Ο Αύγουστος του 2008 ενδεχομένως να θεωρηθεί σημείο-καμπή για την μετάβαση σε ένα πολυκεντρικό διεθνές σύστημα. Οι πρόσφατοι Ολυμπιακοί Αγώνες ανέδειξαν την ταχέως ανερχόμενη ασιατική δύναμη. Η κρίση στον Καύκασο σηματοδότησε την αυτοκρατορική επιστροφή της Ρωσίας. Η αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών να αντιδράσουν αποκαθήλωσε την Υπερδύναμη από την μετα-ψυχροπολεμική μονοκρατορία της.
Από την επί εικοσαετία υπέρτατη απλούστευση, το διεθνές σύστημα γίνεται τώρα πολύπλοκο και, κατά συνέπεια, μη προβλέψιμο. Πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη, την Ρωσία, την Κίνα; ή και με άλλες, λιγότερο ηγεμονικές, αλλά καθόλου αμελητέες δυνάμεις, όπως η Ιαπωνία και οι Ινδίες;
Οι μεμονωμένες εξελίξεις είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Η απότομη οικονομική άνοδος της Κίνας, με τις συνεπαγόμενες τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, δεν θα προσκρούσει σε καταστροφικές κρίσεις ή και ανατροπές; Πώς θα αντιμετωπίσει η Ρωσία το δημογραφικό της πρόβλημα; Οι ώριμες κοινωνίες της Δύσης έχουν να διαχειριστούν άλλες προκλήσεις: μεταναστευτικό, αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών κ.ο.κ.
Η αβεβαιότητα ως προς κάθε ένα πόλο πολλαπλασιάζεται εκθετικά, όταν αναλύεται το σύστημα των αλληλεπιδράσεών τους. Οι εσωτερικές συνθήκες επηρεάζουν τις σχέσεις τους, οι οποίες κατόπιν επιδρούν στα εσωτερικά τους. Επιπλέον, σε ένα κόσμο ενοποιημένο από την τεχνολογία και σμικρυμένο από την ταχύτητα των επικοινωνιών, οι εξελίξεις είναι συχνά ραγδαίες και ανεξέλεγκτες.
Η Ανθρωπότητα αντικρύζει μιαν αβέβαιη εποχή, ουσιαστικά ακυβέρνητη. Ακόμη και αν υπήρχαν σήμερα ηγέτες του διαμετρήματος του Ρούζβελτ, του Τσώρτσιλ και του Ντε Γκωλλ, η κατάσταση θα ήταν εξαιρετικά ανησυχητική. Η υφισταμένη διεθνής ηγεσία απέχει πολύ από εκείνους που θεμελίωσαν την αναγέννηση της Δύσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - παράδειγμα η αδεξιότητα και η αμηχανία με την οποία αντιμετωπίζεται η πρόσφατη κρίση στον Καύκασο.
Εγγυήσεις απέναντι στην ρευστότητα και την αβεβαιότητα προσέφεραν στο παρελθόν θεσμοί και κανόνες τους οποίους δημιούργησε σταδιακά η Ευρώπη κατά τους τελευταίους αιώνες. Η αρχή της εθνικής κυριαρχίας (ορθότερα: της κρατικής κυριαρχίας) είναι ένας από αυτούς – ο σημαντικότερος. Προέκυψε από την ανάγκη να σταθεροποιηθεί η Ευρώπη μετά από τις καταστροφές των θρησκευτικών πολέμων. Οι τότε ηγέτες εγκατέλειψαν την φιλοδοξία να σώσουν τις ψυχές των συνανθρώπων τους, προκειμένου να σωθούν ζωές, να σταματήσουν οι πόλεμοι. Στο πνευματικό πλαίσιο της εποχής, η συμφωνία αυτή θεωρήθηκε έκφραση υπέρτατου κυνισμού, χάρη στον οποίο, όμως, συγκροτήθηκε η σύγχρονη Ευρώπη.
Τον θεσμό αυτόν ακριβώς έσπευσαν να κατεδαφίσουν οι μαθητευόμενοι μάγοι της διεθνούς πολιτικής, οι οποίοι ανεκάλυψαν, με καθυστέρηση μερικών αιώνων, τον κυνικό του χαρακτήρα. Η Μαντλήν Ωλμπράϊτ θεωρητικοποίησε το αμερικανικό ολίσθημα, διακηρύσσοντας την υπεροχή της ανθρωπιστικής παρέμβασης έναντι της εθνικής κυριαρχίας. Έτσι προέκυψε το Κοσσυφοπέδιο και, δι’ αυτού, η σημερινή κρίση στον Καύκασο. Ο δρόμος έχει ανοίξει διάπλατα για την ανακίνηση μειονοτικών προβλημάτων. Οι μειονότητες είναι το πρόσχημα για την παρέμβαση στα εσωτερικά όποιων κρατών έχουν την ατυχία να ευρίσκονται στις ζώνες τριβής των Μεγάλων Δυνάμεων του νέου πολυκεντρικού διεθνούς συστήματος.
Η Ελλάδα δεν είναι στο απυρόβλητο. Το πολυ-πολιτισμικό υπόβαθρο του ελληνικού πληθυσμού (όπως και κάθε έθνους) ήδη χρησιμοποιείται για να ανακινηθούν μειονοτικά ζητήματα. Τα ελληνικά σύνορα είναι πρόσφατα και ενδέχεται να αμφισβητηθούν από τον επερχόμενο νέο πανσλαβισμό. Με αυτό το πνεύμα η «Εστία» καλεί σε στάση real-politik ως προς το «σκοπιανό». Οι κίνδυνοι κάποτε αλλού υποτίθενται και αλλού ελλοχεύουν...
Επισείεται το φόβητρο της επιστροφής στον Ψυχρό Πόλεμο. Δεν κινείται, όμως, το διεθνές σύστημα κατ’ αυτή την έννοια. Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι για την Ελλάδα ο Ψυχρός Πόλεμος δεν θα ήταν η χειρότερη εξέλιξη. Ίσως μάλιστα να συνιστούσε μια καβαφική «κάποια λύση».
Αβέβαιοι και επικίνδυνοι οι νέοι καιροί. Σε τέτοιες στιγμές, οι εχέφρονες υπευθυνοποιούνται, συσπειρώνονται και αποκαθιστούν αποτελεσματικές ιεραρχικές δομές, ώστε να διαπεράσουν όσο το δυνατόν ανώδυνα τις επερχόμενες θύελλες. Η συντηρητική στροφή αποτελεί επιταγή και όρο για την εθνική επιβίωση.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ 02/09/2008)