Ενρίκο Λέτα: «Εχουμε Ανάγκη Μια Ευρώπη με Δόντια»

Οι 147 σελίδες της έκθεσης Λέτα για το «Μέλλον της Κοινής Αγοράς» είναι λεπτομερειακά κατατοπιστικές για την κατάσταση της ΕΕ.

Η πολυδιάσπαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως οι τηλεπικοινωνίες, το μικρομεσαίο μέγεθος των επιχειρήσεων, η έλλειψη τεχνολογικών κολοσσών, κ.α., την καθιστούν μη ανταγωνιστική στον σύγχρονο κόσμο.

Ο Ενρίκο Λέτα, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου του «Δικτύου», δεν έμεινε στις διαπιστώσεις. Υπέβαλλε και πλήθος προτάσεων, που δεν διαταράσσουν τις Ευρωπαϊκές συνθήκες, ώστε να διευκολύνει τους ηγέτες και την Κομισιόν που θα συγκροτηθεί μετά τις ευρωεκλογές να τις αξιοποιήσουν.

«Πρέπει να σταματήσουμε να είμαστε αφελείς και να δημιουργήσουμε μια Κοινή Αγορά με «δόντια», επισημαίνει στη συνέντευξή του.

Στην έκθεση σας, με τίτλο «Το μέλλον της Κοινής Αγοράς» επισημαίνετε εξαρχής ότι η Κοινή Αγορά αφορούσε μια εποχή που ο κόσμος ήταν μικρότερος, απλούστερος και λιγότερο παγκοσμιοποιημένος.

Σήμερα, ο κόσμος άλλαξε και, λέτε, ότι χρειαζόμαστε μια νέα πυξίδα. Πώς το εννοείτε;

Ο κύριος λόγος που μου ζητήθηκε να φτιάξω αυτή την έκθεση είναι η μεγάλη γεωπολιτική αλλαγή που έχει συμβεί, ο κόσμος άλλαξε, είναι πολύ μεγαλύτερος από ότι ήταν πριν 39 χρόνια, όταν ο Ντελόρ εισήγαγε την Ενιαία Αγορά. Τότε η Κίνα και η Ινδία αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ, η Γερμανία δεν είχε ενωθεί και η Σοβιετική Ένωση δεν είχε διαλυθεί.

Σήμερα βρισκόμαστε σε έναν διαφορετικό κόσμο και σε αυτόν όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ είναι πολύ μικρά από μόνα τους. Μόνο ενωμένοι θα είμαστε ανταγωνιστικοί. Ταυτόχρονα έχουμε και τα κακά νέα από την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, από τον αθέμιτο ανταγωνισμό της Κίνας σε ορισμένους τομείς, άρα πρέπει η ΕΕ να γίνει ανεξάρτητη.

Χρειαζόμαστε, πράγματι, μια νέα πυξίδα που θα μας επιτρέψει να επιβιώσουμε δημιουργώντας μια Ενιαία Αγορά «με δόντια», δηλαδή να πάψουμε να είμαστε αφελείς και να ζήσουμε με αξιώσεις στον νέο κόσμο.

Δηλαδή, μια μίνι παγκοσμιοποίηση ευρωπαϊκών προδιαγραφών;

Κοιτάξτε, το μεγάλο μας πρόβλημα είναι η αδράνεια. Το μότο μου είναι «αδράνεια ίσον παρακμή» για την Ευρώπη. Αδράνεια σημαίνει να αφήσουμε το επίπεδο της ενοποίησης όπως είναι σήμερα, που δεν είναι αρκετό.

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις βασικοί τομείς, που βρίσκονται στον πυρήνα της έκθεσης μου, η ενέργεια, οι τηλεπικοινωνίες και οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι οποίοι διέπονται από τις εθνικές νομοθεσίες και πρέπει να ενοποιηθούν, ώστε να γίνουμε ανταγωνιστικοί σε παγκόσμιο επίπεδο. Διαφορετικά, οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ινδία θα κερδίσουν το παιχνίδι.

Αφιερώνετε μεγάλο κομμάτι της έκθεσής σας στην άμυνα και ασφάλεια και προτείνετε δύο εργαλεία, την έκδοση ευρωομολόγου για την άμυνα και την αξιοποίηση του ESM, όπως συνέβη στην πανδημία, για την παροχή δανείων ως 2% του ΑΕΠ για κάθε κράτους – μέλους που θα κατευθυνθούν αποκλειστικά στην άμυνα.

Πόσο εφικτές είναι αυτές οι προτάσεις δεδομένου ότι το ευρωομόλογο διχάζει τους ηγέτες;

Έχετε δίκιο ότι το σχήμα που προτείνω μοιάζει περίπλοκο. Στην έκθεσή μου προσπάθησα να συνδυάσω την πολιτική και την πανεπιστημιακή μου εμπειρία. Ομολογώ ότι η πολιτική μου εμπειρία με βοήθησε περισσότερο, διότι κατανοώ πόσο δύσκολο είναι για ένα κόμμα και έναν ηγέτη να ζητήσει αύξηση των αμυντικών δαπανών. Είναι σχεδόν αδύνατον, γιατί δεν μπορείς να ζητήσεις από την κοινή γνώμη να διαλέξει ανάμεσα σε τανκς και σε νοσοκομεία.

Όμως, η στάση της Ρωσίας μας δείχνει ότι χρειαζόμαστε ισχυρότερα αμυντικά συστήματα και η άποψη μου είναι αυτό μπορεί να γίνει μόνο συνδυαστικά, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αν παραμείνει σε εθνικό επίπεδο δεν θα μπορούμε να αντιδρούμε αποφασιστικά, και θα δούμε μια ασύμμετρη κατάσταση, με τις γειτονικές χώρες της Ρωσίας να αυξάνουν πολύ τις αμυντικές τους δαπάνες και τις άλλες να συναντούν εσωτερικές δυσκολίες.

Κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως αναγκαίο να ενοποιήσουμε την ευρωπαϊκή άμυνα.

Θεωρώ ότι η έκθεσή μου μπορεί να χρησιμεύσει ως «εργαλειοθήκη», δεν είναι «Ευαγγέλιο». Τώρα βρίσκεται στα χέρια των ηγετών της ΕΕ. Αυτοί, μαζί με τη νέα Κομισιόν και το νέο Ευρωκοινοβούλιο, θα αποφασίσουν τι είναι εφικτό και για να τους διευκολύνω, εσκεμμένα οι προτάσεις μου δεν προϋποθέτουν την αλλαγή των ισχυουσών Συνθηκών.

Δεν είναι μόνο η Ρωσία. Υπάρχει και η εκκρεμότητα των αμερικανικών εκλογών και εσείς επισημαίνετε ότι είναι αναγκαίο να παραμένουν συντονισμένοι η ΕΕ με το ΝΑΤΟ.

Βρίσκομαι στην Ουάσιγκτον για να παρουσιάσω την έκθεση μου και μπορώ να σας πω ότι η σχέση της ΕΕ με τις ΗΠΑ είναι βαθιά ασύμμετρη. Οι ευρωπαϊκές εκλογές δεν θα αλλάξουν τίποτα στη σχέση της ΕΕ με τις ΗΠΑ, αλλά οι αμερικανικές εκλογές θα μπορούσαν, πράγματι, να σημάνουν μια μεγάλη αλλαγή.

Γι’ αυτό χρειάζεται να επαναβεβαιώσουμε τη συμμαχία μας και ταυτόχρονα να διαμηνύσουμε ότι είμαστε ανεξάρτητοι, ότι διαθέτουμε την απαραίτητη αμυντική θωράκιση, η οποία σήμερα δεν βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο.

Πέραν αυτών προτείνετε να αντικατασταθούν οι κρατικές ενισχύσεις με Ευρωπαϊκές, μέσω ενός κεντρικού λογαριασμού στον οποίο θα συνεισφέρουν όλα τα κράτη – μέλη. Μια σημαντική εφαρμογή του θα είναι η ενίσχυση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ώστε να μεγαλώσουν και να γίνουν πιο ανταγωνιστικές.

Πιστεύετε ότι οι ηγέτες θα εγκαταλείψουν ένα ισχυρό εργαλείο άσκησης εσωτερικής πολιτικής;

Ακούγεται φιλόδοξο, το ξέρω. Ωστόσο, ήδη πολλά – κράτη μέλη, των οποίων ηγούνται το Βέλγιο και η Φινλανδία, προτείνουν να σταματήσουν οι εθνικές ενισχύσεις και είναι άτεγκτα. Οι κρατικές ενισχύσεις ήταν απαραίτητες στην περίοδο της πανδημικής και της ενεργειακής κρίσης, τώρα όμως θα πρέπει να γίνουν ξανά η εξαίρεση.

Η πρόταση μου είναι αν ένα κράτος ζητήσει εθνική ενίσχυση και η Κομισιόν την παράσχει, το κράτος θα πρέπει να παραχωρήσει ένα ποσοστό της που θα μπει σε έναν κουμπαρά για να μοιραστεί στη συνέχεια στα άλλα κράτη. Αυτή είναι η ιδέα της «ευρωποίησης» των κρατικών ενισχύσεων.

Τώρα, πάντως, υπάρχει ανισορροπία με τις πλούσιες χώρες να ενισχύουν τις βιομηχανίες τους σε βάρος των φτωχότερων χωρών.

Ακριβώς. Αν μια μεγάλη χώρα ζητήσει και λάβει ενίσχυση, θα πρέπει να βάλει π.χ., το 15% – 20% του ποσού στον κουμπαρά για τις άλλες χώρες. Είναι μια μέθοδος αναδιανομής.

Αναφέρατε προηγουμένως την ενέργεια, έναν κρίσιμο τομέα για την Ευρώπη.

Να επιμείνουμε στη διπλωματία των αγωγών ή να αξιοποιήσουμε άλλες πηγές ώστε να γίνουμε ενεργειακά ανεξάρτητοι;

Και τα δύο. Θα πρέπει να έχουμε τη μέγιστη απόδοση από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, από τον ήλιο, το νερό, τον αέρα. Είναι απολύτως εφικτό να αξιοποιήσουμε στο μέλλον τις διαφορετικές καιρικές συνθήκες που υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη.

Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε το μέλλον, θα πρέπει να φροντίσουμε και το παρόν. Στο παρόν χρειαζόμαστε το φυσικό αέριο και τις υποδομές που το συνοδεύουν. Δεν είναι εύκολο να πετύχουμε τη διαφοροποίηση στο ενεργειακό μείγμα.

Όταν αποφασίσαμε την «πράσινη» μετάβαση θέλαμε να επενδύσουμε σχεδόν αποκλειστικά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, παρότι γνωρίζαμε ότι θα μεσολαβήσει μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία χρειαζόμαστε και το φυσικό αέριο.

Στο πεδίο της συνοχής, προτείνετε να προστεθεί στις τρεις ελευθερίες, διακίνησης αγαθών, προσώπων και υπηρεσιών, μια τέταρτη σχετικά με την έρευνα και τη δημιουργία.

Ένα στοιχείο της είναι η «ελευθερία του μένω» εκεί που επιλέγω, μολονότι επισημαίνετε ότι το 1/3 των ευρωπαίων ζουν σε περιοχές που δεν έχουν αναπτυχθεί επαρκώς.

Η ελευθερία του μετακινούμαι και η ελευθερία του μένω είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το θέμα είναι ότι η μετακίνηση μετατράπηκε σε εισιτήριο χωρίς επιστροφή και οδήγησε στο brain drain. Μέχρι τώρα έχουμε μετακίνηση μόνο από την ανατολή προς τη δύση και από τον νότο προς τον βορά, που προκαλεί υπερσυγκέντρωση στην κεντρική Ευρώπη, με πολλά προβλήματα στέγασης, κόστους ζωής, υπηρεσιών, κ.λπ.., ενώ η περιφέρεια της Ευρώπης υποφέρει.

Η έκθεση μου σημαίνει συναγερμό για αυτό το ζήτημα. Θα πρέπει να ενισχύσουμε τις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος ώστε να βρίσκονται παντού, όχι μόνο στα πλούσια κράτη. Επίσης, η μετακίνηση να γίνει κυκλική και να δημιουργήσουμε κίνητρα ώστε να πάνε οι άνθρωποι από το Παρίσι στη Σόφια και το Βουκουρέστι, όχι μόνο το αντίστροφο. Ελευθερία του μένω, σημαίνει πρωταρχικά ελευθερία να επιστρέψω.

Μήπως η εγκατάλειψη και οι ανισότητες είναι οι βασικές αιτίες, οι οποίες επιβαρύνονται από το μεταναστευτικό, για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη;

Προσωπικά, για τις ευρωεκλογές δεν είμαι απαισιόδοξος. Ο λόγος είναι απλός. Εκφράζεται, βεβαίως, το αίτημα για μεγαλύτερη ασφάλεια και υπάρχει άνοδος της ακροδεξιάς. Παράλληλα, όμως, βλέπω ότι πριν από πέντε χρόνια οι ευρωπαϊκές εκλογές ήταν επικεντρωμένες στα «exit» διάφορων χωρών και σήμερα δεν είναι.

Τώρα ακόμα και η ακροδεξιά συμμετέχει στις εκλογές προβάλλοντας τις δικές της ευρωπαϊκές πολιτικές και δεν αποτελεί θανάσιμη απειλή για την ύπαρξη της ΕΕ. Άρα, είναι δυνατόν να φτιάξουμε ένα μέτωπο προόδου, έχοντας αφήσει πίσω μας την υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη. Αυτά, για εμένα, είναι καλά νέα.

Πως σας φάνηκε η αντίδραση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην έκθεσή σας;

Αν εξαιρέσουμε την άμυνα, οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν φάνηκαν να επείγονται για αλλαγές, παρότι επισημαίνετε ότι τα περιθώρια στενεύουν.

Καταρχήν θέλω να επισημάνω το γεγονός ότι είναι η πρώτη φορά που μια τέτοια έκθεση συζητήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι ένα πολύ παράξενο όργανο, κανένας δεν εμφανίζεται ενώπιον του. Η μόνη εξαίρεση έγινε για τον Ζελένσκι και τον Γκουτέρες.

Το ότι οι ηγέτες μου ζήτησαν να συμμετάσχω, ότι συζητούσαμε επί δύο ώρες, ότι έκαναν 27 ερωτήσεις, παρεμπιπτόντως ο Κυριάκος Μητσοτάκης έκανε μια πολύ καλή παρέμβαση, για εμένα ήταν μια ένδειξη της σημασίας που έδωσαν, η οποία δεν ήταν καθόλου δεδομένη. Φυσικά, όλα εξαρτώνται από τι θέλουν να κάνουν οι ευρωπαίοι ηγέτες και η Κομισιόν που θα προκύψει μετά τις ευρωεκλογές, συνδυάζοντας την έκθεση του Ντράγκι με τη δική μου, που η θεματολογία τους είναι παραπλήσια.

Είμαι, όμως, ικανοποιημένος που η έκθεσή μου γίνεται μέρος της προεκλογικής εκστρατείας. Την παρουσίασα ήδη στην αρμόδια Επιτροπή του Γερμανικού Κοινοβουλίου τώρα στην Αμερική, τις επόμενες ημέρες θα επισκεφθώ τη Αυστρία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και άλλες χώρες. Στην Αθήνα θα έρθω στο τέλος Ιουνίου.

Η επόμενη χώρα που θα έχει την προεδρία της ΕΕ είναι η Ουγγαρία. Σας ανησυχεί αυτό;

Ενδιαφέρον.

Ναι, αλλά έτσι έχει η κατάσταση και αυτό με κάνει αισιόδοξο. Και πάλι, θα δούμε, αλλά είμαι πρόθυμος να επιστρέψω στη Βουδαπέστη και να τους βοηθήσω να εφαρμόσουν ένα μέρος των προτάσεων μου.

Για να ολοκληρώσετε την έκθεση σας, επισκεφθήκατε από τον Σεπτέμβριο του 2023 ως τον Απρίλιο του 2024, 65 ευρωπαϊκές πόλεις και πραγματοποιήσατε πάνω από 400 συναντήσεις, από κυβερνήσεις μέχρι πανεπιστήμια.

Τι σας πρόσφερε αυτή η εμπειρία;

Ήταν μια φανταστική εμπειρία, γιατί μου επέτρεψε πολλές φορές να μπω στη θέση των άλλων. Η οπτική ενός Εσθονού είναι διαφορετική από αυτή ενός Ιταλού ή ενός Ιρλανδού από ενός Ισπανού, αλλά όλες συνέκλιναν στη διαπίστωση ότι χρειάζονται την αλληλεγγύη των υπολοίπων.

Ανέφερα την Εσθονία και τις Βαλτικές χώρες που δέχονται την πίεση του Πούτιν και την Ιρλανδία που απειλείται από το Brexit, επειδή δέχθηκαν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Πρέπει να ενισχύσουμε την ιδέα ότι ενωμένοι είμαστε πιο ισχυροί.

Υπήρξε κάτι σε όλη αυτή τη διαδικασία που σας έκανε να επανακαθορίσετε τις προτεραιότητες σας;

Ξεκινώντας δεν είχα φανταστεί ότι θα έβαζα την άμυνα στον πυρήνα της έκθεσής μου. Η παλαιότερη εκπαίδευσή μου στις ευρωπαϊκές υποθέσεις με έκανε να σκέφτομαι ότι η Ενιαία Αγορά και η άμυνα είναι όπως ο σκύλος με τη γάτα. Ότι δεν συνδυάζονται με τίποτα. Όταν άρχισα να δουλεύω πάνω στην έκθεση δεν είχα καθόλου την άμυνα στο μυαλό μου, αλλά σταδιακά συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να επικεντρώσω την προσοχή μου σε αυτή.

Ένα άλλο πράγμα που έμαθα, και το περιέλαβα στην έκθεση, αφορά τους σιδηροδρόμους. Είναι τρελό ότι δεν μπορείς να ταξιδέψεις με τρένο υψηλής ταχύτητας από τη μια πρωτεύουσα στην άλλη, εκτός από τη διαδρομή Βρυξέλλες – Παρίσι, και ότι πρέπει να μετακινηθείς με αεροπλάνο.

Σε μια ήπειρο τόσο επίπεδη, που έχει αποφασίσει να γίνει «πράσινη» – η χρηματοδότηση της «πράσινης» μετάβασης αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι της έκθεσής μου- είναι παράδοξο. Αλλά είναι και χαρακτηριστικό της Ενιαίας Αγοράς ότι μπορείς να ταξιδέψεις με τρένα υψηλής ταχύτητας μέσα στην ίδια χώρα αλλά όχι από χώρα σε χώρα.

Η έλλειψη διασύνδεσης, σε διάφορους τομείς, είναι μεγάλο πρόβλημα. Είμαστε πολύ τοπικιστές και πρέπει να γίνουμε πιο Ευρωπαίοι.