Παρ' όλες τις υποσχέσεις του Αζερμπαϊτζάν, οι Αρμένιοι εκεί φοβούνται για το μέλλον τους και για το αν θα αναγκαστούν να φύγουν. Για πολλούς αυτός είναι ο τέταρτος πόλεμος που ζουν. Το πλούσιο σε πετρέλαιο Αζερμπαϊτζάν κάνει ό,τι μπορεί για να καθησυχάσει τον άμαχο πληθυσμό, υποσχόμενο τρόφιμα, καύσιμα και "επανένταξη". Όμως περισσότεροι από 3.000 άνθρωποι έχουν περάσει μέχρι στιγμής στην Αρμενία από τον θύλακα. Έφυγαν αφού η κυβέρνηση στο Γερεβάν προειδοποίησε επίσης ότι όσοι έμειναν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν εθνοκάθαρση. Η αρμενική κυβέρνηση ανέφερε σε ανακοίνωση ότι εκατοντάδες από τους πρόσφυγες έχουν ήδη λάβει στέγαση που χρηματοδοτείται από την κυβέρνηση. Αλλά δεν έχει δώσει στη δημοσιότητα ένα σαφές σχέδιο για το πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει την εισροή ανθρώπων. Ο πρωθυπουργός Νικολ Πασινιάν ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι υπήρχαν σχέδια για τη φροντίδα έως και 40.000 προσφύγων.
Στο Γερεβάν η κατάσταση είναι εκρηκτική. Οι διαμαρτυρίες ξέσπασαν για πρώτη φορά την περασμένη εβδομάδα για τους χειρισμούς της κυβέρνησης. Ο Πασινιάν έχει κατηγορηθεί ότι έκανε πολλές παραχωρήσεις στο Αζερμπαϊτζάν και πολλοί ζητούν την παραίτησή του. Σε τηλεοπτικό διάγγελμα ο Πασινιάν δήλωσε ότι πολλοί εντός του θύλακα θα "έβλεπαν την εκδίωξη από την πατρίδα ως τη μόνη διέξοδο", εκτός εάν το Αζερμπαϊτζάν παρείχε "πραγματικές συνθήκες διαβίωσης" και "αποτελεσματικούς μηχανισμούς προστασίας από την εθνοκάθαρση".
Όμως ο Νταβίντ Μπαμπαγιάν, σύμβουλος του Αρμένιου ηγέτη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ δήλωσε στο Reuters ότι αναμένει σχεδόν όλοι να φύγουν. Ο λαός του "δεν θέλει να ζήσει ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν - το 99,9% προτιμά να εγκαταλείψει τα ιστορικά μας εδάφη", είπε. "Η μοίρα του φτωχού λαού μας θα μείνει στην ιστορία ως ντροπή και αίσχος για τον αρμενικό λαό και για ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο", δήλωσε στο Reuters. "Οι υπεύθυνοι για τη μοίρα μας θα πρέπει μια μέρα να λογοδοτήσουν ενώπιον του Θεού για τις αμαρτίες τους". Παρά τις διαβεβαιώσεις του Αζερμπαϊτζάν μόνο μία παράδοση βοήθειας 70 τόνων τροφίμων έχει επιτραπεί από τότε που οι αυτονομιστές αποδέχθηκαν την κατάπαυση του πυρός και συμφώνησαν να αφοπλιστούν. Οι ηγέτες των Αρμενίων της περιοχής λένε ότι χιλιάδες άνθρωποι δεν έχουν φαγητό ή στέγη και κοιμούνται σε υπόγεια, σχολικά κτίρια ή έξω από αυτά.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Μια εβδομάδα πριν το Αζερμπαϊτζάν ξεκινήσει την αστραπιαία στρατιωτική του εκστρατεία για να εξαναγκάσει τους Αρμένιους στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ να παραδοθούν και να αναλάβει τον πλήρη έλεγχο της αμφισβητούμενης περιοχής, ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία δεν θα σταθεί εμπόδιο. Δεδομένου ότι ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικολ Πασινιάν είχε πρόσφατα αναγνωρίσει ότι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν μέρος του Αζερμπαϊτζάν "τι υπάρχει να συζητήσουμε;". δήλωσε ο Πούτιν στο Ανατολικό Οικονομικό Φόρουμ στο Βλαδιβοστόκ στις 12 Σεπτεμβρίου. "Η Αρμενία καθόρισε η ίδια το καθεστώς του Καραμπάχ. Αυτό είναι το μόνο που υπάρχει".
Τα λόγια του μπορεί να ισοδυναμούσαν με ένα πράσινο φως για τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ να ξεκινήσει την επίθεση παρά την παρουσία περίπου 2.000 Ρώσων στρατιωτών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, επιφορτισμένων με τη διατήρηση μιας εκεχειρίας που ο ίδιος ο Πούτιν μεσολάβησε για να σταματήσει ένας πόλεμος του 2020 μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας. Όταν στρατιώτες της αποστολής σκοτώθηκαν στη διήμερη επίθεση, η Ρωσία δεν απείλησε με αντίποινα. Ο Αλίγιεφ ζήτησε συγγνώμη σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον Πούτιν και το θέμα έκλεισε εκεί. "Η Ρωσία ουσιαστικά προετοίμαζε την κοινωνία της και, σε κάποιο βαθμό, την αρμενική κοινωνία, για προδοσία", λέει στο Bloomberg ο Αρέγκ Κοτσινιάν, πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών για την Πολιτική Ασφάλειας στο Γερεβάν. Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη άποψη στην Αρμενία τώρα ότι η Ρωσία είναι "ένα αντίπαλο κράτος και δεν γίνεται αποδεκτή ως σύμμαχος με κανέναν τρόπο". Οι Αρμένιοι κατηγορούν τον Πούτιν, αν και ο Πασινιάν παρέδωσε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αναγνωρίζοντας ότι η εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν περιλαμβάνει την περιοχή, δήλωσε αξιωματούχος του Κρεμλίνου, ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί συζητώντας ευαίσθητα θέματα. Ο Αρμένιος ηγέτης επιδιώκει να έρθει πιο κοντά στις ΗΠΑ, είπε το άτομο.
Ο Πασινιάν αποδέχθηκε ουσιαστικά την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετά τον πόλεμο του 2020, αν και αναζητούσε έναν διεθνή μηχανισμό για να διασφαλίσει την προστασία του αρμενικού πληθυσμού της περιοχής πριν ο Αλίγιεφ ξεκινήσει την επίθεση.
Ενώ η Ρωσία και η Αρμενία έχουν ένα σύμφωνο αμοιβαίας άμυνας, υπάρχουν αυξανόμενες εντάσεις στη σχέση τους, καθώς η προσέγγιση του Πασινιάν προς τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εξοργίσει το Κρεμλίνο. Σε συνέντευξή του που δημοσιεύθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου ο Πασινιάν, δήλωσε στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica ότι η εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία για την ασφάλειά της ήταν "στρατηγικό λάθος" και αμφισβήτησε το κατά πόσον η Μόσχα θα παραμείνει στην περιοχή καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία εξαντλεί τις στρατιωτικές της δυνατότητες.
Η Αρμενία παρέλειψε τα γυμνάσια με τον υπό ρωσική ηγεσία Οργανισμό του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας στη Λευκορωσία νωρίτερα αυτό το μήνα, αφού εξέφρασε την οργή της για την έλλειψη υποστήριξης της Μόσχας στη σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν. Λίγες ημέρες αργότερα, το υπουργείο Άμυνας στο Γερεβάν εξόργισε τη Ρωσία ανακοινώνοντας κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με τις αμερικανικές δυνάμεις για την αύξηση της ετοιμότητας της Αρμενίας για συνεργασία με το ΝΑΤΟ.
Ο παράγοντας Ερντογάν
Παράλληλα ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σπεύδει να εκμεταλλευτεί την κατάσταση. Ο Τούρκος πρόεδρος ταξίδεψε την Δευτέρα σε ένα τμήμα του Αζερμπαϊτζάν που είναι αποκομμένο από την υπόλοιπη χώρα καθώς επιδιώκει να εκμεταλλευτεί την περιφερειακή αναταραχή για να προωθήσει τα σχέδια για μια εμπορική οδό μέσω του Καυκάσου. Ο Ερντογάν επισκέφτηκε το Ναχτσιβάν, που συνορεύει με την Τουρκία, την Αρμενία και το Ιράν. Η κίνηση Ερντογάν θα μπορούσε να πυροδοτήσει περαιτέρω τις εντάσεις, καθώς υποστηρίζει το αίτημα του Αζερμπαϊτζάν για έναν διάδρομο μεταφορών μέσω της νότιας Αρμενίας προς το Ναχτσεβάν. Η Τουρκία προσπαθεί να αδράξει την ευκαιρία που δημιουργεί η κρισιμότητα της κατάστασης αναζητώντας περισσότερες παραχωρήσεις από την Αρμενία και μεγαλύτερο έλεγχο των Αζέρων σε μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων της Αρμενίας με το Ιράν. Αυτή η λωρίδα θα συνδέει το Ναχιτσεβάν με το Αζερμπαϊτζάν μέσω του λεγόμενου διαδρόμου Ζανγκεζούρ. Η Τουρκία θεωρεί τον διάδρομο Ζανγκεζούρ κλειδί για τις φιλοδοξίες της να αποτελέσει ένα εμπορικό δρόμο που θα συνδέει το Λονδίνο και το Πεκίνο. Ωστόσο, το Ιράν ανησυχεί ότι το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να χρησιμοποιήσει τη στρατιωτική του δύναμη για να καταλάβει τη νότια περιοχή Σιουνίκ της Αρμενίας για να συνδεθεί με το Ναχιτσεβάν, αποκόπτοντας ενδεχομένως μια ζωτικής σημασίας οδό μεταφοράς στο βορρά μέσω της Αρμενίας για την Ισλαμική Δημοκρατία. Η Αρμενία απορρίπτει την απαίτηση του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ και ο διάδρομος δεν υπάρχει στη συμφωνία εκεχειρίας με τη μεσολάβηση της Ρωσίας που τερμάτισε τον πόλεμο του 2020 μεταξύ των γειτονικών κρατών, η οποία προβλέπει μόνο το άνοιγμα των συνόρων και των συνδέσεων μεταφορών.