Ενώ παραδοσιακά είχαμε ως μη τραπεζικούς τρόπους χρηματοδότησης τις μετοχές και τα ομόλογα, τα οποία διαπραγματεύονται στις αντίστοιχες αγορές, τώρα έχουμε πληθώρα εργαλείων που απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την πραγματική οικονομική δραστηριότητα. Αυτά τα εργαλεία αποκαλούνται συλλήβδην παράγωγα, επειδή η αξία τους είναι συνάρτηση άλλων, ας πούμε πρωτογενών, εργαλείων. Ευφυέστατοι άνθρωποι έχουν εκπονήσει μαθηματικά μοντέλα τη δεκαετία του 1970 που αποτιμούν τα εργαλεία αυτά. Πολλοί εξ ημών διαθέσαμε φαιά ουσία να καταλάβουμε τα μοντέλα αυτά και, ίσως, να αισθανθήκαμε και περήφανοι που τα καταλάβαμε. Ομως το πράγμα ξέφυγε γρήγορα και πλέον το finance απογειώθηκε, οι ιερείς του ξέχασαν τις ιδρυτικές του συνθήκες και δημιουργούν μαγικές εικόνες για να δελεάσουν τους μη μυημένους.
Μη μυημένοι είναι οι άνθρωποι που δουλεύουν στην πραγματική οικονομία, παράγουν αγαθά ή υπηρεσίες και ελπίζουν κάποια στιγμή να πάρουν σύνταξη. Στη Δύση τα συνταξιοδοτικά ταμεία «επενδύουν» τις συνταξιοδοτικές εισφορές και δημιουργούν «προϊόντα» που δεν είναι άλλο από μείγματα συντηρητικών (ας πούμε ασφαλών) και επιθετικών τοποθετήσεων. Η διασπορά, κατά τη θεωρία, μειώνει τον κίνδυνο. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία διαχειρίζονται τρισεκατομμύρια εισφορών σε Ευρώπη και Αμερική και είναι όπως οι πολύφερνες νύφες: γύρω τους στήνουν χορό τα παλληκάρια (του finance) για να τις πλανέψουν. Προσφέρουν αποδόσεις δυσθεώρητες, πώς όμως δημιουργούνται αυτές οι αποδόσεις όταν το βασικό επιτόκιο είναι στο 5%? Μας διαβεβαιώνουν ότι γίνεται, οι ειλικρινέστεροι εξ αυτών το λένε ευθέως ότι παίζουν στοιχήματα. Τα περίφημα hedge funds παίζουν στοιχήματα, στοιχήματα με το πετρέλαιο, στοιχήματα με νέα προϊόντα που ίσως βγάλει η Apple, στοιχήματα με το αν θα πιάσουν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στην Ευρώπη τα επόμενα 50 χρόνια. Ο καπιταλισμός επανακάμπτει στη στοιχηματική του εκδοχή όπως ακριβώς τον 18ο αιώνα: τότε είχαμε το περίφημο South Sea Bubble, κραχ κατά το οποίο καταστράφηκε ο «ανθός» της Αγγλικής κοινωνίας το 1724. Τώρα έχουμε άλλα στοιχήματα, την ανανεώσιμη ενέργεια για παράδειγμα.
Συνήθως τα hedge funds βρίσκουν ευήκοα ώτα στα συνταξιοδοτικά ταμεία που, εύλογα, ψάχνουν υψηλές αποδόσεις για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους, δεδομένου ότι ο λόγος συνταξιοδοτηθέντων προς εργαζόμενους διαρκώς μεγαλώνει. Ομως στην παρούσα συγκυρία τα πράγματα δυσκολεύουν. Μία από τις πηγές χρημάτων είναι η «ρευστοποίηση» επενδύσεων από τη βιομηχανία Private Equity. Το Private Equity είναι μια πλευρά του Finance που θα έπρεπε όλοι μας να συμπαθούμε. Αγοράζει με ιδιωτικά λεφτά επιχειρήσεις που δεν λειτουργούν καλά, τις αναδιοργανώνει (restructuring) ανακαλύπτοντας έτσι κρυμμένη αξία και μετά είτε τις πωλεί σε άλλους ιδιώτες είτε τις εισάγει σε δημόσια χρηματιστήρια ρευστοποιώντας την (πολλαπλασιασμένη) αξία. Και με το ρευστό είτε επαναλαμβάνει τη διαδικασία είτε το επιστρέφει στους όσους επενέδυσαν αρχικώς στο Private Equity (συνήθως βαθύπλουτους ανθρώπους).
Βέβαια στην πράξη τα πράγματα δεν συμβαίνουν ακριβώς έτσι. Συνήθως οι επενδύσεις στις επιχειρήσεις που έχουν πέσει στα χέρια του Private Equity παγώνουν, ο εξοπλισμός δεν ανανεώνεται, ο δανεισμός αυξάνει, το έμπειρο προσωπικό ωθείται σε παραίτηση και τα μερίσματα αυξάνουν. Τα μεγαλοστελέχη του Private Equity αρμέγουν τις επιχειρήσεις που διοικούν ενώ την ίδια στιγμή διατείνονται ότι τις αναδιοργανώνουν. Στο τέλος δε ζητούν αποτιμήσεις από την αγορά που δεν δικαιολογούνται.
Μάλλον ήρθε το τέρμα του δρόμου για τα στελέχη του Private Equity, και είναι ένα τέρμα άδοξο: δεν μπορούν, όσο και να προσπαθούν, να ξεφορτωθούν τις επιχειρήσεις που αφαίμαξαν στις τιμές που ζητάνε. Ο Nick Moakes, Chief Investment Officer του Wellcome Trust (που διαχειρίζεται 36,8 δισεκατομμύρια λίρες) λέει στους Financial Times (26/05/24): «Οι διανομές από το Private Equity έχουν μειωθεί, οι νέες εισαγωγές στα Χρηματιστήρια είναι ελάχιστες και οι Εξαγορές & Συγχωνεύσεις έχουν καθηλωθεί. Αν δεν μπορείς να πουλήσεις, και δεν μπορείς να εισάγεις [στο Χρηματιστήριο], το PE αναρωτιέται πώς να κάνει διανομές». Και το πρόβλημα δεν είναι αμελητέο: το 2023 ήταν παγιδευμένα στο Private Equity κεφάλαια ύψους άνω των 3 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων, σε 28.000 εταιρείες που υφίστανται «αναδιάρθρωση». Πέρυσι οι ρευστοποιήσεις τέτοιων επενδύσεων μέσω εξαγορών ήταν μόλις 345 δισ. δολλάρια, το χαμηλότερο επίπεδο της δεκαετίας (κατά την αναφορά της Bain & Co). Το σύστημα έχει αρχίσει να μπλοκάρει.
Εχουμε και στη χώρα μας εταιρείες Private Equity όπως το BC Partners. Σϋμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις του εκπροσώπου του, «η BC Partners έχει επενδύσει τα τελευταία 18 χρόνια πάνω από 6 δις. στην Ελλάδα και σήμερα διατηρεί 3 επενδύσεις, τη NOVA [για την οποία μετά από 2,5 μόλις χρόνια ιδιοκτησίας αναζητείται ήδη αγοραστής], το Pet City, το Μητροπολιτικό Κολλέγιο και τα ΙΕΚ Ακμή». Το αντικείμενο των εταιρειών αυτών προδίδει και το μέλλον που επενδυτές όπως το BC Partners προβλέπουν (και ποντάρουν πάνω) για την Ελλάδα: αποχαύνωση στο κινητό μέχρι τελικής πτώσεως, ενασχόληση με κατοικίδια (αντί για παιδιά) και ένα κάποιο είδος ανώτατης εκπαίδευσης. Ειδικά το τελευταίο είναι μια ολοκαίνουρια αρένα που εγκαινίασε η κυβέρνηση πρόσφατα και οι παίκτες «τοποθετούνται». Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τί αποδόσεις θα επιτύχει η BC Partners όταν με το καλό ρευστοποιήσει τις τρέχουσες επενδύσεις της.
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")