Τα γεγονότα στον Καύκασο αντικατοπτρίζουν μια μεταψυχροπολεμική αυτοκρατορική υπεροψία, μια επικίνδυνη εθνική φυλετικοποίηση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και την αστείρευτη επιμονή της Ουάσιγκτον να μετατρέψει τη Ρωσία σε έναν μεγάλο εχθρό. Στην τελική ανάλυση, αυτό που εξελίσσεται στη Γεωργία είναι απλώς η εξαγωγή του μοντέλου των Βαλκανίων σε μια εξίσου «ευέλικτη» περιοχή του κόσμου.
Στα Βαλκάνια οι ΗΠΑ αγνόησαν την ιστορία και τους πιστούς συμμάχους και δημιούργησαν μια εξωτερική πολιτική βασισμένη στην ιδέα της θυματοποίησης. Ποιος έκανε τι σε ποιον, ποιος ξεκίνησε μια σύγκρουση και σε τι αγριότητες επιδόθηκαν «τα θύματα» - όλα αυτά παραμερίστηκαν από τα δυτικά μέσα και από ανθρωπιστές με φαρισαϊκές τάσεις.
Ούτε καν είχαμε παρατηρήσει τους χιλιάδες μουτζαχεντίν στο Βαλκάνια που επιδίδονταν σε τζιχάντ προτού κινηθούν εναντίον των ΗΠΑ. Οι πολλαπλές επισκέψεις στην περιοχή από τον Οσάμα μπιν Λάντεν, οι τιμές που του αποδόθηκαν στο Σαράγεβο και στα Τίρανα, η δημιουργία μεντρεσέδων στα Βαλκάνια (πρόγραμμα με στόχο τη δημιουργία ξανθών μουσουλμάνων) αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ή θεωρήθηκαν ασήμαντες λεπτομέρειες που δεν ταίριαζαν στα αμερικανικά μοντέλα τού «ενός θύματος, ενός δράστη». Παρομοίως απαρατήρητη έμεινε η εισαγωγή ιρανικών όπλων αξίας μισού δισ. δολαρίων σε κροατικά λιμάνια, την περίοδο που το ΝΑΤΟ εφάρμοζε εμπάργκο. Το ίδιο συνέβη και με τις άγριες φωτογραφίες μαχητών του ιερού πολέμου που κρατούσαν στα χέρια τους τα κεφάλια αποκεφαλισμένων Σέρβων.
Το βαλκανικό μοντέλο προωθήθηκε με σθένος από τους εξαγωγείς της δημοκρατίας και της πολιτικής βιομηχανίας των εχθρών στα μέσα της δεκαετίας του '90. Οπως δήλωσε ο πρόεδρος Κλίντον το 1993: «Εάν δεις τη σύγκρουση στα Βαλκάνια, εάν κοιτάξεις άλλα μέρη στα οποία αυτή θα μπορούσε να επαναληφθεί τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι δεν πρόκειται μόνο για τα Βαλκάνια». «Οι άλλες περιοχές» που ταίριαζαν στο βαλκανικό μοντέλο ήταν η περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και ειδικά η περιοχή του Καυκάσου.
Είναι σχεδόν προφανές ότι «η μοναδική παγκόσμια υπερδύναμη», οι ΗΠΑ, δεν ήταν ψυχολογικά έτοιμες για ειρήνη ή για την ειρηνική μετάβαση στη δημοκρατία και την ειρηνική συνύπαρξη εθνοτήτων μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης. Πράγματι όταν η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε υπό την πίεση του δικού της βάρους, οι ΗΠΑ αντιλήφθηκαν σε αυτό το μνημειώδες γεγονός την ευκαιρία να βαλκανοποιήσουν τη Ρωσία. Η διαδικασία ξεκίνησε με τη μορφή οργίου κατάχρησης των ρωσικών φυσικών πόρων. Δισεκατομμυριούχοι δημιουργήθηκαν μέσα σε μία νύχτα και τυχοδιώκτες ενδυναμώθηκαν πολιτικώς υπό την επίβλεψη των «μυαλών» του Χάρβαρντ και του Κολούμπια. Ο Μπόρις Γέλτσιν απλώς κοιμόταν τον μεθυσμένο του ύπνο. Τώρα, από τις βίλες τους στη Μαγιόρκα, την Κρήτη, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ οι ίδιοι παίκτες χρηματοδοτούν τα θινκ τανκ της Ουάσιγκτον και τα λόμπι της Γ. Στριτ για να συμβουλεύσουν τους σχεδιαστές πολιτικής πώς να αντιμετωπίσουν τη Ρωσία. Παρ' όλο που οι συμβουλές του πηγάζουν κατευθείαν από τα βιβλία του Ψυχρού Πολέμου, ο Τζον ΜακΚέιν και ο πληρωμένος από τη Γεωργία σύμβουλός εξωτερικής πολιτικής, Ράντι Σάινεμαν, θέλουν να πιστέψουμε ότι η βάρβαρη «μεγάλη αρκούδα» είναι υπεύθυνη για την πρόσφατη σύγκρουση και όχι ο «ανακυκλωμένος» από την Ουάσιγκτον πρόεδρος της Γεωργίας, τον οποίο αυτές τις ημέρες με ευκολία θα μπερδεύαμε με εκφωνητή ειδήσεων του CNN.
Ο Μιχαήλ Σαακασβίλι ενδύθηκε το μανδύα του «θύματος», παρ' όλο που ήταν εκείνος που εξαπέλυσε την απάνθρωπη πυραυλική επίθεση την παραμονή των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι κερδοσκόποι των συγκρούσεων και Αμερικανοί «ιδιωτικοί» στρατιωτικοί σύμβουλοι τον χειροκρότησαν για την επίθεσή του αυτή εναντίον του άμαχου πληθυσμού του Τσχινβάλι. Τα δυτικά μέσα αγνόησαν αυτή τη λεπτομέρεια, καθώς και τους χιλιάδες νεκρούς Ρώσους αμάχους και τις τριάντα χιλιάδες Νοτιοοσετών που έγιναν πρόσφυγες μέσα σε λίγες ώρες μετά τη γεωργιανή επίθεση. Για τ' αποκαλούμενα αντικειμενικά δυτικά μέσα ενημέρωσης, η «δυσανάλογη» ρωσική αντίδραση ήταν η μόνη ιστορία που άξιζε να ειπωθεί. Ας δούμε τον παραλογισμό αυτών των δυτικών παιχνιδιών κι ας βάλουμε τα πρόσφατα γεγονότα σε μια ιστορική προοπτική.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ διέλυσε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, ο Μπόρις Γιέλτσιν διέλυσε τη Σοβιετική Ενωση και ο Βλαντιμίρ Πούτιν μείωσε το ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο στο μισό. Οι ΗΠΑ αντέδρασαν σαν τίποτα από αυτά να μην είχε γίνει ή να μην είχε σημασία και περίμεναν από τη Ρωσία να κάνει την ψόφια.
Το ΝΑΤΟ ενέταξε στους κόλπους του δέκα νέα μέλη και η στρατηγική του εμβέλεια επεκτάθηκε ώς τις πύλες της Μόσχας. Ενα σύστημα «αντιπυραυλικής άμυνας» εγκαθίσταται στην καρδιά της Ευρώπης ως προστασία έναντι υποθετικών πυραύλων από το Ιράν, ενώ η Κοντολίζα Ράις λέει συνεχώς στους Ρώσους ότι δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα. Υπό το φως όμως της Ιστορίας και συγκεκριμένων ενεργειών, οι Ρώσοι έχουν να φοβηθούν πάρα πολλά. Με τον «ανθρωπιστικό» βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας και της Σερβίας -χωρίς την έγκριση του ΟΗΕ και παραβιάζοντας τόσο το διεθνές δίκαιο όσο και τον δικό του καταστατικό χάρτη- το ΝΑΤΟ έπαψε να είναι μια αμυντική συμμαχία. Εχει μετατραπεί σε ένα επιθετικό στρατιωτικό μπλοκ, έτοιμο να εξαπολύσει τη δύναμή του για να «υπερασπιστεί» πετρελαιαγωγούς ή να υποθάλψει μίνι νταήδες στην περιφέρεια της Ρωσίας και των Βαλκανίων, αποστολή των οποίων είναι να τσιγκλάνε τη Μεγάλη Αρκούδα και να κρατούν τα Βαλκάνια σε αναταραχή. Κι όταν αυτοί οι μικροί νταήδες τρώνε χαστούκια, φωνάζουν «βοήθεια», όπως έχουν εκπαιδευτεί να κάνουν, και το ΝΑΤΟ προωθεί μεγαλύτερη επέκταση σε περισσότερα μέρη.
Είναι πραγματικά γελοίο να ισχυριζόμαστε ότι μόνο οι ΗΠΑ έχουν περισσότερα ζωτικά συμφέροντα στην περιοχή του Καυκάσου -χιλιάδες μίλια μακριά- απ' ό,τι μια χώρα με κοινά σύνορα και πολίτες εντός του γεωργιανού κράτους. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική έναντι της Ρωσίας, έτσι όπως έχει εξελιχθεί μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, έχει εξαντλήσει τα όρια της μωροπιστίας. Για κάποιους στην Ουάσιγκτον, η αυτοδιάθεση προορίζεται για οποιονδήποτε άλλο εκτός των Ρώσων στη Γεωργία και την Ουκρανία, των Σέρβων στη Βοσνία και την Κροατία και των Ελλήνων στην Αλβανία. Επιπλέον, η επικρατούσα αντίληψη ότι «κράτη-έθνη» μπορούν να κατασκευαστούν βάσει θρησκείας, γεωγραφίας ή κλεμμένης Ιστορίας (όπως στην περίπτωση της Βοσνίας, του Κοσόβου και της ΠΓΔΜ) προσβάλλει τις καθιερωμένες αρχές του διεθνούς δικαίου και της πρακτικής. Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουν οι σχεδιαστές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και οι «yes sir» συνεργάτες τους ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν κατοικείται από ηλιθίους. Παρά τις «ειρηνικές προθέσεις» του ΝΑΤΟ, η αμείλικτη επέκτασή του προς Ανατολάς πρέπει να ερμηνευθεί από όλα τα λογικά όντα ως αυτό που πραγματικά είναι: μια προσπάθεια να μετατραπεί η Ρωσία σε μεγάλο εχθρό και να ξαναδιαιρεθεί η Ευρώπη βάσει των ορίων του Ψυχρού Πολέμου, αλλά με δύο ανατολικά σύνορα.
Βραχυπρόθεσμα, το κατευθυνόμενο χάος στην περιοχή του Καυκάσου θα μπορούσε επίσης να χρησιμεύσει ως προπέτασμα καπνού για ενέργειες σε άλλα σημεία της ασταθούς Μέσης Ανατολής. Οι μέχρι τώρα ενδείξεις μάς ενισχύουν την άποψη ότι το παράλληλο κράτος στην Ουάσιγκτον βιάζεται να εδραιώσει την πολιτική του ατζέντα και να προκαθορίσει έτσι την πορεία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής για πολύ καιρό μετά την επιστροφή του Τζορτζ Μπους στο σπίτι του στο Τέξας.
Με άλλα λόγια, ο νέος πρόεδρος, ασχέτως ποιος θα είναι, θα γίνει κληρονόμος προεπεξεργασμένου χάους.
(O N. Σταύρου είναι επίτιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ)
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 27/08/2008)