Ανάμεσα στα 14 μέτρα περιλαμβάνεται και «η καταβολή σύνταξης χηρείας σε (Τουρκοκύπριους) δικαιούχους», όπως ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον Πρόεδρο, χωρίς όμως να εξηγεί στον λαό τι ακριβώς προνοεί το μέτρο, ποιους αφορά και πόσα θα κοστίσει στα ταμεία του κράτους.
Όπως είναι γνωστό, Τουρκοκύπριοι που εργάζονται στις ελεύθερες περιοχές νόμιμα και καταβάλλουν τις εισφορές τους στις Κοινωνικές Ασφαλίσεις είναι ήδη δικαιούχοι της σύνταξης χηρείας και την λαμβάνουν. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία των Υπηρεσιών Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το 2022 σύνταξη χηρείας ελάμβαναν συνολικά 1.382 Τουρκοκύπριοι, με το ετήσιο κόστος να ανέρχεται στα 6.317.114 ευρώ. Οπότε, εύλογα διερωτάται κάνεις, τι αλλάζει με το εν λόγω μέτρο και ποιους αφορά;
Ιδού ποιους αφορά
Όπως πληροφορείται η «Σ», το μέτρο αφορά Τουρκοκυπρίους που εργάστηκαν στις ελεύθερες περιοχές, κατέβαλλαν τις προβλεπόμενες εισφορές τους στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Δημοκρατίας, ήταν δικαιούχοι θεσμοθετημένης σύνταξης και όταν απεβίωσαν οι σύζυγοί τους δεν μπορούσαν να λάβουν τη σύνταξη χηρείας, γιατί ο γάμος τους τελέστηκε μετά το 1974 και δεν μπορούσαν να τον δικαιολογήσουν στην Κυπριακή Δημοκρατία. Κι αυτό γιατί από το 2016 και μετέπειτα υπήρξε μία διαφοροποίηση, καθώς με γνωμάτευση του Γενικού Εισαγγελέα, ορίζεται πως, όσοι γάμοι τελέστηκαν μεταξύ Τ/κ μετά τον Ιούλιο του 1974 στο ψευδοκράτος, θεωρούνται άκυροι. Με απλά λόγια, η ΚΔ δεν αναγνωρίζει το πιστοποιητικό γάμου, το οποίο εκδίδεται από το ψευδοκράτος.
Όπως είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, πρόκειται για περιορισμένες περιπτώσεις, οπότε το κόστος δεν θεωρείται εξωπραγματικό. Ο αριθμός των Τουρκοκυπρίων οι οποίοι εργάζονται στις περιοχές που ελέγχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία ανέρχεται σε περίπου 3.000, ενώ σημειώνεται ότι ήδη καταβάλλεται σύνταξη χηρείας σε 1.280 συζύγους Τουρκοκυπρίων και εκκρεμεί η εξέταση περίπου 75 αιτήσεων. Το μέτρο, δηλαδή, αφορά τα εν λόγω 75 άτομα.
Όπως ανέφερε έγκυρη πηγή στη «Σ», «για τη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων που εκκρεμούν, και εφόσον πληρούνται οι σχετικές ασφαλιστικές προϋποθέσεις, το Υπουργείο Εργασίας βρίσκεται σε συνεννόηση με τη Νομική Υπηρεσία και αναμένεται ότι σύντομα θα γίνουν δημόσιες ανακοινώσεις». Συγκεκριμένα, το Υπουργείο αναμένει τη γνώμη της Νομικής Υπηρεσίας, «ώστε να καταβληθούν οι συντάξεις χηρείας στα άτομα αυτά, χωρίς όμως να δίνει η ΚΔ οποιουδήποτε είδους οντότητα στο ψευδοκράτος».
Τρέχουν την ΚΔ στα δικαστήρια
Στο μεταξύ, ενώπιον του δικαστηρίου εκκρεμούν αγωγές κατά της ΚΔ, οι οποίες καταχωρήθηκαν από Τουρκοκύπριους πολίτες και αφορούν εργασιακά ζητήματα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και αγωγές που καταχωρήθηκαν από Τουρκοκύπριες χήρες, οι οποίες δεν λαμβάνουν σύνταξη χηρείας, παρότι οι αποβιώσαντες σύζυγοί τους ελάμβαναν σύνταξη από τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις, κι αυτό γιατί δεν αναγνωρίζεται το πιστοποιητικό γάμου τους από την ΚΔ σε περίπτωση που αυτός τελέστηκε μετά το 1974.
Τελούν πολιτικούς γάμους στις ελεύθερες περιοχές για να πάρουν τη σύνταξη
Πέραν των νομικών διεκδικήσεων διά της δικαστικής οδού, κάποιοι εκ των δικαιούχων, που με βάση τη γνωμάτευση του 2016 ο γάμος τους καθίσταται άκυρος, βρήκαν άλλη οδό ώστε να μπορούν να απολαμβάνουν τα ωφελήματά τους. Σύμφωνα με πληροφορίες, αρκετά ανδρόγυνα, που παντρεύτηκαν στα κατεχόμενα μετά το 1974, το τελευταίο διάστημα επιλέγουν να τελούν πολιτικό γάμο στις ελεύθερες περιοχές, ούτως ώστε ο γάμος τους να θεωρείται έγκυρος. Συγκεκριμένα, κατά τα έτη 2022 και 2023 τελέστηκαν γύρω στους 15 πολιτικούς γάμους Τ/κ πολιτών, με τους πλείστους να τελούνται στους Δήμους Λευκωσίας, Αραδίππου, Λάρνακας και Γερμασόγειας.
Υπενθυμίζεται πως η σύνταξη χηρείας ξεκινά την ημέρα του θανάτου τού/τής συζύγου και καταβάλλεται εφ’ όρου ζωής ή μέχρι να ξαναπαντρευτεί ο/η επιζών/-ώσα σύζυγος. Σε περίπτωση που ο/η επιζών/ώσα σύζυγος ξαναπαντρευτεί, παύει να λαμβάνει τη σύνταξη. Εάν ο/η αποθανών/ούσα έχει συνάψει γάμο μετά την ηλικία συνταξιοδότησης, ο/η επιζών/ώσα σύζυγος δικαιούται σύνταξη εάν ο γάμος είχε διάρκεια τουλάχιστον 5 ετών.
Το ερώτημα που τίθεται γι’ αυτές τις περιπτώσεις είναι πώς μπορεί η ΚΔ να ελέγξει εάν οι γάμοι αυτοί ενδέχεται να είναι λευκοί ή όχι. Πώς μπορεί να ελέγξει ότι δεν τέλεσαν άλλο γάμο στα κατεχόμενα με άλλα άτομα; Και πώς μπορεί να γνωρίζει ότι η σύζυγος τους αποθανώντος δεν ξαναπαντρεύτηκε μετά τον θάνατό του ή ότι ήταν εξαρτώμενη του συζύγου της την ημέρα του θανάτου του; Το ίδιο, βέβαια, μπορεί να διερωτηθεί κανείς και για τους γάμους που τελέστηκαν πριν από το 1974. Είναι σε θέση η ΚΔ να ελέγξει ότι η χήρα δεν ξαναπαντρεύτηκε ή ότι το ζευγάρι δεν πήρε διαζύγιο πριν από τον θάνατο του συζύγου;
Οι συντάξεις που καταβάλλει η ΚΔ σε Τ/κ πολίτες
Όσον αφορά το τι ισχύει σήμερα με τις συντάξεις που λαμβάνουν Τ/κ πολίτες από την ΚΔ, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της τελευταίας 15ετίας (ουσιαστικά αφορούν την περίοδο 2007 μέχρι και το 2022) υπάρχουν συγκεκριμένες κατηγορίες συντάξεων και επιδομάτων, με τον αριθμό των δικαιούχων αλλά και τις συνολικές δαπάνες να αυξομειώνονται αλλά και να ποικίλλουν. Όπως διαφαίνεται, οι κατηγορίες χωρίζονται σε θεσμοθετημένες συντάξεις (που αποτελούν το μεγαλύτερο μερίδιο του συνολικού όγκου), συντάξεις χηρείας (το δεύτερο μεγαλύτερο κομμάτι), ενώ σε μικρότερους αριθμούς συναντώνται δικαιούχοι σύνταξης ανικανότητας, αναπηρίας και ορφάνιας. Εκτός των συντάξεων, έχουν καταβληθεί και εφάπαξ ποσά αντί θεσμοθετημένης σύνταξης και αντί συντάξεως χηρείας. Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα τις δαπάνες.
Αν πάρουμε ως σημείο μηδέν το 2007 -πρώτο ημερολογιακό έτος των επίσημων στοιχείων- θα δούμε ότι οι πληρωμές ανήλθαν πέριξ των 11,2 εκατομμυρίων, με αυτές που αφορούν τις συντάξεις να κοστολογούνται στα €10.572.009 (για 4.250 δικαιούχους) και τα εφάπαξ στις €722.190 για 243 δικαιούχους αντίστοιχα. Σχεδόν διπλάσιες ήταν αυτές που πληρώθηκαν για το 2018, αφού με σχεδόν τον ίδιο αριθμό δικαιούχων (4.190+320) το κόστος που επωμίστηκε το Τμήμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων εκτοξεύτηκε πέραν των 20 εκατομμυρίων ευρώ (€18.794.472 συντάξεις και €1.694.763 εφάπαξ), ενώ το κόστος αυξήθηκε εκ νέου -ελαφρώς- το 2009 (σχεδόν 20,4 εκατομμύρια), παρά το γεγονός ότι οι δικαιούχοι μειώθηκαν από 4.510 σε 4.278. Ως επόμενο ορόσημο το 2010, αφού ήταν η χρονιά που επέφερε το μεγαλύτερο κόστος πληρωμών, με τους δικαιούχους για συντάξεις (4.104 πολίτες) να λαμβάνουν €19.954.970, ενώ οι 165 που έλαβαν εφάπαξ μοιράστηκαν €984.903. Η επόμενη τετραετία κινήθηκε σε παρόμοιο μοτίβο, με το 2014 να έρχεται για να σηματοδοτήσει μια συνεχιζόμενη πτωτική καμπή, τόσο σε ό,τι αφορά το κόστος όσο και τον αριθμό των όσων λαμβάνουν συντάξεις και εφάπαξ. Το 2014 ήταν η τελευταία σεζόν που τα χρήματα που καταβλήθηκαν πλησίασαν τα 20 εκατομμύρια (€19.139.972 για 4.055 εγγεγραμμένους δικαιούχους και €692.970 για 50 που έλαβαν εφάπαξ). Η αποτύπωση της καμπής γίνεται πιο εμφανής χρόνο με τον χρόνο, ενώ, φτάνοντας στο 2018, οι δικαιούχοι έχουν πέσει κάτω από 3.500 (3.420 + 37 για την ακρίβεια) και τα όσα έλαβαν αγγίζουν τα 17,3 εκατομμύρια (€16.705.502 + €524.644). Αξίζει να σημειωθεί πως από το 2018 μέχρι και το 2021 ολόκληρο το ποσό των εφάπαξ καταβολών αφορά θεσμοθετημένες συντάξεις, αφού ο αριθμός των εφάπαξ έναντι χηρείας ήταν 0. Τελευταίο ημερολογιακό έτος των επίσημων στοιχείων το 2022, όπου καταδεικνύονται ξεκάθαρα τα όσα προαναφέραμε. Ιστορικό χαμηλό (από το 2008 και μετά) με μόλις 2.974 Τ/κ συνταξιούχους να λαμβάνουν €14.689.024, ενώ 47 δικαιούχοι έλαβαν εφάπαξ το ποσό των €865.196.
Απομονώνοντας τα στοιχεία που αφορούν συντάξεις χηρείας και εφάπαξ πληρωμές έναντι συντάξεων χηρείας, γίνεται αντιληπτό πως τα τελευταία 15 χρόνια έχουν καταβληθεί γύρω στα 115 εκατομμύριο ευρώ από τα ταμεία των Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Αρχή με τις συντάξεις χηρείας, λοιπόν, με τη χρονιά 2007 και τους 1.841 δικαιούχους (υψηλότερος αριθμός της 15ετίας) να λαμβάνουν 4,2 εκατομμύρια (€4.256.677), ενώ την αμέσως επόμενη χρονιά, οι 1.791 δικαιούχοι έλαβαν 7,5 περίπου εκατομμύρια ευρώ (€7.513.726). Παρά τη συνεχή μείωση των δικαιούχων, το μεγαλύτερο ποσό ανά έτος δόθηκε το 2011, αφού μοιράστηκαν €7.996.097 σε 1.722 Τ/κ πολίτες. Αυτή είναι μάλιστα η χρονιά με τη μεγαλύτερη δαπάνη στη σύνταξη χηρείας, ενώ ενδεικτική είναι η επόμενη χρονιά, κατά την οποία οι δικαιούχοι αυξήθηκαν κατά 114 (1.836), με το ποσό που δόθηκε να φτάνει τα €7.964.289. Φτάνοντας στο 2016 βλέπουμε την καθοδική πορεία (όπως διαφαίνεται και από τους πίνακες), με 1.641 δικαιούχους και €7.269.330, ενώ το 2018, απόρροια της γεωμετρικής μείωσης, πέφτουμε για πρώτη φορά στη δεκαετία κάτω από τα 7 εκατομμύρια (€6.881.563 για 1.518 δικαιούχους). Καταληκτικά και στην τελευταία χρονιά για την οποία έχουμε επίσημα στοιχεία καταγράφεται τόσο ο χαμηλότερος αριθμός δικαιούχων (1.382), όσο και δαπάνης (€6.317.414).
Κίνδυνος αποδοχής του ψευδοκράτους - «acknowledgement»
Νομικοί κύκλοι αναφέρουν στη «Σ» πως με αυτό το μέτρο η Κυβέρνηση ενδέχεται να ανοίξει τον ασκό του Αιόλου, εάν δεν γίνει σοβαρή και εις βάθος μελέτη που θα λαμβάνει εκ των προτέρων υπόψη όλες τις πτυχές του εν λόγω ζητήματος.
Κατόπιν γνωμάτευσης του Γενικού Εισαγγελέα το 2016, κανένα πιστοποιητικό γάμου που εκδίδεται από το ψευδοκράτος δεν αναγνωρίζεται στην ΚΔ, για να μη δημιουργηθούν συνθήκες «acknowledgement», δηλαδή αποδοχής του ψευδοκράτους, ως προηγούμενο βήμα της πλήρους αναγνώρισης. Η γνωμάτευση της Γενικού Εισαγγελέα δεν έχει ισχύ νόμου αλλά είθισται να υιοθετείται από τις εκάστοτε Κυβερνήσεις και αποτελεί την άμυνα του κράτους στην περίπτωση που προκύψουν αγωγές εναντίον του. Υπάρχει βεβαίως επί μακρόν και η νομική αντίληψη περί της απόφασης για τη Namibia, επί τη βάσει της οποίας μπορούν να γίνουν αποδεκτά πιστοποιητικά γέννησης, θανάτου ή ακόμα και γάμου. Αυτή είναι η μία όψη του νομίσματος. Υπάρχει και η άλλη, νομική αντίληψη ακαδημαϊκών και νομικών, με τους οποίους επικοινώνησε η «Σ», που υποστηρίζουν ότι η περίπτωση της Namibia και του καθεστώτος του Απαρτχάιντ είναι διαφορετική από την περίπτωση της Κύπρου, υπό την εξής έννοια:
Πρώτον, στη Ναμίμπια ο πληθυσμός ήταν γηγενής και κατοικούσε σε συγκεκριμένη περιοχή, ενώ στην περίπτωση της Κύπρου ο γηγενής πληθυσμός, δηλαδή οι νομικοί κάτοικοι, είναι εκτοπισθέντες και οι υφιστάμενοι που διαμένουν στον βορρά ως αποτέλεσμα της εισβολής και της κατοχής είτε είναι Τ/κ είτε είναι έποικοι.
Δεύτερον, υπάρχουν σαφή ψηφίσματα περί του ψευδοκράτους από το Συμβούλιο Ασφαλείας, όπως το 541 και 550, που καθιστούν σαφές ότι το ψευδοκράτος και οι θεσμοί του δεν υπάρχουν. Αυτό σημαίνει ότι κανένα επίσημο έγγραφό του δεν μπορεί να γίνει δεκτό από την ΚΔ ή τη διεθνή κοινότητα. Διότι κάτι τέτοιο δημιουργεί προϋποθέσεις «acknowledgement», δηλαδή χωριστής οντότητας.
Τρίτον, οι κάτοικοι της Ναμίμπια δεν είχαν επιλογές, ενώ οι Τ/κ είχαν την επιλογή της ΚΔ για την έκδοση των όποιων πιστοποιητικών, δηλαδή του νόμιμου κράτους, το οποίο αποτελεί και κράτος μέλος του ΟΗΕ και κράτος μέλος της ΕΕ. Η οποία, επί τη βάσει του πρωτοκόλλου 10, καθορίζει ότι στο βόρειο τμήμα αναστέλλεται η εφαρμογή του κεκτημένου λόγω της υφιστάμενης κατάστασης, δηλαδή της κατοχής. Συνεπώς, κανένα κατοχικό έγγραφο δεν μπορεί να παράγει δίκαιο για την ΚΔ.
Τα πράγματα μπορεί να περιπλεχθούν, εάν εφευρεθούν νομικές αλχημείας για την ενεργοποίηση ταμείων της ΚΔ προκειμένου να υλοποιηθεί μια προεδρική υπόσχεση χωρίς την εκ των προτέρων απαιτούμενη μελέτη. Νομικοί κύκλοι διερωτώνται πώς μπορεί να διατεθούν χρήματα από οποιοδήποτε ταμείο, όταν δεν υπάρχει σχετικό έγγραφο από τις νόμιμες Αρχές της ΚΔ, παρά μόνο από εκείνες του κατοχικού ψευδοκράτους.
(από simerini.sigmalive.com)