Οι δύο επόμενες γενιές θα πρέπει να μπορέσουν να λύσουν μια τεράστια πρόκληση:να αυξήσουν την παγκόσμια παραγωγή ενέργειας ταυτόχρονα με την εξάντληση των υδρογονανθράκων.Η φθηνή ενέργεια, όπως αναφέρει η γαλλική εφημερίδα «Figaro» έχει τελειώσει οριστικά.Αν θέλει να σκεφτεί κάποιος σοβαρά τα ενεργειακά σενάρια του μέλλοντος θα πρέπει να το πάρει ως δεδομένο.Αυτή είναι άλλωστε και η γνώμη όλων των ειδικών.
Και πρώτα πρώτα έχει γίνει προφανές από τις ίδιες τις τιμές του πετρελαίου,που σπρώχνουν όλο και υψηλότερα τα όριά τους,καθώς όλο και περισσότερο εξαντλούνται τα αποθέματα.Τώρα που το βαρέλι βρίσκεται στα ύψη,ο Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών χωρών δεν διστάζει να μιλάει ακόμα και για 200 δολάρια κατά μέσο όρο.Για το αέριο,που η τιμή του είναι απλώς δεμένη με την τιμή του μαύρου χρυσού,η εξέλιξη είναι το ίδιο πληθωριστική.Σε αυτές τις συνθήκες,υπάρχει κάτι ακόμα που αναδεικνύεται ως σίγουρο:δεν θα υπάρχουν αρκετές ορυκτές πηγές ενέργειας για όλο τον κόσμο,την ίδια ώρα που ο πλανήτης ολόκληρος χρειάζεται όλο και περισσότερο πετρέλαιο,αέριο και κάρβουνα για να ζήσει και να αναπτυχθεί.Οι αριθμοί μπορεί συχνά να συζητιούνται, αλλά σε κάθε περίπτωση είναι εύγλωττοι:δεν υπάρχουν σήμερα πάνω από 1.000 δισ.βαρέλια αποδεδειγμένων αποθεμάτων.Με μια ετήσια κατανάλωση σήμερα της τάξεως των 30 δισ.βαρελιών- περίπου 150 κυβικά μέτρα πετρέλαιο ανά δευτερόλεπτο-δεν υπάρχουνσυνεπώςάλλα αποθέματα για να πάμε πέρα από καμιά σαρανταριά χρόνια- όχι περισσότερα.
Ως τώρα οι πιο αισιόδοξοι παρατηρητές παρηγορούνται με την ανάπτυξη των τεχνικών της εξόρυξης και, κυρίως, με την ανακάλυψη όλο και νέων κοιτασμάτων: δεν είναι άλλωστε αλήθεια ότι πριν από σαράντα χρόνια πάλι έμεναν σαράντα χρόνια σε αποθέματα; Είναι όμως κάτι που είναι πλέον μάταιο: ακόμα και αν συνυπολογίσουμε τις πετρελαιοπηγές με την πιο δύσκολη πρόσβαση (στα βάθη του κόλπου της Γκινέας ή στα ύψη της Αρκτικής), ακόμα και τότε δεν ξεπερνάμε τα 2.000 δισ. βαρέλια σε αποθέματα.
Ασφαλώς το κάρβουνο είναι πιο πλούσιο, καθώς τα αποθέματά του μπορούν να εκτιμηθούν σε μια διάρκεια 150 ετών και σε μια παραγωγή που αναμένεται να διπλασιαστεί ως το 2030. Αλλά οι τεχνολογίες ενός «καθαρού» κάρβουνου, εάν πραγματικά τις εφαρμόσουμε, σημαίνουν ότι θα βαρύνουν πάρα πολύ την ανταγωνιστικότητά του.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και το 2030, οι ορυκτές πηγές ενέργειας θα εξακολουθούν να καλύπτουν το 90% των παγκόσμιων αναγκών, με το πετρέλαιο (34%) να βρίσκεται επικεφαλής μπροστά από το κάρβουνο (28%). Το φυσικό αέριο θα καλύπτει γύρω στο ένα τέταρτο των αναγκών, ενώ η πυρηνική ενέργεια και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν θα απέχουν πολύ από το 20%, αν βασιστούμε στην προβολή του World Εnergy Τechnology Οutlook. Η κυριαρχία αυτή των ορυκτών πηγών ενέργειας προκαλεί αναγκαστικά μεγάλη ανησυχία, ακριβώς επειδή είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς το μέλλον χωρίς αυτές. Ούτε λίγο ούτε πολύ είναι ένα ολόκληρο οικονομικό μοντέλο που θα πρέπει να ξανασχεδιαστεί. Δεν θα υπάρξει ωστόσο μια μαγική ημερομηνία στην οποία όλα θα αλλάξουν. Η μεταπετρελαϊκή εποχή θα διαμορφωθεί σε ένα διάστημα πολλών δεκαετιών. Υπάρχουν ανακαινίσεις που θα πρέπει σιγά σιγά να επιβληθούν, νέες συμπεριφορές που θα πρέπει να αρχίσουν να κατακλύζουν τη ζωή μας. Γιατί είναι ακριβώς η ζωή των κατοίκων του πλανήτη το ζητούμενο. Οι ορυκτές πηγές ενέργειας τώρα μας ζεσταίνουν, μας μεταφέρουν, μας ντύνουν, μας τρέφουν. Το πετρέλαιο βρίσκεται παντού, από την κατασκευή ελαστικών (27 λίτρα) ως την κατασκευή ενός υπολογιστή (612 λίτρα). Με όλες τις αβεβαιότητες που έτσι πλανώνται. Αρκεί οι πόροι αυτοί να ακριβύνουν λίγο περισσότερο για να εμφανιστούν μια σειρά από ανθρώπινα δράματα, ακόμα και συγκρούσεις.
Αυτό το ενεργειακό μέλλον που καθορίζει το μέλλον μας είναι ήδη μια πρόκληση την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, η οποία είναι τεράστια ακριβώς γιατί πρέπει ταυτόχρονα να ικανοποιηθεί μια εκθετικά αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας. Μόνον η παγκόσμια κατανάλωση ηλεκτρισμού αναμένεται να διπλασιαστεί ως το 2030.
Διπλή παραγωγή ενέργειας χωρίς ρύπανση
Ασφαλώς χρειάζονται αλλαγές για να γίνουν πιο καθαρές οι πηγές ενέργειας από ορυκτό πλούτο, οι οποίες θα παραμείνουν ούτως ή άλλως κυρίαρχες στο συνολικό ενεργειακό πακέτο.
Είναι ένας αγώνας δρόμου ενάντια στο ρολόι. Η Κίνα και η Ινδία εκβιομηχανίζονται με εξαιρετικές ταχύτητες, ενώ οι Ευρωπαίοι δεν αρκούνται πλέον μόνο στο να ζεσταίνονται τον χειμώνα αλλά θέλουν να δροσίζονται και το καλοκαίρι. Οσο για τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου, έχουν την ανάγκη να αφαλατώνουν το νερό τους για να ποτίσουν τους πληθυσμούς τους... Το προγραμματισμένο τέλος του πετρελαίου και του αερίου δεν αλλάζει και πολύ τα δεδομένα. Είναι επείγον να μπορέσουμε να απαντήσουμε σε μια ζήτηση ενέργειας του πλανήτη που αυξάνει με καλπάζοντες ρυθμούς. Ποτέ η επιτάχυνση δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο αυτή που θα συμβεί στα σαράντα επόμενα χρόνια. Η ζήτηση ενέργειας έχει ξεκινήσει για να υπερδιπλασιαστεί, την ίδια στιγμή που ο παγκόσμιος πληθυσμός δεν θα αυξηθεί παρά μόνο κατά 50% ως το 2050.
Απέναντι στις προβλέψεις αυτές, οι επαγγελματίες των υδρογονανθράκων έχουν βάλει τα δυνατά τους για να προσπαθήσουν να ανακαλύψουν νέα ελπιδοφόρα κοιτάσματα. Ασφαλώς υπάρχουν τέτοια κοιτάσματα, αλλά βρίσκονται σε ακραίες συνθήκες, όπως κάτω από το μεγάλο βάθος των ωκεανών. Θα χρειάζονταν εξαιρετικά δαπανηρές τεχνολογικές καινοτομίες για να μπορέσει αυτός ο μαύρος χρυσός να γίνει εκμεταλλεύσιμος. Οι πλατφόρμες της Βορείου Θάλασσας, που βρίσκονται μόλις μερικές δεκάδες μέτρα πάνω από τον βυθό, θα πρέπει να αντικατασταθούν από άλλες που θα πρέπει να πάνε σε πολύ βάθος. Η πλατφόρμα Dalia της Τotal, στα ανοιχτά της Αγκόλας, πλέει σαν καράβι πάνω από τα 2.000 μέτρα από τον βυθό. Η εκμετάλλευση του ρωσικού κοιτάσματος Στόκμαν στη Θάλασσα του Μπάρεντς, βόρεια της Ρωσίας, θα απαιτήσει πολλές δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις.
Οι γίγαντες του πετρελαίου αρχίζουν γενικά να επενδύουν και στο μη συμβατικό πετρέλαιο, όπως με την πισσώδη άμμο του Καναδά. Αλλη πίστα για το μέλλον: να αυξηθούν οι εκμεταλλεύσιμοι όγκοι από τα κοιτάσματα, που συχνά εγκαταλείπονται εξαιτίας τεχνικών εμποδίων ή και ανεπαρκούς οικονομικής απόδοσης.
Η αναζήτηση αυτή αφορά και τον ηλεκτρισμό. Δεκάδες σταθμοί θα κατασκευαστούν εφέτος στην Κίνα: «η αυτοκρατορία του Μέσου» επίσης κατασκευάζει και έντεκα από τα μεγαλύτερα υδροηλεκτρικά φράγματα του πλανήτη.
Στόχος να παραχθεί περισσότερο πετρέλαιο αλλά και κυρίως να παραχθεί με λιγότερη ρύπανση. Από το Πρωτόκολλο του Κιότο ως τις δεσμεύσεις της Ευρώπης, η πάλη για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα αποτελεί προτεραιότητα. Ομως, αν δεν γίνει τίποτα τότε η κατανάλωση ενέργειας θα οδηγήσει σε διπλασιασμό των ετήσιων ρύπων σε διοξείδιο του άνθρακα ως το 2050.
Ο πλανήτης δεν έχει άλλη επιλογή από το να προωθήσει την καθαρή ενέργεια. Ξέροντας ότι το 2030 η συντριπτική πλειονότητα της παραγωγής ενέργειας θα εξακολουθεί να προέρχεται από ορυκτές πηγές και ιδιαίτερα από άνθρακα, το να μπορέσει να κρατηθεί και να αποθηκευτεί το διοξείδιο του άνθρακα που βγαίνει από τους σταθμούς επιβάλλεται ως αναγκαιότητα από το 2015.
Άλλη λύση για διερεύνηση: η ανάπτυξη πηγών ενέργειας χωρίς διοξείδιο του άνθρακα, ιδιαίτερα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Βραχυπρόθεσμα, το βασικό είναι η πυρηνική ενέργεια. Στη Γαλλία τα πυρηνικά αντιπροσωπεύουν το 80% του ηλεκτρισμού. Το σημερινό μερίδιο της πυρηνικής ενέργειας σε παγκόσμια κλίμακα είναι μόνο 16% του ηλεκτρισμού και θα πρέπει να αυξηθεί σταδιακά και να ξεπεράσει το 20% ως το 2050 κατά τα πιο αισιόδοξα σενάρια του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Ενα μεγάλο τμήμα από τους πάρα πολλούς πυρηνικούς σταθμούς που θα κατασκευαστούν είναι για να αντικατασταθούν οι σημερινοί σταθμοί. Η πιο θεαματική ωστόσο ανάπτυξη θα προέλθει από τις νέες πηγές ενέργειες, όπως η ηλιακή, η αιολική, η γεωθερμία, τα κύματα... θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτελέσουν και περισσότερο από το 10% της παραγωγής ηλεκτρισμού, δηλαδή δεκαπλασιασμό σε σχέση με το 2003. Τελευταία συνταγή για αυτό το κοκτέιλ κατά του διοξειδίου του άνθρακα είναι η ενεργειακή απόδοση. Δηλαδή, πολύ σχηματικά, είναι το να μπορούμε να ικανοποιούμε τις ίδιες ανάγκες καταναλώνοντας λιγότερους πόρους. Με άλλα λόγια, να μειωθεί η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας.
Οι αντιδραστήρες του μέλλοντος
Θα παράγουν ηλεκτρισμό ασφαλώς, αλλά θα παράγουν ταυτόχρονα και θερμότητα για τη βιομηχανία και υδρογόνο για τα αυτοκίνητα, ενώ θα χρησιμοποιούνται και για την αφαλάτωση του νερού.
Τα πυρηνικά έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν εκπέμπουν καθόλου διοξείδιο του άνθρακα, αλλά δεν αρκεί αυτό από μόνο του για να τα καταστήσει μόνιμη ή ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Για να μπορούσε να καταταγεί στις τελευταίες θα έπρεπε η πυρηνική ενέργεια- η οποία αντιπροσωπεύει το 6% της παγκόσμιας ενεργειακής κατανάλωσης και διαθέτει αποθέματα με τις σημερινές τεχνολογίες για 250 χρόνια- να κάνει ένα τεράστιο άλμα μετάλλαξης. «Στόχος είναι να συλλάβουμε ως το 2040 νέα συστήματα, τα λεγόμενα τέταρτης γενιάς, τα οποία να είναι ασφαλή, να έχουν διάρκεια, να μην παράγουν πολλά απόβλητα και να είναι σε θέση να προσφέρουν ταυτόχρονα και ηλεκτρισμό και θερμότητα, αλλά και υδρογόνο για τα αυτοκίνητα όπως ακόμα και να λειτουργήσουν εργοστάσια αφαλάτωσης του νερού. Και το σύνολο αυτό να είναι σε ανταγωνιστικές τιμές, χωρίς να εκλύουν ρύπους του θερμοκηπίου» συμπυκνώνει Φιλίπ Πραντέλ, διευθυντής πυρηνικής ενέργειας της γαλλικής CΕΑ.
Με αυτό τον στόχο ακριβώς περίπου εκατό ειδικοί από δώδεκα χώρες, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ιαπωνία και από πέρυσι και η Ρωσία και η Κίνα, συνεργάζονται στο Διεθνές Φόρουμ 4ης Γενιάς, που είναι μια δομή επιστημονικής συνεργασίας που δημιουργήθηκε τον Ιούλιο του 2001.
Έξι έννοιες έχουν ήδη επιλεγεί. Μεταξύ αυτών, η CΕΑ έχει επιλέξει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της ιδιαίτερα σε δύο συστήματα αντιδραστήρων με γρήγορα νετρόνια που ψύχονται το ένα με ρευστό νάτριο (κατά το πρότυπο του Ρhenix και του Superphenix) και το άλλο με έλαιο, που είναι ένα σπάνιο αέριο. Από την πλευρά τους τα εργαστήρια του CΝRS στο Οrsay και στην Grenoble εργάζονται πάνω στην τεχνολογία αντιδραστήρων με ρευστά άλατα. Από την άποψη της ασφάλειας, το τύπος αυτός αντιδραστήρων έχει μεγάλα πλεονεκτήματα: καθώς το καύσιμο (φθοριούχο θόριο 232 και ουράνιο 233) είναι ήδη λιωμένο, ο κίνδυνος τήξης του αντιδραστήρα είναι μηδενικός. Αλλά παραμένουν πολύ σημαντικά τεχνολογικά προβλήματα να λυθούν, όπως είναι η αντίσταση των υλικών στη διάβρωση.
Τον Ιανουάριο του 2006 ο τότε πρόεδρος Ζακ Σιράκ είχε δεσμευτεί ότι η Γαλλία θα κατάφερνε να θέσει σε λειτουργία ένα πρωτότυπο από αυτές τις δοκιμές ως το 2020. Για τη CΕΑ η τεχνολογία αντιδραστήρα με γρήγορα νετρόνια σε νάτριο «μοιάζει λογικά ως η πιο συμβατή με την προθεσμία του 2040», δεδομένης ιδιαίτερα της εμπειρίας των παλαιότερων αντιδραστήρων Ρhenix και Superphenix. Θα υπάρξουν ασφαλώς ορισμένες σημαντικές βελτιώσεις, ιδιαίτερα σε όρους ασφαλείας. Στο επίπεδο της διάρκειας, η δυνατότητα ανακύκλωσης μέσα στους αντιδραστήρες γρήγορων νετρονίων των 200.000 τόνων ουράνιου 238 που σήμερα είναι αποθηκευμένοι, θα επέτρεπε να τροφοδοτηθεί μια πυρηνική παραγωγή- στα σημερινά επίπεδα- για 5.000 χρόνια.
(Από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 19/08/2008)