Τη στιγμή που ξέσπασε το πραξικόπημα του Νίγηρα, η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι βρισκόταν στην Ουάσιγκτον, για την προγραμματισμένη συνάντησή της με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν. Πρόκειται για μια πολυαναμενόμενη επίσκεψη, η οποία θεωρήθηκε ότι νομιμοποιούσε τη δεξιά πολιτική της στα υψηλότερα διεθνή επίπεδα.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η Αφρική βρέθηκε στο επίκεντρο των διμερών αυτών συνομιλιών. Στην πραγματικότητα, η Ρώμη επιδιώκει την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ για τη «νέα» και «ομότιμη» προσέγγισή της απέναντι στην ηπειρωτική αστάθεια – ένα σχέδιο που ονομάστηκε «Σχέδιο Ματέι», από το όνομα του Ενρίκο Ματτέι, ιδρυτή του ιταλικού πετρελαϊκού ομίλου Eni.
Όμως, η απομάκρυνση του Μπαζούμ θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το σχέδιο αυτό. Το Σαχέλ βρίσκεται στα πρόθυρα μιας δραματικής σύγκρουσης, που προβλέπεται να αποτελέσει το προπύργιο για την εξάπλωση του τζιχαντισμού στη Δυτική Αφρική. Η περιφερειακή αποσταθεροποίηση ενδέχεται να αυξήσει τις απειλές για τις στρατηγικές ενεργειακές υποδομές και να προκαλέσει μαζικές ροές μεταναστών προς τα νότια σύνορα της Ευρώπης, ένα δυσάρεστο αποτέλεσμα για την Ιταλία.
Ο ενεργειακός κόμβος της ΕΕ
Σε συνέχεια του προκατόχου της Μάριο Ντράγκι, η Μελόνι κοιτάζει προς την Αφρική για να αναδιαμορφώσει την ιταλική ενεργειακή ασφάλεια και μετάβαση.
Η ιταλική κυβέρνηση θέλει να αναβιώσει τη στρατηγική θέση της χώρας στο κέντρο της Μεσογείου, μετατρέποντας τη χερσόνησο σε συνδετικό κρίκο μεταξύ της διψασμένης για ενέργεια Ευρώπης και του τεράστιου ενεργειακού δυναμικού της Αφρικής.
Τους τελευταίους 18 μήνες, η ενεργειακή διπλωματία της Ιταλίας έχει αλλάξει προς έναν ανανεωμένο άξονα Νότου-Βορρά, αντικαθιστώντας αυτόν που στηρίχθηκε στην ευρωπαϊκή αλληλεξάρτηση με τη Ρωσία. Με την εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία να πολιτικοποιεί τις ενεργειακές σχέσεις της χώρας με την Ευρώπη, η Ρώμη στρέφει το βλέμμα της τώρα στα παράκτια κράτη της Μεσογείου για να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές.
Η Eni, η μεγάλη ιταλική ενεργειακή εταιρεία, ενίσχυσε τις διμερείς συνεργασίες με την Αλγερία, που είναι πλέον ο κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ιταλίας, και μεσολάβησε για τη μεγαλύτερη ενεργειακή επένδυση που γνώρισε τα τελευταία 25 χρόνια η σπαρασσόμενη από τον πόλεμο Λιβύη. Οι κυβερνήσεις Ντράγκι και Μελόνι επέκτειναν την ενεργειακή εμβέλεια της Ιταλίας ακόμη πιο νότια, ενισχύοντας τις συνεργασίες με το Κονγκό-Μπραζαβίλ, την Αγκόλα και τη Μοζαμβίκη.
Σύμφωνα με την Μελόνι, οι ενεργειακές επενδύσεις θα βοηθήσουν τις χώρες τόσο στη Βόρεια όσο και στην Υποσαχάρια Αφρική, στηρίζοντας τις τοπικές οικονομίες και ενισχύοντας τις πολιτικές σχέσεις με τους Αφρικανούς ηγέτες και ξεκλειδώνοντας πρωτοφανείς ευκαιρίες για τον μετριασμό χρόνιων προβλημάτων όπως η επισιτιστική ασφάλεια και η κλιματική αλλαγή.
Οι περιφερειακές επιπτώσεις του πραξικοπήματος του Νίγηρα
Νησί της δημοκρατίας σε μια θάλασσα στρατιωτικοκρατούμενων χωρών (συμπεριλαμβανομένων του Μάλι, της Μπουρκίνα Φάσο και του Τσαντ, αλλά και της Λιβύης και της Αλγερίας), ο Νίγηρας αποτελεί τελικά ένα στρατηγικό φυλάκιο στο Σαχέλ. Η Ουάσινγκτον, μαζί με το Παρίσι και τη Ρώμη, έριξαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στον Νίγηρα τόσο σε αναπτυξιακή βοήθεια όσο και σε στρατιωτική παρουσία για να καταπολεμήσουν το ριζοσπαστικό Ισλάμ και να προστατεύσουν τα στρατηγικά τους συμφέροντα, συμπεριλαμβανομένων των ορυχείων ουρανίου.
Ωστόσο, αυτό συνέβαλε στην αύξηση των αντιαποικιακών αισθημάτων σε μέρος του πληθυσμού, καθώς και στην οξύτητα εντός του στρατιωτικού κατεστημένου, στρέφοντας τους στρατιώτες του Νίγηρα εναντίον του προέδρου που ορκίστηκαν να προστατεύουν.
Τώρα, η Δυτική Αφρική βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου σεναρίου και ενδεχομένως ακόμη και ενός πολέμου. Η Οικονομική Κοινότητα Δυτικοαφρικανικών Κρατών (ECOWAS), υπό την ηγεσία του Νιγηριανού προέδρου Μπόλα Τινούμπου, ανακοίνωσε ότι ανέστειλε όλους τους οικονομικούς δεσμούς με το Νιαμέι. Η Νιγηρία διέκοψε επίσης τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας προς τον Νίγηρα.
Αυτό που είναι ακόμη πιο ανησυχητικό είναι η απειλή της ECOWAS να αποκαταστήσει τη συνταγματική τάξη του Νίγηρα μέσω στρατιωτικής επέμβασης. Η Σενεγάλη και η Ακτή Ελεφαντοστού έχουν ήδη δηλώσει ότι ετοιμάζονται. Εν τω μεταξύ, οι χούντες στο Μάλι και στη Μπουρκίνα Φάσο έχουν υποστηρίξει τους νέους κυβερνήτες του Νίγηρα, δηλώνοντας ότι μια επίθεση στον Νίγηρα θα εκλαμβανόταν ως κήρυξη πολέμου.
Τώρα, σε πολλές χώρες του Σαχέλ, που εκτείνονται σε μήκος 3.000 χιλιομέτρων από τη Γουινέα έως το Σουδάν, έχουν γίνει πραξικοπήματα και η πολιτική αστάθεια βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο της. Η περιοχή ουσιαστικά κόβει την Αφρική στα δύο, απειλώντας να αποσταθεροποιήσει τους βόρειους και τους νότιους γείτονες.
Η ώρα της αλήθειας για το «Σχέδιο Ματέι»
Η Ιταλία παρακολουθεί με μεγάλη ανησυχία τα γεγονότα που εξελίσσονται.
Τη Δευτέρα (31 Ιουλίου), ο Ιταλός Υπουργός Άμυνας Γκουίντο Κροσέτο δήλωσε ότι ο Νίγηρας αποτελεί μέρος ενός «υβριδικού πολέμου» που διεξάγεται από διεθνείς παίκτες. Προειδοποίησε τις δυτικές χώρες -ιδιαίτερα τη Γαλλία- να μην επέμβουν σαν «καουμπόι σε σαλούν» και προειδοποίησε για τα «εκρηκτικά αποτελέσματα» των δυτικών μπότες στο έδαφος.
Εξάλλου, η απομάκρυνση από την αφρικανική αναταραχή δεν αποτελεί επιλογή για μια χώρα που επιθυμεί τόσο πολύ να εξασφαλίσει νέα ενεργειακή πρόσβαση. Μια περιφερειακή σύγκρουση, εάν ξεσπάσει, θα επιδεινώσει πιθανότατα τα χρόνια προβλήματα στην περιοχή και θα τροφοδοτήσει τους ίδιους διεθνείς οργανισμούς που υποθάλπουν την παράνομη μετανάστευση, τους οποίους η Μελόνι υποσχέθηκε να αντιμετωπίσει.
Η απουσία της Δύσης θα άνοιγε περαιτέρω την πόρτα στη ρωσική, κινεζική και τουρκική επιρροή, οι οποίες έχουν στρατηγικούς και μακροπρόθεσμους στόχους στο Σαχέλ.
Ακόμα και χωρίς πόλεμο, οι προοπτικές για το σχέδιο Ματέι είναι μάλλον ζοφερές. Οι τζιχαντιστές μπορούν να αυξήσουν τις επιθέσεις σε ενεργειακές υποδομές στον Νίγηρα και τα γειτονικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Νιγηρίας, η οποία αποτελεί σημαντικό φορέα εξαγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Στο πλαίσιο της φθίνουσας αλληλεξάρτησης ΕΕ-Ρωσίας, η Αμπούτζα σχεδιάζει να αυξήσει τις εξαγωγές προς την ΕΕ, αλλά αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις λόγω κλοπών, βανδαλισμών και συστημικής διαφθοράς.
Εν τω μεταξύ, οι Νιγηριανοί και άλλοι Αφρικανοί μετανάστες θα συνεχίσουν να διαφεύγουν από τις χώρες που έχουν υποστεί πραξικόπημα και να φτάνουν στις ακτές της Μεσογείου, ελπίζοντας να επιβιβαστούν σε πλοία με προορισμό την Ιταλία ή άλλες χώρες της ΕΕ. Οι δυτικοαφρικανοί μετανάστες θα διογκώσουν τις τάξεις των ήδη εδραιωμένων κοινοτήτων στη Λιβύη και την Τυνησία.
Οι χώρες αυτές είναι πρωταρχικοί εταίροι της Ιταλίας στην υλοποίηση του σχεδίου Ματέι, αλλά είναι πολιτικά εύθραυστες και δεν μπορούν να διαχειριστούν τις μεταναστευτικές ροές χωρίς να καταφύγουν σε βάναυσες πρακτικές.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, υποσχέθηκαν οικονομική βοήθεια και μνημειώδεις ενεργειακές επενδύσεις στην Τρίπολη και την Τύνιδα με αντάλλαγμα την επίλυση των μεταναστευτικών ζητημάτων για λογαριασμό τους.
Με την κρίση του Νίγηρα, η Ρώμη θα μπορούσε πολύ σύντομα να (ξανα)ανακαλύψει ότι οι ενεργειακές αλληλεξαρτήσεις είναι, τελικά, ένα ακόμη πολιτικό παιχνίδι.
Ο σχολιασμός βασίζεται σε μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των επιπτώσεων του πραξικοπήματος του Νίγηρα για την Ιταλία που δημοσιεύθηκε (στα ιταλικά) από την RivistaEnergia.it.
euractiv.gr