ο οποίος εκτιμάται πως ευθύνεται για περισσότερο από το 75% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση[1]. Σε αυτό το πνεύμα, το θεσμικό πλαίσιο που διαμορφώνεται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και διαμορφώνει στη συνέχεια το εθνικό πλαίσιο κάθε κράτους μέλους της Ένωσης, περιλαμβάνει νέες ρυθμίσεις που στοχεύουν τόσο στην ενίσχυση του ρόλου των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας πανευρωπαϊκά, όσο και στην παράλληλη ενίσχυση του ρόλου των καταναλωτών είτε σε ατομικό επίπεδο, είτε σε επίπεδο κοινοτήτων.
Υπό αυτό το πρίσμα, σημαντική εξέλιξη αποτελεί η Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2019/944 που περιλαμβάνει κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και τροποποιεί την προηγούμενη σχετική Οδηγία 2012/27/ΕΕ. Σκοπός της συγκεκριμένης οδηγίας, η οποία αναμένεται να ενταχθεί στην εθνική νομοθεσία μέσα στο σύντομο επόμενο χρονικό διάστημα, είναι η διαμόρφωση ενός πλαισίου κανόνων που θα διέπει την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και παράλληλα την αποθήκευση και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, προστατεύοντας τους καταναλωτές και κάνοντας την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας δίκαιη, ανταγωνιστική, ολοκληρωμένη και πλήρως επικεντρωμένη στους καταναλωτές που δρουν στο πλαίσιο αυτής. Εστιάζοντας σε αυτό το σκοπό, μέσα από την υιοθέτηση των ρυθμίσεων της εν λόγω Οδηγίας, μπορούν να διασφαλιστούν προσιτές τιμές για τους καταναλωτές, μέσω της σύνδεσης χονδρικής και λιανικής αγοράς, που θα συνοδεύονται από το ανάλογο επίπεδο ασφάλειας εφοδιασμού της αγοράς, οδηγώντας με ομαλό και δίκαιο τρόπο στην μετάβαση προς ένα ενεργειακό σύστημα με περιορισμένες εκπομπές άνθρακα.
Μεταξύ των επιμέρους ζητημάτων που ορίζονται από τις διατάξεις της Οδηγίας 2019/944, συγκαταλέγονται η οργάνωση και λειτουργία του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ενίσχυση και προστασία των καταναλωτών, η ανοιχτή πρόσβαση στην αγορά, η πρόσβαση τρίτων μερών στις υποδομές μεταφοράς και διανομής, καθώς και οι κανόνες για τον διαχωρισμό και την ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών των κρατών μελών. Μάλιστα, ως προς το τελευταίο, προβλέπονται επίσης οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη συνεργασία μεταξύ των αρχών αυτών, αλλά και των διαχειριστών συστημάτων διανομής, διαφορετικών κρατών μελών, με στόχο την επιτυχή διασύνδεση της εσωτερικής αγοράς σε πνεύμα διαφάνειας και ελεύθερου ανταγωνισμού[2].
Ειδικότερα, βασικά σημεία στα οποία εστιάζει το πλαίσιο της νέας Οδηγίας αποτελούν, μεταξύ άλλων, οι έννοιες του ενεργού πελάτη/καταναλωτή, της ενεργειακής κοινότητας πολιτών, της δυναμικής τιμολόγησης, του έξυπνου συστήματος μέτρησης σε σχεδόν πραγματικό χρόνο και της αποθήκευσης ενέργειας, η τελευταία εκ των οποίων, συμπεριλαμβάνεται πλέον στις δραστηριότητες τις οποίες θα διέπουν οι ρυθμίσεις τις παρούσης, σύμφωνα με το Άρθρο 1 αυτής, και ορίζεται σαφώς μεταξύ των ορισμών που ισχύουν προς εξυπηρέτηση των σκοπών της Οδηγίας. Έτσι, ως «ενεργός πελάτης» ορίζεται ο τελικός καταναλωτής ή ομάδα τελικών καταναλωτών που καταναλώνουν ή αποθηκεύουν ενέργεια που παράγεται από τους ίδιους, σε δικούς τους ή μη χώρους, εντός καθορισμένων ορίων, ή πωλούν την αυτοπαραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια στο Δίκτυο. Καταναλώνοντας ενέργεια που οι ίδιοι παράγουν, οι ενεργοί πελάτες καθίστανται αυτοπαραγωγοί (prosumers) και μπορούν επιπλέον να συμμετέχουν σε προγράμματα ευελιξίας ή ενεργειακής αποδοτικότητας, αν αποδείξουν ότι τέτοιου είδους δραστηριότητες δεν αποτελούν τη βασική εμπορική ή επαγγελματική τους δραστηριότητα[3].
Στη συνέχεια, ορίζεται η έννοια της «ενεργειακής κοινότητας πολιτών» ως εκείνη η νομική οντότητα, μέσω της οποίας συμμετέχουν στην αγορά ενέργειας , ως μέλη της, ομάδες πολιτών για τις οποίες προβλέπεται να παρέχονται περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη σε επίπεδο κοινότητας στις τοπικές περιοχές όπου δραστηριοποιούνται. Τομείς της αγοράς ενέργειας στους οποίους μια ενεργειακή κοινότητα πολιτών μπορεί να δραστηριοποιείται είναι η παραγωγή, η διανομή και η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας παράλληλα με τις υπηρεσίες κατανάλωσης, σωρευτικής εκπροσώπησης και αποθήκευσης, ενδεικτικά. Επιπρόσθετα, μέσα από τις έννοιες και τις διατάξεις που τις αναπτύσσουν, της νέας Οδηγίας, παρέχεται πλέον η δυνατότητα στους πελάτες, να τιμολογούνται με τη χρήση έξυπνων μετρητών και με τιμές που διαφέρουν μεταξύ σύντομων χρονικών περιόδων (από ώρα σε ώρα), στο πλαίσιο συμβάσεων δυναμικής τιμολόγησης, κατά τις οποίες αντικατοπτρίζονται οι διακυμάνσεις στην τιμή των αγορών άμεσης παράδοσης. Τέλος, με στόχο την επίτευξη ευελιξίας στο ηλεκτρικό σύστημα του μέλλοντος, έχει μεγάλη σημασία η έννοια της αποθήκευσης ενέργειας. Σύμφωνα με τις διατάξεις της νέας Οδηγίας, αυτή ορίζεται ως το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας που επιτρέπει την αναβολή της τελικής χρήσης ενέργειας σε χρόνο μεταγενέστερο της παραγωγής της ή τη μετατροπή της σε άλλη μορφή ενέργειας που μπορεί να αποθηκευτεί και να μετατραπεί εκ νέου σε ηλεκτρική για την τελική της χρήση[4].
- Ενεργοί πελάτες και Ενεργειακές Κοινότητες στο υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο
Η έννοια του ενεργού πελάτη, ή διαφορετικά ενεργού καταναλωτή, υπό το πρίσμα της αυτοπαραγωγής, δεν είναι νέα στην ελληνική πραγματικότητα. Για την ακρίβεια, εκτός από την αναφορά της έννοιας, υπό τον όρο του αυτοκαταναλωτή, στην προγενέστερη Οδηγία (ΕΕ) 2018/2001 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, υπάρχει ήδη σε εθνικό επίπεδο, ένας αριθμός διατάξεων που διαμορφώνει το πλαίσιο που διέπει τη δραστηριότητα των εν λόγω καταναλωτών. Αντίστοιχα, και σε σύνδεση με τα ανωτέρω, και η έννοια των Ενεργειακών Κοινοτήτων, ή άλλως «Κοινοτήτων ανανεώσιμης ενέργειας», σύμφωνα με την Οδηγία (ΕΕ) 2018/2001, επίσης διέπεται από σχετικές διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας που στόχο έχουν την προώθηση της αυτοπαραγωγής και της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές[5].
Ειδικότερα, το εθνικό θεσμικό πλαίσιο αναφορικά με την ενίσχυση της αυτοπαραγωγής διαμορφώνεται από τις διατάξεις του Νόμου 3468/2006 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, όπως τροποποιήθηκε στην πορεία από τους Ν. 4203/2013, Ν. 4414/2016 και Ν. 4685/2020 σχετικά. Επιπλέον, ιδιαίτερη σημασία έχει στο πλαίσιο αυτό, ο Νόμος 4513/2018 για τις Ενεργειακές Κοινότητες, όπως τροποποιήθηκε από το Νόμο 4618/2019. Παράλληλα, θέτοντας τις απαραίτητες λεπτομέρειες και προϋποθέσεις σχετικά, το εν λόγω πλαίσιο συμπληρώνεται με την Υπουργική Απόφαση ΥΠΕΝ/ΔΑΠΕΕΚ/15084/382/2019 για την εγκατάσταση σταθμών παραγωγής από αυτοπαραγωγούς και από Ενεργειακές Κοινότητες, με εφαρμογή ενεργειακού συμψηφισμού ή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού. Με την έναρξη ισχύος της ανωτέρω, καταργείται η προϊσχύουσα Υπουργική Απόφαση, υπ’ αριθμ. ΑΠΕΗΛ/ Α/Φ1/ οικ. 175067/ 2017, για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών από αυτοπαραγωγούς με την εφαρμογή του εικονικού ή μη ενεργειακού συμψηφισμού και θέτονται οι πρακτικές λεπτομέρειες εφαρμογής των παραπάνω μεθόδων ενεργειακού συμψηφισμού για την ιδιοκατανάλωση ενέργειας είτε από αυτοπαραγωγούς είτε στο πλαίσιο σχηματισμού Ενεργειακών Κοινοτήτων, σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο.
Πιο συγκεκριμένα, ο Νόμος 3468/2006 είναι εκείνος βάσει του οποίου αναπτύχθηκε το πλαίσιο προώθησης και ενίσχυσης της παραγωγής και χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σε αυτή τη βάση, καίριες τροποποιήσεις έλαβαν χώρα με σκοπό την ένταξη εντός του πλαισίου αυτού της έννοιας της αυτοπαραγωγής και την περαιτέρω ενίσχυση τόσο του ρόλου των ενεργών καταναλωτών όσο και του θεσμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Αρχικά, με το Ν. 4203/2013 και το Άρθρο 6 αυτού, προστίθεται στο Ν. 3468/2006 το Άρθρο 14Α που αφορά την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών και μικρών ανεμογεννητριών από αυτοπαραγωγούς[6].
Σύμφωνα με αυτό, προβλέπεται πως είναι επιτρεπτή η εγκατάσταση σταθμών ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, αλλά και συστημάτων αποθήκευσης της ενέργειας που προέρχεται από αυτοπαραγωγούς, με σκοπό την κάλυψη των ιδίων τους ενεργειακών αναγκών και με την εφαρμογή του ενεργειακού συμψηφισμού. Επιπλέον, για εκείνους τους αυτοπαραγωγούς οι οποίοι ως νομικά πρόσωπα είτε δημοσίου είτε ιδιωτικού δικαίου επιδιώκουν με τη δραστηριότητά τους κοινωφελείς ή άλλους δημοσίου ενδιαφέροντος σκοπούς, προβλέπεται επίσης πως είναι επιτρεπτή η εγκατάσταση των προαναφερθέντων σταθμών με σκοπό την ιδιοκατανάλωση και με την εφαρμογή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού. Ο τρόπος, οι λεπτομέρειες και οι προϋποθέσεις σύμφωνα με τα οποία θα διεξάγεται ο ενεργειακός συμψηφισμός, είτε εικονικός είτε όχι, θα καθορίζεται από σχετική απόφαση του αρμόδιου Υπουργείου μετά τη σύμφωνη γνώμη της ΡΑΕ, ενώ το πλεόνασμα που ενδεχομένως προκύψει μετά την ολοκλήρωση των παραπάνω διαδικασιών συμψηφισμού και αφού πραγματοποιηθεί η τελική εκκαθάριση στη λήξη του προβλεπόμενου χρονικού διαστήματος, προβλέπεται πως θα διοχετεύεται στο Δίκτυο, χωρίς να λαμβάνει αποζημίωση για αυτό ο εκάστοτε αυτοπαραγωγός. Τέλος, με τη διάταξη 14Α ορίζεται επίσης ότι οι εν λόγω σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας εξαιρούνται, τόσο από την υποχρέωση λήψης άδειας παραγωγής, όσο και από την αναστολή της διαδικασίας αδειοδότησης που βασίζεται στα προβλεπόμενα από την παράγραφο 3 του Άρθρου 1 του Ν. 3468/2006[7].
Εν συνεχεία, ο Νόμος 4414/2016 προσθέτει με το Άρθρο 13 αυτού, τους ορισμούς των εννοιών «ενεργειακός συμψηφισμός» και «εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός» στο Άρθρο 2 του Ν. 3468/2006, προβλέποντας πως ως ενεργειακός συμψηφισμός ορίζεται ο συμψηφισμός μεταξύ της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από σταθμό ΑΠΕ ή ΣΗΘΥΑ κάποιου αυτοπαραγωγού, με την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνεται εντός των εγκαταστάσεων του ίδιου αυτοπαραγωγού, είτε εντός του ιδίου είτε εντός όμορου χώρου με αυτόν στον οποίο βρίσκεται ο παραπάνω σταθμός. Επιπρόσθετα, σε αυτό το πνεύμα, ως εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός ορίζεται η προαναφερθείσα διαδικασία όταν αυτή αφορά εγκαταστάσεις του αυτοπαραγωγού, εκ των οποίων τουλάχιστον ένα μέρος δεν βρίσκεται στον ίδιο ή όμορο χώρο με το σταθμό ΑΠΕ ή ΣΗΘΥΑ αυτού, ή τροφοδοτείται από άλλη παροχή[8]. Έπειτα, δυνάμει του ίδιου άρθρου και τροποποιώντας την παράγραφο 1 του άρθρου 14Α του Ν. 3468/2006, προστίθενται στις τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι αυτοπαραγωγοί οι σταθμοί βιομάζας, βιοαερίου, βιορευστών, καθώς και οι μικροί υδροηλεκτρικοί σταθμοί, διευρύνοντας τα όρια της δραστηριότητας αυτών στο πλαίσιο της αυτοπαραγωγής[9].
Εκτός των ανωτέρω, στη διαμόρφωση του σχετικού πλαισίου έχει συμβάλλει και ο Νόμος 4685/2020 για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στη χώρα. Οι διατάξεις των πρώτων κεφαλαίων, Α’ (άρθρα 1-9) και Β’ (άρθρα 10-25) του εν λόγω νόμου οδήγησαν στην απλοποίηση των διαδικασιών για την περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και την Α’ φάση της αδειοδότησης έργων ΑΠΕ αντίστοιχα. Ειδικότερα, σημειώνεται ότι κατά το Άρθρο 11 του παρόντος, όπου και τίθενται οι προϋποθέσεις και οι διαδικασίες για την έκδοση Βεβαίωσης Παραγωγού Ηλεκτρικής Ενέργειας από τεχνολογίες ΑΠΕ ή ΣΗΘΥΑ, συμπεριλαμβάνονται μεταξύ των επιλέξιμων παραγόντων για την απόκτηση της εν λόγω βεβαίωσης και οι αυτοπαραγωγοί, καθώς αναφέρεται πως η Βεβαίωση, εφόσον εκδοθεί, θα πρέπει να φέρει ορισμένα στοιχεία κατ’ ελάχιστον, μεταξύ των οποίων και «η επωνυμία του καταχωρούμενου Παραγωγού ή Αυτοπαραγωγού»[10]. Επιπλέον, και κατά το Άρθρο 17 του παρόντος νόμου, αναφορικά με το εφάπαξ τέλος για την έκδοση της Βεβαίωσης Παραγωγού, σημειώνεται πως οι αυτοπαραγωγοί που είναι κάτοχοι Αδειών ή της εν λόγω Βεβαίωσης εξαιρούνται από την υποχρέωση καταβολής του τέλους αυτού[11]. Ωστόσο, έχει σημασία πως ενώ προβλέπεται να ισχύει μειωμένη κατά το ήμισυ η καταβολή του παραπάνω εφάπαξ τέλους για την έκδοση της Βεβαίωσης Παραγωγού, όταν αυτή πρόκειται να γίνει από ιδρύματα ή νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου κοινωφελούς σκοπού, σε αυτά ορίζεται πως δεν θα συμπεριλαμβάνονται οι ενεργειακές κοινότητες[12].
Τέλος, ιδιαίτερα αναφορικά με το πλαίσιο που διέπει τις Ενεργειακές Κοινότητες στην εθνική νομοθεσία, τις απαραίτητες ρυθμίσεις περιλαμβάνει το Τμήμα Α’ του Νόμου 4513/2018, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτού, ως Ενεργειακή Κοινότητα ορίζεται ο αστικός συνεταιρισμός αποκλειστικού σκοπού που στόχο έχει την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και της καινοτομίας στον ενεργειακό τομέα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ενεργειακή ένδεια και να προωθηθεί η ενεργειακή βιωσιμότητα. Μάλιστα η σημασία της ιδιοκατανάλωσης τονίζεται για την επίτευξη των ανωτέρω, μέσα από τον ορισμό αυτό[13]. Επιπλέον, προβλέπεται πως ως μέλη μιας Ενεργειακής Κοινότητας μπορούν να συμμετάσχουν φυσικά ή νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, καθώς και Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) της ίδιας Περιφέρειας εντός της οποίας βρίσκεται η έδρα της εκάστοτε Ενεργειακής Κοινότητας, ενώ ο αριθμός των μελών μιας τέτοιας κοινότητας θα πρέπει να είναι κατ’ ελάχιστον 3, αν σε αυτή δεν συμμετέχουν Ο.Τ.Α. ή 5, σε περίπτωση που συμμετέχουν[14]. Στη συνέχεια, προβλέπεται ότι το ανώτατο όριο συμμετοχής των μελών μιας Ενεργειακής Κοινότητας στο συνεταιριστικό κεφάλαιο αυτής, το οποίο δεν επηρεάζει τον αριθμό των ψήφων που κάθε μέλος έχει κατά τη γενική συνέλευση, μπορεί να φτάνει το 20%, εκτός αν πρόκειται για Ο.Τ.Α. που μπορούν να κατέχουν μερίδιο 40-50%[15].
Παράλληλα, σχετικά με τη διαχείριση των πλεονασμάτων χρήσης των Ενεργειακών Κοινοτήτων, προβλέπεται πως εξ ’αυτών παρακρατείται το 10% για τη διαμόρφωση του τακτικού αποθεματικού, εκτός αν το ύψος του αποθεματικού είναι ίσο με εκείνο του συνεταιριστικού κεφαλαίου. Σε κάθε περίπτωση όμως, τα πλεονάσματα αυτά δεν δίνονται στα μέλη της κοινότητας, αλλά μένουν με τη μορφή αποθεματικών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς εξυπηρέτηση των σκοπών αυτής[16]. Ακόμη, ορίζεται ότι οι Ενεργειακές Κοινότητες μπορούν να σχηματίσουν Ένωση, με την προϋπόθεση ότι αυτή θα απαρτίζεται από τουλάχιστον 5 κοινότητες που έχουν την έδρα τους στην ίδια Περιφέρεια, ενώ οι Ενώσεις αυτές, μπορούν να συστήσουν Ομοσπονδία Ενεργειακών Συνεταιρισμών της χώρας με σκοπό την καλύτερη συνολική εκπροσώπηση των εμπλεκομένων[17]. Τέλος, αναπτύσσονται συγκεκριμένα οικονομικά μέτρα στήριξης και κίνητρα για τις Ενεργειακές Κοινότητες, μεταξύ των οποίων, α) η δυνατότητα προνομιακής συμμετοχής ή εξαίρεσής τους από τις ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών για σταθμούς ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ[18], β) η δυνατότητα εφαρμογής ειδικών όρων σχετικά με τη χρήση των υπηρεσιών Φο.Σ.Ε.Τε.Κ. από σταθμούς ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ Ενεργειακών Κοινοτήτων[19], γ) η κατά προτεραιότητα εξέταση αιτήσεων προς τη ΡΑΕ για χορήγηση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που προέρχεται από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ στο πλαίσιο λειτουργίας Ενεργειακών Κοινοτήτων και δ) το να καθίσταται επιτρεπτή η εγκατάσταση σταθμών ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ από Ενεργειακές Κοινότητες, για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών τόσο των μελών τους, όσο και ευάλωτων καταναλωτών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, εντός της Περιφέρειας όπου η εκάστοτε κοινότητα έχει την έδρα της, με την εφαρμογή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, ενδεικτικά[20].
- Ενεργοί πελάτες και Ενεργειακές Κοινότητες στην Οδηγία (ΕΕ)2019/944
Η εξέλιξη του ανωτέρω πλαισίου, φαίνεται πως θα προχωρήσει με την εναρμόνιση αυτού σύμφωνα με τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, όταν αυτή ενταχθεί στην εσωτερική νομοθεσία της χώρας. Ειδικότερα, σύμφωνα με το Άρθρο 15 αυτής για τις ρυθμίσεις που αφορούν τους ενεργούς πελάτες, προβλέπεται ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν πως οι πρώτοι θα μπορούν να δραστηριοποιούνται είτε μεμονωμένα, είτε μέσω σωρευτικής εκπροσώπησης, να πωλούν αυτοπαραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια μέσω των ανάλογων συμφωνιών, να συμμετέχουν σε προγράμματα ευελιξίας και ενεργειακής απόδοσης, καθώς και να αναθέτουν σε τρίτα πρόσωπα τη διαχείριση των εγκαταστάσεών τους. Παράλληλα, θα πρέπει να διασφαλίζεται πως τα τέλη δικτύου που καταβάλλουν, είναι ανάλογα με το κόστος τους και δεν εισάγουν διακρίσεις, ενώ οι ίδιοι θα είναι οικονομικά υπεύθυνοι για τις ανισορροπίες που ενδέχεται να προκύψουν στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας εξαιτίας της δραστηριότητάς τους. Επιπλέον, σε περιπτώσεις όπου οι ενεργοί πελάτες έχουν στην ιδιοκτησία τους εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας, τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι πελάτες αυτοί θα δικαιούνται να συνδέονται με το δίκτυο σε εύλογο χρονικό διάστημα μετά την υποβολή του σχετικού αιτήματός αυτών, και δεν θα υποβάλλονται σε διπλές επιβαρύνσεις ή δυσανάλογες απαιτήσεις τελών και αδειών, ενώ θα τους επιτρέπεται να παρέχουν πάνω από μία υπηρεσίες παράλληλα[21].
Στο πλαίσιο των ανωτέρω, καθίσταται σαφές πως ο ρόλος των ενεργών καταναλωτών ενισχύεται σημαντικά μέσα στην αγορά ενέργειας, καθώς μπορεί πλέον να συμμετέχει σε σχήματα ευελιξίας και ενεργειακής απόδοσης και να προχωρά σε πώληση της αυτοπαραγόμενής του ηλεκτρικής ενέργειας μέσω συμβάσεων αγοράς ενέργειας. Μπορεί επιπλέον να εκπροσωπείται μέσω aggregators, είτε μεμονωμένα είτε από κοινού με άλλους καταναλωτές, ενώ είναι ιδιαίτερα σημαντική η δυνατότητα ανάθεσης της διαχείρισης των εγκαταστάσεών των ενεργών πελατών σε τρίτα μέρη.
Παράλληλα, ο ρόλος των πελατών ευρύτερα, στην αγορά ενέργειας ενισχύεται περαιτέρω και με τις ρυθμίσεις που προβλέπουν τη δυνατότητα σύναψης συμβάσεων δυναμικής τιμολόγησης και την εξασφάλιση του δικαιώματος αλλαγής προμηθευτή σύμφωνα με τους κανόνες που θεσπίζονται και αφορούν και τα σχετικά τέλη. Με την πρώτη ρύθμιση, προβλέπεται πως θα παρέχονται από τους προμηθευτές συμβάσεις δυναμικής τιμολόγησης στις οποίες θα αντανακλώνται οι διακυμάνσεις των τιμών με την ίδια συχνότητα με την οποία γίνεται η εκκαθάριση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ οι πελάτες θα λαμβάνουν πλήρη ενημέρωση από τους προμηθευτές σχετικά με τις ευκαιρίες και τους ενδεχόμενους κινδύνους που συνδέονται με αυτές τις συμβάσεις δυναμικής τιμολόγησης, καθώς και για την ανάγκη εγκατάστασης των κατάλληλων μετρητών ηλεκτρικής ενέργειας στο πλαίσιο των συμβάσεων αυτών[22].
Με τη δεύτερη ρύθμιση, προβλέπεται ότι οι τελικοί καταναλωτές θα δύνανται να προχωρούν σε αλλαγή προμηθευτή ή aggregator, εντός τριών εβδομάδων από την υποβολή της σχετικής αίτησης και εφόσον έχουν τηρήσει τους σχετικούς συμβατικούς όρους. Μάλιστα, όταν πρόκειται για οικιακούς πελάτες ή μικρές επιχειρήσεις, προβλέπεται ότι αυτοί δεν θα επιβαρύνονται με τέλη που αφορούν την αλλαγή αυτή, εκτός αν έχουν καταγγείλει οικειοθελώς συμβάσεις προμήθειας ορισμένου χρόνου, πριν τη λήξη του χρόνου αυτού. Τέλος, για τους οριακούς πελάτες, ορίζεται πως θα έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής σε συστήματα μαζικής αλλαγής προμηθευτή παρέχοντας ένα πλαίσιο ασφάλειας των καταναλωτών απέναντι σε τυχόν καταχρηστικές πρακτικές[23]. Σημαντικά ως προς τα ανωτέρω, είναι τα εργαλεία σύγκρισης που τίθενται βάσει των διατάξεων της Οδηγίας, στη διάθεση των καταναλωτών, σύμφωνα με το Άρθρο 14 αυτής. Πιο συγκεκριμένα, τα εργαλεία σύγκρισης προσφορών των προμηθευτών που βρίσκονται στη διάθεση των καταναλωτών, θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να λειτουργούν ανεξάρτητα από τους συμμετέχοντες στην αγορά και να εξασφαλίζουν ίση μεταχείριση μεταξύ αυτών, να αναφέρουν με σαφήνεια στοιχεία όπως τα πρόσωπα εκείνα, φυσικά ή νομικά, που τα διαχειρίζονται, να αναφέρουν με σαφήνεια τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την σύγκριση αυτή, να είναι προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία και να απαιτούν τις λιγότερες δυνατές πληροφορίες προσωπικού χαρακτήρα για την διεξαγωγή της σύγκρισης[24].
Εν συνεχεία, από τις διατάξεις της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 προκύπτουν ρυθμίσεις που αφορούν τη λειτουργία των ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών, όπως αυτές έχουν οριστεί παραπάνω. Έτσι, προβλέπεται πως βάσει της Οδηγίας, τα κράτη μέλη θα παρέχουν το κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου, η συμμετοχή σε αυτές θα είναι εθελοντική και ανοιχτή, χωρίς να συνεπάγεται την απώλεια για τα μέλη ή τους εταίρους, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεών τους ως οικιακοί ή ενεργοί πελάτες, ενώ θα έχουν τη δυνατότητα αποχώρησης από την κοινότητα εξασφαλισμένη. Επιπρόσθετα, οι Ενεργειακές Κοινότητες θα μένουν ανοιχτές και σε διασυνοριακή συμμετοχή, έχουσες το δικαίωμα σύστασης, αγοράς ή μίσθωσης, αλλά και αυτόνομης διαχείρισης δικτύων διανομής. Παράλληλα, προβλέπεται πως οι κοινότητες αυτές θα έχουν πρόσβαση στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας είτε απευθείας είτε μέσω aggregators, θα αντιμετωπίζονται με τρόπο σύμφωνο με την αρχή της αναλογικότητας, ο οποίος δεν θα επιφέρει διακρίσεις όσον αφορά τις σχετικές δραστηριότητες, ενώ θα είναι οικονομικά υπεύθυνες για ενδεχόμενες ανισορροπίες προκληθείσες στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας από τις δραστηριότητες αυτών. Τέλος, όταν στις Ενεργειακές Κοινότητες παρέχεται το δικαίωμα διαχείρισης δικτύου διανομής στην περιοχή όπου λειτουργούν, θα μπορούν να συνάπτουν συμφωνία για τη λειτουργία τους αυτή, με τον ανάλογο διαχειριστή συστήματος, υπό τα κατάλληλα τέλη δικτύου στα σημεία σύνδεσης μεταξύ του δικτύου τους και τους δικτύου διανομής εκτός των ορίων τους, και υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα προκαλούν καμία διάκριση ή ζημία έναντι των πελατών που παραμένουν συνδεδεμένοι στο εν λόγω δίκτυο[25].
Αν και οι Ενεργειακές Κοινότητες έχουν ήδη ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία, όπως παρουσιάστηκε παραπάνω, με το Νόμο 4513/2018, και κατέχουν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και την παράλληλη προώθηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, η πολυπλοκότητα του θεσμικού πλαισίου και το συνεχές περιθώριο βελτίωσης της κατάλληλης τεχνογνωσίας και ενημέρωσης σε σχέση με τα ζητήματα που άπτονται της λειτουργίας αυτών, αφήνουν ανοιχτό το πεδίο για να αναπτυχθεί περισσότερο ο ρόλος τους στην αγορά ενέργειας, ιδιαίτερα μετά την ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 και των σχετικών διατάξεων, στην εθνική νομοθεσία. Άλλωστε, στο πλαίσιο αυτής της ανάπτυξης, πρόσφατη εξέλιξη αποτελεί η προσθήκη, με το Άρθρο 160 του Ν. 4759/2020, των παραγράφων 5 και 6 στο αρ. 2 του Ν. 4513/2018, με τις οποίες προβλέπεται ότι ένα μέλος Ενεργειακής Κοινότητας δεν μπορεί να είναι μέλος και σε άλλη Ενεργειακή Κοινότητα με έδρα στην ίδια Περιφέρεια. Κάτι το οποίο, προβλέπεται πως θα ελέγχεται και από τον αρμόδιο Διαχειριστή, κατά τον έλεγχο των αιτημάτων χορήγησης προσφοράς σύνδεσης από Ενεργειακές Κοινότητες[26].
Συνολικά, το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο που πηγάζει από τις διατάξεις της νέας Οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, στοχεύει στο να κάνει την αγορά πιο ευέλικτη, πιο ανταγωνιστική και συνάμα περισσότερο επικεντρωμένη στον καταναλωτή. Σε αυτό το πνεύμα προβλέπονται περισσότερα δικαιώματα για τους καταναλωτές και διευκολύνεται η συμμετοχή τους στην αγορά και υπό το καθεστώς των ενεργών πελατών, ενώ παράλληλα, η δυνατότητα των παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας να καθορίζουν τις τιμές τονώνει τον ανταγωνισμό και λειτουργεί ωφελώντας τους καταναλωτές. Άλλωστε, ο ρόλος των τελευταίων αλλάζει σημαντικά καθώς αποκτούν πρόσβαση σε δυναμικά εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να καλύψουν τις ενεργειακές τους ανάγκες με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, προστατεύοντάς τους από ενδεχόμενες καταχρηστικές πρακτικές, την ίδια ώρα που ανεξαρτήτως κατηγορίας στην οποία εμπίπτουν (οικιακοί καταναλωτές ή μη) τους παρέχεται πρόσβαση στις αγορές όχι μόνο ώστε να διαθέσουν την αυτοπαραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια προς πώληση, αλλά και ώστε να μπορούν να προσαρμόζουν την κατανάλωσή τους εντός ορισμένων πλαισίων.
Συνεπώς, διαφαίνεται πως με την διαμόρφωση του ανάλογου ρυθμιστικού πλαισίου για την εφαρμογή των όσων προβλέπονται στην Οδηγία, θα αναπτυχθεί ένα πεδίο εντός του οποίου η κοινωνική συμμετοχή θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των Ανανεώσιμών Πηγών Ενέργειας και την αντιμετώπιση χρόνιων σημαντικών ζητημάτων, όπως αυτό της ενεργειακής ένδειας.
Πηγές
Ornaldo Gjergji - Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (Trento), How much carbon dioxide is European energy production emitting?, February 2021, available at: https://voxeurop.eu/en/how-much-carbon-is-europe-power-production-emitting/
Greenhouse gas emission Statistics inventories – emission, Source: Statistics Explained, available at: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/1180.pdf
ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την τροποποίηση της οδηγίας 2012/27/ΕΕ
ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2018/2001 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές
Ν. 3468/2006 - Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης και λοιπές διατάξεις (ΦΕΚ Α΄129/27.6.2006)
Ν. 4203/2013 - Ρυθμίσεις θεμάτων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α 235/1.11.2013)
Ν. 4414/2016 - Νέο καθεστώς στήριξης των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης Διατάξεις για το νομικό και λειτουργικό διαχωρισμό των κλάδων προμήθειας και διανομής στην αγορά του φυσικού αερίου και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α’ 149/09.08.2016)
Ν. 4513/2018 – Ενεργειακές Κοινότητες και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018)
Ν. 4759/2020 - Εκσυγχρονισμός της Χωροταξικής και Πολεοδομικής Νομοθεσίας και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α 245/9.4.2020)
Ν. 4685/2020 - Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις (ΦΕΚ Α 92/7.5.2020)
[1] Greenhouse gas emission Statistics inventories – emission, Source: Statistics Explained, available at: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/1180.pdf και Ornaldo Gjergji - Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (Trento), How much carbon dioxide is European energy production emitting?, February 2021, available at: https://voxeurop.eu/en/how-much-carbon-is-europe-power-production-emitting/
[2] ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την τροποποίηση της οδηγίας 2012/27/ΕΕ, Άρθρο 1
[3] Άρθρο 2, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[4] Άρθρο 2, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[5] ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2018/2001 για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, Άρθρο 2 (14, 15, 16)
[6] Άρθρο 6, παρ. 2, Ν. 4203/2013, ΦΕΚ Α 235/1.11.2013
[7] Περίπτωση β’, Παράγραφος 3, Άρθρο 1, Νόμος 3468/2006, ΦΕΚ Α΄129/27.6.2006, η οποία περιλαμβάνει τα κάτωθι: «β) Συμμετοχή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από Α.Π.Ε. στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 40%. Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, που εκδίδεται μέσα σε τρεις μήνες από τη δημοσίευση του παρόντος, καθορίζεται η επιδιωκόμενη αναλογία εγκατεστημένης ισχύος και η κατανομή της στο χρόνο μεταξύ των διαφόρων τεχνολογιών Α.Π.Ε., οι κατηγορίες παραγωγών, η κατανομή μεταξύ αυτών, οι λόγοι αναθεώρησης της, καθώς και οι λόγοι και η διαδικασία για τυχόν αναγκαία αναστολή της αδειοδοτικής διαδικασίας και άρση αυτής. Ως εγκατεστημένη Ισχύς θεωρείται το σύνολο της ισχύος των σταθμών παραγωγής σε κανονική και δοκιμαστική λειτουργία. Η απόφαση αυτή αναθεωρείται ανά διετία ή και νωρίτερα, εάν συντρέχουν σημαντικοί λόγοι που σχετίζονται με την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας 2009/28/ΕΚ.»
[8] Άρθρο 13, παρ. 2, Ν. 4414/2016, ΦΕΚ Α’ 149/09.08.2016
[9] Άρθρο 13, παρ. 7, Ν. 4414/2016, ΦΕΚ Α’ 149/09.08.2016
[10] Άρθρο 11, παρ. 6, Ν. 4685/2020 ΦΕΚ Α 92/7.5.2020
[11] Άρθρο 17, παρ. 4, Ν. 4685/2020 ΦΕΚ Α 92/7.5.2020
[12] Άρθρο 17, παρ. 3, Ν. 4685/2020 ΦΕΚ Α 92/7.5.2020
[13] Άρθρο 1, παρ. 1, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[14] Άρθρο 2, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[15] Άρθρο 3, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[16] Άρθρο 6, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[17] Άρθρο 10, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[18] Όπως προβλέπονται σύμφωνα με το Άρθρο 7 του Ν. 4414/2016
[19] Όπως ορίζεται σύμφωνα με το Άρθρο 5 του Ν. 4414/2016
[20] Άρθρο 11, Ν. 4513/2018 ΦΕΚ Α’ 9/23.01.2018
[21]Άρθρο 15, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[22] Άρθρο 11, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[23] Άρθρο 12, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[24] Άρθρο 14, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[25] Άρθρο 16, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/944
[26] Άρθρο 160, Ν. 4759/2020 ΦΕΚ Α 245/9.4.2020
*Λίγα λόγια για την Δρ. Ευγενία Τζαννίνη, Δικηγόρο:
Η Ευγενία Τζαννίνη, είναι Δικηγόρος Παρ' Αρείω Πάγω με Διδακτορικό στο θέμα: «Η διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα της Ελλάδας και η Αρχή της Αειφορίας» στο ΕΜΠ. Ως Διδάκτωρ, εξειδικεύεται στην ενεργειακή και περιβαλλοντική νομοθεσία, για την οποία διδάσκει σε προγράμματα των ΕΜΠ, ΠΑΔΑ, και ΔΙΠΑΕ.