Κατά τη διάρκεια της πετρελαϊκής κρίσης που ξέσπασε τη δεκαετία του ΄70, ο σεΐχης Υamani- ήταν τότε υπουργός Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας- είχε ταράξει για τα καλά τα νερά. Στη συνδιάσκεψη του ΟΠΕΚ, τότε, είχε αναφέρει ότι οι τιμές του πετρελαίου είναι τόσο υψηλές ώστε οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να αναζητήσουν εναλλακτικές μορφές ενέργειας, σκοτώνοντας ουσιαστικά την «κότα με τα χρυσά αυγά» που έκανε πλούσιο τον ΟΠΕΚ. «Θυμηθείτε», τους έλεγε, ότι «η Λίθινη Εποχή δεν τελείωσε επειδή οι άνθρωποι των σπηλαίων ξέμειναν από... πέτρες». Οι τελευταίες τρεις παγκόσμιες οικονομικές υφέσεις- 1974, 1980 και 1991- προκλήθηκαν από ένα πετρελαϊκό σοκ. Και τώρα ο ΟΠΕΚ φαίνεται ότι είναι διατεθειμένος να επαναλάβει το «πείραμα».
Να μην ανεχτούμε
Πόσα όμως σοκ πρέπει να δεχτούμε πριν να καταλάβουμε ότι πρέπει να ελέγξουμε την εξάρτησή μας από το πετρέλαιο; Οι πιο κυνικοί υποστηρίζουν ότι για να προσπαθήσουν οι ΗΠΑ και η Κίνα να μειώσουν την εξάρτησή τους από το πετρέλαιο θα πρέπει πρώτα να στερέψουν τα αποθέματα του πλανήτη. Όμως πολλοί οικονομολόγοι, πολιτικοί, διπλωμάτες και περιβαλλοντολόγοι έχουν καταλήξει σε άλλο συμπέρασμα.
Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου, οι οποίες στα μέσα Ιουλίου έφτασαν τα 147 δολάρια το βαρέλι- για να μη μιλήσουμε για το ενδεχόμενο οι τιμές να εκτοξευθούν σε 200 ή 300 δολάρια το βαρέλι-, προκαλούν τεράστια οικονομική ζημιά και δεν θα πρέπει να τις ανεχτούμε άλλο.
Το ερώτημα που τίθεται πλέον δεν είναι εάν οι τιμές πρέπει να αφεθούν στην τύχη τους όπως αυτές καθορίζονται από την αγορά, αλλά εάν μια πολιτική παρέμβαση που θα εξάλειφε τις στρεβλώσεις στο πώς διαμορφώνονται Η υψηλότερη φορολογία στην κατανάλωση πετρελαιοειδών θα δώσει κίνητρο για παραγωγή εναλλακτικών μορφών ενέργειας οι τιμές στις αγορές θα βελτίωνε ή θα χειροτέρευε την κατάσταση. Έως σήμερα οι κυβερνήσεις φαίνεται ότι είχαν τυφλή εμπιστοσύνη στον τρόπο με τον οποίο καθορίζονταν οι τιμές, δηλώνοντας απροκάλυπτα ότι «οι αγορές έχουν πάντα δίκιο». Οι αγορές όμως δεν έχουν πάντοτε δίκιο, όπως φάνηκε άλλωστε και από την κρίση των subprime, και αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές θα πρέπει το κράτος να παρεμβαίνει εκεί όπου οι αυτές αποτυγχάνουν.
Οι τρεις λόγοι
Υπάρχουν τρεις λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τις αγορές για τον καθορισμό των τιμών του πετρελαίου.
Πρώτον, υπάρχει τεράστια διαφορά στο κόστος εξόρυξης μαύρου χρυσού από περιοχή σε περιοχή, με αποτέλεσμα να μην έχουμε μια συγκεκριμένη βάση κόστους. Για παράδειγμα, το πετρέλαιο είναι άμεσα διαθέσιμο σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Βενεζουέλα και η Νιγηρία όπου το συνολικό κόστος παραγωγής (για τον ΟΠΕΚ) διαμορφώνεται σε λιγότερα από 10 δολάρια το βαρέλι.
Σε άλλες περιοχές όμως, όπως είναι η Αρκτική, το συνολικό κόστος παραγωγής μπορεί να φτάνει ακόμη και τα 50 δολάρια το βαρέλι. Πολύ ακριβές είναι εξάλλου και οι επενδύσεις για εναλλακτικές μορφές ενέργειας, όπως η πυρηνική ή η αιολική.
Δεύτερον, στην αγορά πετρελαίου κάνουν κουμάντο τα μονοπώλια. Επειδή ο μαύρος χρυσός βρίσκεται στα χέρια λίγων μόνο κρατών, μέσω του ΟΠΕΚ έχουν καταφέρει να έχουν τον ολοκληρωτικό έλεγχο της αγοράς. Επειδή η ροή του πετρελαίου ελέγχεται από τα μονοπώλια, κανείς δεν μπορεί να ελέγξει τις τιμές όπως αυτές διαμορφώνονται για τον τελικό καταναλωτή.
Τρίτον, στην αγορά παραγώγων του πετρελαίου επικρατεί πολλές φορές μεγάλη κερδοσκοπία από θεσμικούς επενδυτές, οι οποίοι ανεβάζουν τεχνητά τις τιμές για να βγάλουν περισσότερα χρήματα.
Νομοθετικό πλαίσιο
Τι μπορούν να κάνουν λοιπόν οι κυβερνήσεις των χωρών για να ελέγξουν το ράλι των τιμών; Κατ΄ αρχήν μπορούν να μειώσουν το κόστος των επενδύσεων σε εναλλακτικές μορφές ενέργειας, υιοθετώντας παράλληλα τεχνολογικές καινοτομίες και αυξάνοντας τις οικονομίες κλίμακας. Αυτό μπορεί να γίνει με το να επιβάλουν υψηλότερη φορολογία στην κατανάλωση πετρελαιοειδών, ώστε να δώσουν κίνητρο (περισσότερα κέρδη) για την παραγωγή εναλλακτικών μορφών ενέργειας.
Μια τέτοια φορολογική πολιτική θα ήταν πολύ αποτελεσματική αν συνδυαζόταν και με την υιοθέτηση ειδικού νομοθετικού πλαισίου, το οποίο θα μπορούσε να περιορίζει σημαντικά τη διοχέτευση κεφαλαίων από κερδοσκόπους στην αγορά πετρελαίου.
Επίσης πολύ σημαντικό θα ήταν να δοθούν κίνητρα από τις κυβερνήσεις προς τις πετρελαϊκές εταιρείες, ώστε αυτές να αυξήσουν τις επενδύσεις για την εξεύρεση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου.
Εάν οι χώρες της Δύσης παίξουν τα χαρτιά τους σωστά, ίσως να αποδειχθεί ότι είχε δίκιο τελικά ο σεΐχης Υamani. Μπορεί ο πλανήτης να καταφέρει να μειώσει την εξάρτησή του από τον μαύρο χρυσό πριν να «στεγνώσουν» τα αποθέματα της Σαουδικής Αραβίας.
(Από "Τα Νέα", 2-3/08/2008)