Κύριος σκοπός του νέου αυτού webinar του ΙΕΝΕ, που θα διεξαχθεί διαδικτυακά μεταξύ 16.00 και 18.00, είναι να εξετάσει και να αναλύσει τις τελευταίες γεωπολιτικές εξελίξεις και τον αντίκτυπό τους στην ενεργειακή ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου εν μέσω δύο συνεχιζόμενων συγκρούσεων στην Ουκρανία και την Μέση Ανατολή.
Το πλαίσιο της ειδικής αυτής εκδήλωσης περιγράφεται σε ειδικό Background Paper του ΙΕΝΕ (βλ. εδώ), στο οποίο τονίζεται ότι η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης παραμένει βασικό μέλημα παρά την πρόοδο που έχει σημειώσει η περιοχή όσον αφορά τον απογαλακτισμό της από τις εισαγωγές φυσικού αερίου της Ρωσίας. Κατά τα έτη 2022 και 2023, οι ευρωπαϊκές χώρες αύξησαν σημαντικά την εξάρτησή τους από εναλλακτικές πηγές ενέργειας, μειώνοντας, ταυτόχρονα, την αντίστοιχη εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και αναπληρώνοντας γρήγορα τα επίπεδα αποθήκευση φυσικού αερίου στις εγκαταστάσεις τους.
Πώς έχει διαχειριστεί η ΕΕ μέχρι σήμερα την ενεργειακή της ασφάλεια
Η ΕΕ στοχεύει στην ελαχιστοποίηση της έκθεσής της σε έκτακτες καταστάσεις στον ενεργειακό εφοδιασμό λόγω της αυξανόμενης εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας από ή μέσω πολιτικά ασταθών περιοχών. Ωστόσο, αυτό δεν συμβαίνει στην πράξη, καθώς η ΕΕ εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από εισαγωγές από ασταθείς περιοχές ή ακόμη και από χώρες με τις οποίες οι εξωτερικές της σχέσεις δεν έχουν διατηρηθεί σε υγιές επίπεδο, όπως η Ρωσία, ενώ, ταυτόχρονα, οι οικονομικές κυρώσεις κατά της Μόσχας δεν ήταν τόσο αποτελεσματικές αν κρίνουμε από τη συνεχή ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας.
Τα δύο βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη διαχείριση της ΕΕ όσον αφορά τη δραματική πτώση εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου τα τελευταία δύο χρόνια είναι, αφ’ ενός, η αύξηση των εισαγωγών LNG και, αφ’ ετέρου, η συνεχής μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου. Το μερίδιο του LNG στις συνολικές εισαγωγές φυσικού αερίου διπλασιάστηκε, από 20% το 2018-2019 σε 40% στους 12 μήνες από τον Αύγουστος του 2022 έως τον Ιούλιο του 2023. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές από τις ΗΠΑ (οι εισαγωγές LNG εξαπλασιάστηκαν από 100 TWh σε 600 TWh). Οι ρωσικές εισαγωγές LNG έχουν επίσης αυξηθεί, αλλά αυτό δεν αντιστάθμισε σχεδόν καθόλου τη μείωση των εισαγωγών από αγωγούς (βλ. Διαγράμματα 4 και 5).
Έτσι, βλέπουμε δύο σημαντικά γεγονότα να συμβαίνουν ταυτόχρονα. Πρώτον, μια σαφής διαφοροποίηση του εισαγωγές ως προς την προέλευση και δεύτερον, η απότομη πτώση της ζήτησης. Η ζήτηση φυσικού αερίου, εν τω μεταξύ, ήταν κατά 12% χαμηλότερα το 2022 από τον μέσο όρο της περιόδου 2019-2021, λόγω της πτώσης χρήσης στη βιομηχανία και της ζήτησης αερίου για οικιακή χρήση. Το 2023, η μεγαλύτερη διαθεσιμότητα εναλλακτικών πηγών στην παραγωγή ενέργειας διευκόλυνε τη σημαντική μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου και στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Το δεύτερο τρίμηνο του 2023, η ζήτηση φυσικού αερίου ήταν 19% κάτω από τον μέσο όρο της περιόδου 2019-2021, με τη ζήτηση φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή να είναι μειωμένη κατά 17%.
πηγή: Background Paper - Energy Security in SE Europe in View of Rising Geopolitical Tensions, ΙΕΝΕ 2023
Ο σχετικά ζεστός χειμώνας βοήθησε στη μείωση της ζήτησης οικιακού αερίου. Είναι, βέβαια, πολύ δύσκολο να απομονωθεί η μείωση της ζήτησης μόνο στη θερμοκρασία λόγω του εύρους των ασυνήθιστων περιστάσεις που έλαβαν χώρα ταυτόχρονα. Ωστόσο, χρησιμοποιώντας ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης, η Bruegel συνδέει το 35% της μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου στην ΕΕ κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2022-2023 με τον θερμότερο, για την εποχή, καιρό. Υπάρχει σημαντική διακύμανση ανά χώρα, με το 20% περίπου της μείωσης στη Γερμανία να αποδίδεται στις καιρικές συνθήκες, ενώ στη Γαλλία το ανάλογο ποσοστό είναι περίπου 60%.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη φυσικά αυξάνει την πιθανότητα κάθε χειμώνας να είναι, στο εξής, θερμότερος από τον μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας.
Το Σχήμα 5 συγκρίνει τα στοιχεία του ισοζυγίου αερίου της ΕΕ (προσφορά μείον ζήτηση) κατά τη διάρκεια του 12μηνου από τον Αύγουστο του 2022 έως τον Ιούλιο του 2023 με την προ κρίσης περίοδο (τρία χρόνια νωρίτερα, 2019- 2020). Η ζήτηση φυσικού αερίου μειώθηκε κατά 767 TWh, ποσότητα σχεδόν διπλάσια από την αύξηση του εισαγόμενου LNG.
πηγή: Background Paper - Energy Security in SE Europe in View of Rising Geopolitical Tensions, ΙΕΝΕ 2023
Η ενεργειακή ασφάλεια στη ΝΑ Ευρώπη
Όσον αφορά την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού, η περιοχή της ΝΑ Ευρώπης στο σύνολό της εμφανίζεται πιο ευάλωτη από την υπόλοιπη Ευρώπη (κυρίως σε σύγκριση με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης). Αυτό οφείλεται στις μέχρι τώρα περιορισμένες επιλογές εισαγωγής, κυρίως όσον αφορά το φυσικό αέριο, τη δύσκολη μορφολογία των διαφόρων χωρών της, καθώς και την εξάρτηση της περιοχής - με εξαίρεση την Τουρκία που τροφοδοτείται καλά από 7 διαφορετικά σημεία εισόδου - από μικρό αριθμό προμηθευτών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η ενεργειακή ασφάλεια στη ΝΑ Ευρώπη μπορεί να ενισχυθεί με την εφαρμογή ενός ευρέος σχεδίου (που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη) για τη βελτίωση της διασύνδεσης τόσο στην ηλεκτρική ενέργεια όσο και στο φυσικό αέριο σε ολόκληρη την περιοχή, όπως επίσης με την περαιτέρω διαφοροποίηση στο ενεργειακό μείγμα των διαφόρων χωρών. Τον τελευταίο καιρό, και λόγω της πρόσφατης εμπειρίας, ο κατάλογος των κινδύνων για την ενεργειακή ασφάλεια της Νοτιοανατολικής Ευρώπης έχει διευρυνθεί ώστε να περιλαμβάνει φυσικούς κινδύνους (δηλ. σεισμούς, πλημμύρες, καταιγίδες) καθώς και τρομοκρατικές απειλές.
Η συνολική ενεργειακή εξάρτηση των χωρών της περιοχής ποικίλλει επίσης σημαντικά και βρίσκεται κατά μέσο όρο στο 46,6% το 2021, αναφορικά με τις χώρες που φαίνονται στο Διάγραμμα 7. Τα στοιχεία προέρχονται από τη Eurostat, σε συνδυασμό με τα δημοσιευμένα αναλυτικά αποτελέσματα του 2021 για τον ενεργειακό εφοδιασμό, τον μετασχηματισμό και την κατανάλωση στην ΕΕ.
πηγή: Background Paper - Energy Security in SE Europe in View of Rising Geopolitical Tensions, ΙΕΝΕ 2023
Θα πρέπει, επίσης, να γίνει ειδική αναφορά στο LNG λόγω της αυξανόμενης σημασίας του για την ασφαλή λειτουργία των δικτύων φυσικού αερίου διαφόρων χωρών της ΝΑ Ευρώπης και λόγω της δυνητικά κρίσιμης σημασίας του στην ανάπτυξη και τον ανταγωνισμό της αγοράς. Στο πλαίσιο αυτό, όλα τα τρέχοντα ή προγραμματισμένα έργα διασύνδεσης φυσικού αερίου εξετάζονται μαζί με τους μεγάλους αγωγούς φυσικού αερίου μεταξύ των χωρών, είτε βρίσκονται υπό κατασκευή είτε σε φάση ανάπτυξης. Εν όψει πολλών νέων έργωνυπό ανάπτυξη στην περιοχή, είναι απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου (Southern Gas Corridor), με τη χαρτογράφηση όλων των νέων πιθανών πηγών και διαδρομών προμήθειας αερίου - μια διαδικασία που αυτή τη στιγμή διεξάγει το ΙΕΝΕ.
Ως εκ τούτου, η έννοια του Διευρυμένου Νότιου Διαδρόμου (Expanded South Corridor) εισάγεται και ορίζεται ώστε να περιλάβει όλους τους μεγάλους αγωγούς φυσικού αερίου, τις διασυνδέσεις φυσικού αερίου, τους τερματικούς σταθμούς επαναεριοποίησης LNG και τις υπόγειες εγκαταστάσεις αποθήκευσης αερίου, οι οποίες θα διασφαλίζουν ότι το αέριο θα διοχετευθεί στο σύστημα, με ορισμένες από αυτές τις ποσότητες να κατευθύνονται εκ νέου προς τις κύριες ευρωπαϊκές αγορές φυσικού αερίου. Αυτός ο Διευρυμένος Νότιος Διάδρομος, με τα πολλαπλά σημεία εισόδου φυσικού αερίου και τα συνδεδεμένα με αυτόν σημεία υπόγειας αποθήκευσης αερίου και τις εγκαταστάσεις LNG, θα παρέχει το απαραίτητο υπόβαθρο για τη λειτουργία του συνόλου του περιφερειακών κόμβων ανταλλαγής φυσικού αερίου.
Ο ρόλος της ΝΑ Ευρώπης στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ – Το webinar του ΙΕΝΕ
Το επίκαιρο διαδικτυακό σεμινάριο του IENE έρχεται να τονίσει τον ζωτικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΝΑ Ευρώπη, όσον αφορά τον εφοδιασμό της ΕΕ με φυσικό αέριο, αποκτώντας ρόλο περιφερειακού ενεργειακού κόμβου τα προσεχή χρόνια, εν μέσω ενός γεωπολιτικά κατακερματισμένου κόσμου, με δύο πολέμους εν εξελίξει, γεγονός που θέτει ευρύτερα ζητήματα ασφάλειας ως προς τον ενεργειακό της εφοδιασμό.
Μία σειρά από καλά καταρτισμένους ειδικούς από όλη την περιοχή θα συμμετάσχουν ως ομιλητές και συζητητές στο νέο αυτό webinar του ΙΕΝΕ και θα ανταλλάξουν απόψεις και πληροφορίες για τρέχοντα θέματα και μελλοντικές προκλήσεις. Αναλυτικότερα, στη διαδικτυακή αυτή εκδήλωση θα μιλήσουν:
- ο κ. Χρήστος Δήμας, Αντιπρόεδρος του ΙΕΝΑ & Πρόεδρος της Επιτροπής Γεωπολιτικής του Ινστιτούτου
- η κ. Τερέζα Φωκιανού, Γεωλόγος και Δ/νουσα Σύμβουλος της Flow Energy anδ Environmental Operations SA, Μέλος της ΔΕ του ΙΕΝΕ και Πρόεδρος της Επιτροπής Υδρογονανθράκων- Upstream του Ινστιτούτου
- η κ Aleksandra Krkoleva Mateska, καθηγήτρια στο UKIM/FEIT, team leader, του εν λόγω Πανεπιστημίου, Κύρια Ερευνήτρια στο Έργο Horizon Europe R2D2 – Reliability, Resilience and Defence technology for the griD Member of the Regulation WG, στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας EU BRIDGE Initiative
- ο Δρ. Amit Mor, CEO της ECO Energy Financial and Strategy Consulting, Senior στο Πανεπιστήμιο Reichman του Ισραήλ, και Εταίρος του IENE
- ο κ. Mihailo Mihailovic, Ανεξάρτητος Ενεργειακός Σύμβουλος, με έδρα τη Σερβία
- ο κ. Slavtcho Neykov, Προέδρος ΔΣ του Energy Management Institute της Βουλγαρίας
- ο καθηγητής Ionut Purica, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιώσιμης Ανάπτυξης παρά τω Πρωθυπουργώ της Ρουμανίας και μέλος του Ινστιτούτου INCE της Ρουμανικής Ακαδημίας
- ο κ. John Roberts, Energy Security Specialist, με έδρα τη Σκωτία (Ηνωμένο Βασίλειο)
- ο κ. Κωστής Σταμπολής, Πρόεδρος και Εκτελεστικός Διευθυντής του ΙΕΝΕ, και
- ο Δρ.Yurdakul Yigitguden, Independent Energy Advisor, , με έδρα την Τουρκία, και πρώην Συντονιστής Οικονομικών και Περιβαλλοντικών Δραστηριοτήτων του ΟΟΣΑ στην Ευρώπη.
Δείτε εδώ το πρόγραμμα του webinar του ΙΕΝΕ με θέμα «Η Ενεργειακή Ασφάλεια στη ΝΑ Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο» - πληροφορίες εγγραφής εδώ
Xορηγός επικοινωνίας: το ενεργειακό ενημερωτικό portal Energia.gr.