Η ΑΟΖ δεν είναι πλέον «αποκλειστικά οικονομική» για το Πεκίνο, αλλά «ζώνη ασφαλείας». Αυτό μειώνει την ελευθερία ναυσιπλοΐας που προωθεί η Ουάσιγκτον σε εκείνη του εμπορικού στόλου. […]
Η Κίνα δεν είναι μόνη της στην προσπάθεια αποδυνάμωσης της Σύμβασης του Μοντέγκο Μπέι, ήδη από την έναρξη ισχύος της το 1994. […]
Η Τουρκία, που δεν έχει υπογράψει τη συνθήκη, έχει εδώ και αρκετά χρόνια υπονομεύσει τις ισορροπίες που επιτεύχθηκαν στη Μεσόγειο, ανακοινώνοντας νέες διεκδικήσεις πέριξ της Κύπρου και στα ανοικτά της Λιβύης. Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων και η εργαλειοποίηση των εξωτερικών υποθέσεων από τον πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, που απευθύνεται στο εθνικιστικό εκλογικό σώμα του, ωθεί την Άγκυρα να αμφισβητεί τα δικαιώματα που δίνει στα ελληνικά νησιά το Μοντέγκο Μπέι. «Ο Ερντογάν θέλει να διαπραγματευτεί μια ΑΟΖ για να εξουδετερώσει τα Δωδεκάνησα», συνοψίζει τον κ. Οσσέρ. […]
Η Ρωσία, παρόλο που έχει υπογράψει Μοντέγκο Μπέι, έρχεται επίσης σε ρήξη με το διεθνές δίκαιο στην Αζοφική Θάλασσα, μετά την εδαφική προσάρτηση της Κριμαίας το 2014: θεωρώντας ότι ήταν κυρίαρχη σε όλες τις ακτές καθώς και στα στενά του Κερτς, έχει υπονομεύσει τη συμφωνία που είχε με την Ουκρανία σχετικά με τη χρήση αυτών των υδάτων. Έτσι έκλεισε εκ των πραγμάτων την Αζοφική. Μια διαδικασία διαπραγμάτευσης βρίσκεται σε εξέλιξη μεταξύ των δύο χωρών επί του θέματος. […]
Ένα κείμενο αρκετά ευέλικτο
[…] Η λύση που βρήκαν η Ινδία και το Μπαγκλαντές στη διαφωνία τους σχετικά με τα θαλάσσια σύνορά τους το 2014 καταδεικνύει την ανθεκτικότητα του διεθνούς δικαίου. […] Άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας έχουν παραπέμψει τις υποθέσεις τους στο Διεθνές Δικαστήριο: η Μαλαισία και η Σιγκαπούρη στην υπόθεση Πέντρα Μπράνκα (Pedra Branca), το 2008 · η Μαλαισία και η Ινδονησία για τα Λιγκιτάν και Σιπαντάν το 2002. Η ευελιξία που προσφέρει το κείμενο του Μοντέγκο Μπέι για την επίλυση πολιτικών διαφορών έχει δείξει τη δύναμή της. «Θεωρείται δεδομένο ότι δεν υπάρχουν σύνορα με συρματοπλέγματα στη θάλασσα, ότι η περίφημη κόκκινη γραμμή δεν μπορεί να υλοποιηθεί», αναφέρει ο Φρεκόν. Είναι μια διαβάθμιση κυριαρχικών δικαιωμάτων, στην οποία χρησιμοποιούνται όλα τα μέσα που διαθέτουν τα κράτη προκειμένου να στηρίξουν τις θέσεις τους, από τις διπλωματικές επισκέψεις έως τη στρατιωτικοποίηση.
Ωστόσο, το κείμενο πρέπει να ενημερωθεί, ιδίως για να ληφθεί υπόψη ο πολλαπλασιασμός των θαλάσσιων μη επανδρωμένων σκαφών. Πρέπει επίσης να ολοκληρωθεί για να ανταποκρίνεται στην πρόκληση της προστασίας της ανοικτής θάλασσας. Οι τεχνικές δυνατότητες εξερεύνησης και η οικονομική πίεση έχουν αλλάξει την κατάσταση. «Η διαφύλαξη της βιοποικιλότητας γίνεται μια σημαντική διάσταση της νομιμότητας για τη κατάληψη ενός τόπου, ένα επιχείρημα υπευθυνότητας σε μια διαπραγμάτευση», εκτιμά ο κ. Πρατζούκ. Κλονισμένη από τις κινεζικές ορέξεις, η διατήρηση των πόρων αποκτά αυξανόμενη γεωπολιτική αξία.
Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ
(από ardin-rixi.gr)