Η ανοδική τιμή του πετρελαίου ακολουθεί μια μακροχρόνια τάση. Πίσω από τον εντυπωσιακό χαρακτήρα των διακυμάνσεων κρύβεται μια αναπόδραστη δυναμική, συνέπεια της διάδοσης του δυτικού καταναλωτικού προτύπου στο σύνολο της Ανθρωπότητας. Θα πρέπει, λοιπόν, να εξοικειωθούμε με την ιδέα ότι θα πληρώνουμε την ενέργεια ολοένα και ακριβότερα, ως την απόμακρη και αβέβαιη στιγμή, οπότε οι καταναλωτικές συνθήκες θα εξισωθούν στον πλανήτη.
Η άνοδος της τιμής της ενεργείας θα λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην παγκοσμιοποίηση, της οποίας εν τούτοις συνιστά άμεση συνέπεια. Η γεωγραφική απόσταση θα διεκδικήσει και πάλι τον ανασταλτικό της ρόλο, θα οδηγήσει σε νέες οικονομικές συγκλίσεις. Οι ισχύουσες γεωγραφικές λογικές αναστρέφονται. Οι συνέπειες θα εμφανιστούν σε όλες τις κλίμακες, από την ηπειρωτική ώς την τοπική.
Επί παραδείγματι: στον τομέα του τουρισμού, ο οποίος ενδιαφέρει την Ελλάδα, ο ανταγωνισμός από μακρυνές εξωτικές τοποθεσίες με χαμηλό εργατικό κόστος θα μειωθεί. Η εγγύτητα της Ελλάδος με την μεγάλη –δυτική και ανατολική- ευρωπαϊκή αγορά θα αποβεί εκ νέου πλεονέκτημα. Ανάλογα ισχύουν και για τα αγροτικά προϊόντα.
Μετά από τον κύκλο της απο-εδαφοποίησης, στοιχείο εγγενές της παγκοσμιοποίησης, η οικονομική γεωγραφία θα κινηθεί και πάλι προς την περιφερειακή οργάνωση των ανταλλαγών. Οι σιδηρόδρομοι, το ενεργειακά οικονομικότερο χερσαίο μέσο μεταφοράς, θα επανέλθουν δυναμικά, περιορίζοντας το αεροπλάνο και το ιδιωτικής και δημοσίας χρήσεως αυτοκίνητο.
Εντυπωσιακές συνέπειες αναμένονται στην πολεοδομία. Η μορφή της πόλης καθορίζεται από τις συνθήκες κυκλοφορίας. Η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε την «πλοκαμωτή» πόλη, καθώς η κυκλοφορία διοχετεύτηκε προς τα νέα γραμμικά μέσα (τραμ, τραίνο). Κατόπιν άρχισε η διάχυτη ανάπτυξη, ως συνέπεια της διάδοσης του ΙΧ αυτοκινήτου. Η μορφή αυτή, με τις χαμηλές πυκνότητες που την χαρακτηρίζουν, είναι ιδιαίτερα σπάταλη σε ενέργεια.
Η ενεργειακή απορία θα θέσει τέλος στην φάση αυτή. Οι πόλεις θα επανέλθουν σε πρότυπα του 19ου αιώνα, δηλαδή στην γραμμική ανάπτυξη, αλλά βέβαια σε νέες κλίμακες. Η πυκνότητα, καθώς εξασφαλίζει πολλαπλές ενεργειακές οικονομίες, θα αναδειχθεί σε κυρίαρχη αξία της πολεοδομίας του 21ου αιώνα.
Η Αθήνα είναι μια ιδιαίτερα πυκνοκτισμένη πόλη. Η «πολυκατοικιοποίηση», την οποία συστηματικά καταγγέλλουμε, δημιούργησε υψηλές πυκνότητες στις περισσότερες αθηναϊκές γειτονιές. Σήμερα, αύριο, η κατάρα της πολυκατοικίας μετατρέπεται δυνάμει σε ευλογία. Εφ ‘όσον εξασφαλιστούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις ως προς τον εξοπλισμό τους σε δημοσίους χώρους, σε δίκτυα και σε κοινωνικές υποδομές, οι γειτονιές της Αθήνας μπορούν να αναζωογονηθούν.
Η διάχυτη ανάπτυξη κατά τις τελευταίες τρεις δεκαετίες δεν έχει ανατρέψει την ισορροπία ανάμεσα στις πυκνοκτισμένες, πυκνοκατοικημένες περιοχές και τα ενεργοβόρα προάστια. Υπάρχει ακόμη το περιθώριο να διασωθεί η πολύτιμη κληρονομία της Πρωτεύουσας, μιας δυνάμει οικονομικής πόλης. Πρέπει να γίνει συνείδηση ότι η ενεργειακή κρίση ανατρέπει τα ώς σήμερα δεδομένα. Εγείρει προβλήματα, αλλά ταυτοχρόνως δημιουργεί διεξόδους από τους παραλογισμούς της πολεοδομικής ανάπτυξης.
Εύλογες ιεραρχήσεις, η υιοθέτηση των οποίων φαίνεται εξωπραγματική, αποκτούν υπόσταση υπό το βάρος της μακροπρόθεσμης ενεργειακής κρίσης. Ο Στέφανος Μάνος υποστηρίζει ένα «…σύστημα πολεοδομικών αξιών [όπου] προηγείται ο πεζός, ακολουθούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και στο τέλος βρίσκονται τα ατομικά μέσα μεταφοράς» («Εστία», 12-1-2008). Αργά ή γρήγορα, η ενεργειακή κρίση θα επιβάλει την περιβαλλοντική αυτή λογική.
Κατά την δεκαετία του 1970, η κυκλοφοριακή συμφόρηση σχεδόν αχρήστευσε το σύστημα των λεωφορείων. Η αυξημένη εξάρτηση από το ΙΧ είχε ως συνέπεια ακόμη μεγαλύτερη συμφόρηση. Η φυγή προς τα προάστια εξηγείται από τον φαύλο αυτό κύκλο. Η διαδικασία αυτή μπορεί τώρα να αναστραφεί, καθώς το κόστος της ενεργείας καθιστά την άναρχη επέκταση της πόλης ασύμφορη και στους ιδιώτες. Προϋποθέτει, όμως, οι νέες τάσεις της αγοράς να πλαισιωθούν και να ενθαρρυνθούν.
Δεν υπάρχει ίσως πιο παραγωγική επένδυση για την Πρωτεύουσα, και κατ’ επέκταση για την χώρα μας, από την ενίσχυση και τον εκσυγχρονισμό των μέσων μαζικής μεταφοράς. Πολλά λέγονται για την ανάγκη να δημιουργηθεί Υπουργείο Περιβάλλοντος. Όμως, τα πραγματικά διακυβεύματα του μέλλοντος βρίσκονται στο Υπουργείο Μεταφορών.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 24/06/2008)