Τα κτήρια, επί παραδείγματι, ευθύνονται για το 40% περίπου της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης στην Ευρώπη. Για τις περισσότερες δημόσιες αρχές, τα έργα κατασκευής και ανακαίνισης και τα τρέχοντα έξοδα των κτηρίων αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό ποσοστό των ετήσιων δαπανών, το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβαίνει το 50%. Η εκτέλεση των έργων αυτών στο πλαίσιο πράσινων δημοσίων συμβάσεων (ΠΔΣ) με την εφαρμογή αυστηρότερων προτύπων θα είχε ως αποτέλεσμα να περιοριστεί σημαντικά η συνολική ενεργειακή κατανάλωση των εν λόγω δημοσίων κτηρίων.
Ως πράσινες δημόσιες συμβάσεις (ΠΔΣ) νοούνται διαδικασίες με τις οποίες οι δημόσιες αρχές επιδιώκουν να συνάψουν συμβάσεις για αγαθά, υπηρεσίες και έργα με μικρότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις καθ' όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους σε σύγκριση με αγαθά, υπηρεσίες και έργα που επιτελούν την ίδια πρωταρχική λειτουργία, τα οποία θα αποτελούσαν το αντικείμενο της σύμβασης υπό άλλες συνθήκες.
Πρόκειται για μια διαδικασία που προάγει - χωρίς όμως να εξασφαλίζει απαραίτητα - την αγορά «πράσινων» προϊόντων και που ανταποκρίνεται πλήρως στις διατάξεις της κοινοτικής νομοθεσίας για τις δημόσιες συμβάσεις.
Εξοικονόμηση πόρων
Η αγορά οικονομικότερων - ως προς την κατανάλωση πόρων - προϊόντων μπορεί να αποφέρει άμεσα οφέλη στους αγοραστές και να μειώσει σημαντικά το κόστος για τους χρήστες, ακόμη και αν η αρχική δαπάνη είναι μεγαλύτερη. Αυτό ισχύει, επί παραδείγματι, για τον εξοπλισμό γραφείου, το φωτισμό, τα οχήματα και τα κτήρια.
Επιπλέον, οι ΠΔΣ είναι επωφελείς για τις επιχειρήσεις που αναπτύσσουν τέτοια προϊόντα, ενώ συνιστούν κίνητρο για περαιτέρω ανάπτυξη τεχνολογιών, ενθαρρύνοντας έτσι την καινοτομία που στηρίζει την οικονομία της Ε.Ε. Η αυξημένη αυτή ζήτηση θα οδηγήσει σε οικονομίες κλίμακας, επιτρέποντας τη διείσδυση των προϊόντων σε παραδοσιακές αγορές.
Οι ΠΔΣ μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση και στην επιτάχυνση των τεχνολογικών καινοτομιών και επιτευγμάτων, με επακόλουθο τη μείωση του μοναδιαίου κόστους και τη διάθεση προϊόντων στη μαζική αγορά. Οι διαδικασίες ΠΔΣ που οδηγούν στην αγορά οικολογικότερων (πιο πράσινων) προϊόντων με περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις θα συμβάλουν στην επίτευξη των καθορισθέντων περιβαλλοντικών στόχων -και μάλιστα με μικρότερο κόστος απ' ό,τι τα άλλα διαθέσιμα μέσα άσκησης πολιτικής.
Λόγω του τεράστιου αυτού δυναμικού τους, οι ΠΔΣ απέκτησαν ολοένα μεγαλύτερη πολιτική σημασία τα τελευταία χρόνια, αρχής γενομένης από την ανακοίνωση του 2003 για την Ολοκληρωμένη Πολιτική Προϊόντων, με την οποία η Επιτροπή συνέστησε ένθερμα στα κράτη-μέλη να θεσπίσουν εθνικά σχέδια δράσης για τις ΠΔΣ. Αλλά και εκτός Ευρώπης, οι σημαντικότεροι εμπορικοί εταίροι της Ε.Ε., όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, καθώς και ραγδαία αναπτυσσόμενες χώρες, όπως η Κίνα, η Νότια Κορέα, η Ταϊλάνδη και οι Φιλιππίνες, έχουν δρομολογήσει πολιτικές πράσινων ή αειφόρων δημόσιων συμβάσεων. Το Συμβούλιο του ΟΟΣΑ είχε εκδώσει σύσταση για τις πράσινες δημόσιες συμβάσεις ήδη το 2002.
Πιο πρόσφατα, στην ανανεωμένη στρατηγική της Ε.Ε. για την αειφόρο ανάπτυξη που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2006, οι αρχηγοί κρατών της Ε.Ε. έθεσαν ως κοινοτικό στόχο για το 2010 να φθάσουν οι πράσινες δημόσιες συμβάσεις της Ε.Ε. κατά μέσο όρο το επίπεδο το οποίο είχαν επιτύχει τότε τα κράτη-μέλη που είχαν τις καλύτερες επιδόσεις.
Ερευνα που πραγματοποιήθηκε το 2006 κατέδειξε ότι οι ΠΔΣ είχαν φθάσει σε σημαντικά επίπεδα μόνο σε 7 κράτη-μέλη, ενώ στα υπόλοιπα 20 υιοθετήθηκαν σε πολύ μικρότερο βαθμό ή και καθόλου. Η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προέβη σε εκτίμηση επιπτώσεων, βάσει της οποίας θα αναληφθεί νέα πρωτοβουλία για τις ΠΔΣ, με σκοπό την αύξηση του αριθμού των ΠΔΣ στην Ε.Ε. και τη βελτίωση της ποιότητάς τους.
Οι επιλογές
Οι υπηρεσίες της Επιτροπής επεσήμαναν μια σειρά δράσεων και μέτρων που αποσκοπούν σε ουσιαστική αύξηση του αριθμού των ΠΔΣ και βελτίωση της ποιότητάς τους στην Ε.Ε. 27. Οι δράσεις αυτές μπορούν να ομαδοποιηθούν σε διαφορετικές επιλογές πολιτικής.
Η επιλογή 1 συνίσταται στη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να παρέχει καθοδήγηση μέσω του οικείου δικτυακού τόπου που αφορά στις ΠΔΣ, όπου θα περιλαμβάνονται επίσης σχετικές μελέτες και το εγχειρίδιο για τις ΠΔΣ, θα διοργανώνει δε τακτικές συνεδριάσεις με τους εθνικούς εμπειρογνώμονες σε θέματα ΠΔΣ με σκοπό την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.
Η επιλογή 2 συνίσταται σε μια δέσμη υποστηρικτικών μέτρων, με τα οποία θα παρέχεται καθοδήγηση, θα διατυπώνονται συστάσεις και θα διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για δράσεις μεγέθυνσης και βελτίωσης των ΠΔΣ στην Ε.Ε. Ορισμένα από τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο ανακοίνωσης. Η επιλογή αυτή θα επιτρέψει την αντιμετώπιση και των τεσσάρων προβλημάτων με τη βοήθεια διαφόρων μέτρων/δράσεων:
- Καθορισμός σε επίπεδο Ε.Ε. προαιρετικού στόχου για τις ΠΔΣ, ο οποίος θα ποσοτικοποιηθεί με βάση το στόχο της στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη
- Προβολή των υφιστάμενων επιχειρησιακών κατευθυντήριων γραμμών για τις ΠΔΣ και κατάρτιση νέων.
- Εξασφάλιση νομικής σαφήνειας για ορισμένα ζητήματα.
- Εντοπισμός ομάδων προϊόντων και υπηρεσιών προτεραιότητας και δρομολόγηση διαδικασίας στενότερης συνεργασίας με τα κράτη-μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη με σκοπό τη θέσπιση στοιχειωδών και αναλυτικών κοινών κριτηρίων ΠΔΣ για τις εν λόγω ομάδες προϊόντων.
- Προαγωγή της ευαισθητοποίησης και της κατάρτισης σε θέματα ΠΔΣ, με τη διάδοση του σχετικού εκπαιδευτικού βοηθήματος (Training Toolkit), διαμόρφωση πλατφορμών συνεργασίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και διατύπωση συστάσεων για τη σύναψη ΠΔΣ στο πλαίσιο της εκτέλεσης των χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. έργων.
- Καθορισμός δεικτών για τις ΠΔΣ και εξασφάλιση τακτικής παρακολούθησης και συγκριτικής αξιολόγησης με βάση τους δείκτες αυτούς.
Η επιλογή 3 συνίσταται στον καθορισμό υποχρεωτικών στόχων για τις ΠΔΣ μέσω σχετικής νομικής πράξης. Μπορούν να προβλεφθούν διάφορες εναλλακτικές υποεπιλογές όσον αφορά στους στόχους αυτούς:
- Υποχρεωτικοί στόχοι για τις βασικές ΠΔΣ.
- Υποχρεωτικοί στόχοι για τις ΠΔΣ με γνώμονα το αποτέλεσμα.
- Υποχρεωτικοί στόχοι για τον υπολογισμό του κόστους κύκλου ζωής.
Η επιλογή 4 συνίσταται στην υιοθέτηση διαφόρων μορφών υποχρεωτικών ΠΔΣ είτε μέσω της τροποποίησης υφιστάμενης νομικής πράξης είτε μέσω της έκδοσης νέας. Μπορούν να προβλεφθούν διάφορες εναλλακτικές υποεπιλογές:
- Υποχρεωτική σύναψη ΠΔΣ από ορισμένες κατηγορίες αναθετουσών αρχών (κεντρική διοίκηση) για την αγορά ορισμένων ειδών προϊόντων ή υπηρεσιών (που θα καθοριστούν).
- Υποχρεωτική σύναψη ΠΔΣ για όλες τις προμήθειες που υπερβαίνουν τα όρια που καθορίζονται στις οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις.
- Υποχρεωτική εφαρμογή συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης για όλες τις συμβάσεις υπηρεσιών και έργων που υπερβαίνουν ορισμένα όρια.
- Υποχρεωτική σύναψη ΠΔΣ στο πλαίσιο της εκτέλεσης των χρηματοδοτούμενων από την Ε.Ε. έργων, εφόσον είναι σκόπιμο.
Η επιλογή 5 συνίσταται στην υποβολή πρότασης για την τροποποίηση των τυποποιημένων εντύπων των ΠΔΣ μέσω της τροποποίησης υφιστάμενης νομικής πράξης, με σκοπό τη διευκόλυνση της παρακολούθησης των ΠΔΣ, δεδομένου ότι αυτή αποτελεί βασικό στοιχείο κάθε εθελοντικής ή υποχρεωτικής πολιτικής σχετικά με τις ΠΔΣ.
Από την εκτίμηση των επιπτώσεων προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα:
Το σενάριο της «διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης» (επιλογή 1) αναμένεται να επιφέρει ελάχιστες βελτιώσεις, επειδή δεν επιτρέπει την κατάλληλη αντιμετώπιση των βασικών προβλημάτων. Επιπλέον, καθώς προχωρεί η υιοθέτηση των ΠΔΣ οι διαφορές μεταξύ των πρακτικών που ακολουθούν τα κράτη-μέλη ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρές στρεβλώσεις της αγοράς και να συνεπάγονται πρόσθετες διοικητικές δαπάνες για τους προμηθευτές, ενώ τα κίνητρα για την προώθηση της οικολογικής καινοτομίας θα είναι ελάχιστα.
Η επιλογή 2, η οποία συνίσταται σε μια δέσμη μέτρων για την παροχή στήριξης και καθοδήγησης, τη διατύπωση συστάσεων και την προώθηση των ΠΔΣ, ορισμένα από τα οποία θα αποτελέσουν αντικείμενο ανακοίνωσης, θεωρείται επί του παρόντος η προσφορότερη λύση. Είναι πράγματι αυτή που θα αντιμετωπίσει αποτελεσματικότερα τα προβλήματα της ανεπαρκούς πληροφόρησης σχετικά με το κόστος και τα οφέλη, της έλλειψης νομικής σαφήνειας και της εν γένει ανεπάρκειας εναρμονισμένων στοιχείων και μέσων όσον αφορά στις ΠΔΣ.
Το κόστος των «πράσινων συμβάσεων»
Σχετικά με το κόστος της υιοθέτησης των ΠΔΣ, σημειώνεται ότι οι συμβάσεις αυτές θα συμβάλουν κατ' αρχάς στην ακριβέστερη συνεκτίμηση του κόστους κύκλου ζωής του προϊόντος. Ειδικότερα, στην περίπτωση των προϊόντων που συνεπάγονται χαμηλή κατανάλωση πόρων, η αγορά «πράσινων» προϊόντων μπορεί να είναι η οικονομικότερη επιλογή για τον αγοραστή, εάν ληφθεί υπόψη η συνολική διάρκεια ζωής τους.
Πρόσφατη μελέτη του κόστους και του οφέλους των ΠΔΣ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το διοικητικό κόστος της εγκατάστασης και εφαρμογής της διαδικασίας ΠΔΣ από κάποια τοπική αρχή στην Ευρώπη είναι ελαφρά υψηλότερο απ' ό,τι το αντίστοιχο κόστος μιας συνήθους δημόσιας σύμβασης. Το μεγαλύτερο μέρος του κόστους αφορά στη συνεχή ευαισθητοποίηση, στην κατάρτιση και στη στήριξη των αγοραστών.
Το κόστος της θέσης της πολιτικής σε εφαρμογή είναι μικρό σε σύγκριση με το συνολικό προϋπολογισμό των δημόσιων συμβάσεων. Η αναζήτηση περιβαλλοντικών κριτηρίων για τις δημόσιες συμβάσεις ενδέχεται να συνεπάγεται πρόσθετες δαπάνες, οι οποίες αναμένεται να μειωθούν σημαντικά χάρη στα κριτήρια και τις κατευθυντήριες γραμμές που προτείνει η Επιτροπή για τις ΠΔΣ.
Τα προβλήματα
Εντοπίστηκαν τα ακόλουθα προβλήματα που παρεμποδίζουν την ευρύτερη υιοθέτηση των ΠΔΣ από την Ε.Ε.:
- Ανεπαρκής συνειδητοποίηση του οφέλους, εσφαλμένη εκτίμηση του κόστους και έλλειψη πολιτικής στήριξης για τις ΠΔΣ.
- Ελλειψη νομικής σαφήνειας.
- Ελλειψη πληροφοριών και μέσων για τις ΠΔΣ, ακαταλληλότητα των εκπαιδευτικών δομών, έλλειψη γνώσεων όσον αφορά στα πεδία προτεραιότητας και έλλειψη εύχρηστων κριτηρίων ΠΔΣ.
- Ανομοιογένεια μεταξύ των εφαρμοζόμενων ανά την Ε.Ε. διαδικασιών και κριτηρίων ΠΔΣ, με αποτέλεσμα την αύξηση του διοικητικού κόστους - ιδίως για τις ΜΜΕ - και τη στρέβλωση της εσωτερικής αγοράς.
(Από "Ναυτεμπορική", 31/07/2008)