Η παγκόσμια τραπεζική κρίση, σε συνδυασμό με την εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου και των τροφίμων, προκαλεί φαινόμενα ύφεσης. Για την ελληνική οικονομία ήρθε η ώρα της αλήθειας. Η μακρά περίοδος ισχυρής ανάπτυξης λόγω ένταξης στην Ευρωζώνη φτάνει στο τέλος της. Και το τέλος αυτό είναι πρόωρο όχι μόνο διότι δεν έχει ολοκληρωθεί η σύγκλιση με τις προηγμένες χώρες, αλλά και διότι τα αναπτυξιακά οφέλη δεν αξιοποιήθηκαν για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα κοινωνικά προβλήματα.
Η ανεργία παραμένει σε υψηλά επίπεδα. Η φτώχεια συνεχίζει να έχει σημαντικές διαστάσεις. Η ακρίβεια πλήττει τα εισοδήματα. Η «γενιά των 700 ευρώ» θα αντιμετωπίσει σύντομα πρόβλημα οικονομικής επιβίωσης.
Η ακρίβεια οφείλεται κυρίως στις κλειστές αγορές, τα κλειστά επαγγέλματα και τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού. Οι αγορές στη χώρα μας δεν λειτουργούν με τον ανοικτό και διαφανή τρόπο που χαρακτηρίζει άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Περιοριστικές ρυθμίσεις, δυσκολίες εισόδου, πληθώρα εμμέσων φόρων, επιβαρύνουν τις τιμές συντηρώντας υπερβολικά περιθώρια κέρδους. Η ανυπαρξία κατάλληλου εποπτικού πλαισίου, σε συνδυασμό με την αποδυνάμωση των κρατικών παρεμβάσεων λόγω της έξαρσης του κομματισμού, επιδεινώνουν την κατάσταση.
Η ανεπάρκεια της διοίκησης και του Κοινωνικού Κράτους προκαλεί πρόσθετες δαπάνες, που εκτείνονται από την παραπαιδεία έως το «φακελάκι» και το «γρηγορόσημο». Η ποιοτική υστέρηση των κοινωνικών υπηρεσιών ενισχύει τα ιδιωτικά συστήματα στην υγεία και την παιδεία ασκώντας μεγάλη πίεση στα μεσαία, ιδιαίτερα, εισοδηματικά στρώματα.
Η διαφαινόμενη κάμψη των ρυθμών ανάπτυξης θα υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή θέτοντας σε αμφισβήτηση ακόμα και τη σταθερότητα του πολιτικού συστήματος.
Η κρίση του δικομματισμού που, με τη σημερινή διάταξη των πολιτικών δυνάμεων, ενδέχεται να οδηγήσει σε ακυβερνησία, αποτελεί προάγγελο μελλοντικών εξελίξεων.
Η Ελλάδα πληρώνει το τίμημα της μεγάλης καθυστέρησης των τελευταίων ετών στον τομέα των μεταρρυθμίσεων. Οι χώρες που ανθίστανται στις επιπτώσεις της κρίσης διατηρώντας υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης είναι οι «οικονομίες της γνώσης», όπως οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης, που δεν είναι ευάλωτες στον ανταγωνισμό των χωρών με χαμηλό εργατικό κόστος.
Η χώρα μας, αντίθετα, παραμένει καθηλωμένη σε κλάδους παραδοσιακής τεχνολογίας και οργάνωσης με χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα, που αποτυπώνονται στο τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών.
Ο κίνδυνος μιας επώδυνης προσαρμογής είναι υπαρκτός. Σε μια νομισματική ένωση, η υποτίμηση του νομίσματος δεν αποτελεί πλέον διέξοδο. Το βάρος της προσαρμογής θα υποστούν οι μισθοί, η κατανάλωση και οι επενδύσεις. Ο εργαζόμενος θα πιεστεί διπλά. Από τη μια πλευρά, οι μισθοί και τα ημερομίσθια με τη σημερινή δομή της οικονομίας, που κυριαρχείται από δραστηριότητες χαμηλής παραγωγικότητας, θα συμπιεστούν. Από την άλλη πλευρά, το κόστος ζωής ανέρχεται με ραγδαίους ρυθμούς.
Έχει περάσει, δυστυχώς, ο χρόνος για εύκολες διεξόδους στην επερχόμενη κρίση. Πρέπει να χαραχθεί μια άλλη οικονομική και κοινωνική πολιτική, στηριγμένη σε μεγάλες μεταρρυθμίσεις για τη μετάβαση στην οικονομία της γνώσης και την ανασυγκρότηση και αναβάθμιση της διοίκησης και του Κοινωνικού Κράτους. Χρειάζονται θαρραλέες παρεμβάσεις για την ενίσχυση του ανταγωνισμού με κατάργηση κλειστών επαγγελμάτων, άνοιγμα αγορών και αναστροφή της τάσης αύξησης της έμμεσης φορολογίας. Η ανάπτυξη τομέων προηγμένης τεχνολογίας και οργάνωσης, που εξασφαλίζουν ανταγωνιστικότητα και άνοδο εισοδημάτων, προϋποθέτει ανθρώπινο δυναμικό με υψηλή κατάρτιση. Η αλλαγή στην παιδεία καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην ατζέντα προοδευτικών μεταρρυθμίσεων.
Εξάλλου, η ανεπάρκεια του κράτους και οι τεράστιες υστερήσεις στη λειτουργία της διοίκησης και των θεσμών αποτελούν κοινό τόπο όλων των δημοσίων συζητήσεων.
Η Ελλάδα βρίσκεται και πάλι, όπως στις αρχές της δεκαετίας του 90, σε ένα σταυροδρόμι. Οι προοδευτικές μεταρρυθμίσεις είναι μονόδρομος για την εξασφάλιση μιας πορείας που θα δικαιώνει τις προσδοκίες της ελληνικής κοινωνίας και, ιδιαίτερα, της νέας γενιάς.
(Από την εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 17-18/05/2008)