Για να εκτιμήσει κανείς, τα επιτεύγματα στη βιομηχανία πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας, πρέπει να πετάξει για πάνω από μια ώρα με ελικόπτερο, πάνω από τα ταραγμένα νερά που χωρίζουν την Σκωτία από την Νορβηγία.
Αγωγοί έχουν ποντιστεί στο βυθό, 600 πόδια κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ οι εξέδρες άντλησης του «μαύρου χρυσού» μοιάζουν με τρομακτικά μηχανουργικά τέρατα, προκαλώντας το δέος . Αποτελούν, επίσης, πηγή κινδύνων. Πριν από μερικούς μήνες, τελέστηκε το μνημόσυνο για τα 20 χρόνια από την πολύνεκρη έκρηξη που κατέστρεψε την πλατφόρμα Piper Alpha, τη χειρότερη υπεράκτια καταστροφή στα χρονικά, που προκάλεσε το χαμό 167 ανθρώπων.
Εν τούτοις, παρά τις ικανότητες και την αυτοθυσία του προσωπικού, η βιομηχανία μάχεται έναν αγώνα που είναι εκ των προτέρων χαμένος: τα κοιτάσματα πετρελαίου της Βόρειας Θάλασσας τελειώνουν. Η πρόκληση, τώρα, είναι να αντληθεί όσο το δυνατό περισσότερο πετρέλαιο προτού στερέψουν οι υποθαλάσσιες πηγές. Με τις τιμές του πετρελαίου στα ύψη, κάθε επιπλέον παραγωγή θα αποδειχτεί πιο επικερδής από ποτέ. Ωστόσο, η βιομηχανία είναι σε θέση να το πραγματοποιήσει;
Καθώς ο κόσμος παρακολουθεί με ανησυχία να εξαντλούνται τα αποθέματα των ορυκτών καυσίμων, όποτε και αν συμβεί κάτι τέτοιο, η Βόρεια Θάλασσα αποτελεί μια πρόωρη ένδειξη του πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα στο ορατό μέλλον. Η Oil & Gas UK, το συλλογικό όργανο των εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Βρετανία, προειδοποίησε πως αν δεν υπάρξουν μαζικές επενδύσεις για την ανάπτυξη νέων πετρελαϊκών κοιτασμάτων, ο βρετανικός τομέας της Βόρειας Θάλασσας θα έχει πάψει να υφίσταται έως το 2020.
Ακόμη, όμως και αν η βιομηχανία εξακολουθήσει να επενδύει και καταφέρει να ανακαλύψει νέα κοιτάσματα αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου, δεν μπορούν να παραμεριστούν οι αδυσώπητοι νόμοι της γεωλογίας και των οικονομικών. «Η παραγωγή από την Βόρεια Θάλασσα θα συνεχίσει να φθίνει», υποστήριξε ο Μάικ Γουάγκσταφ, ο πρώην τραπεζίτης της Schroders και νυν διευθύνων σύμβουλος της Venture Production, της εταιρείας παραγωγής αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου που δραστηριοποιείται στην Βόρεια Θάλασσα. «Είτε επενδύσουμε είτε όχι, δεν θα αλλάξει τους ρυθμούς επιβράδυνσης της παραγωγής παρά μόνον κατά μία με δύο ποσοστιαίες μονάδες», τόνισε χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Η έναρξη της παραγωγής υδρογονανθράκων στην Βόρεια Θάλασσα, στη δεκαετία του ΄70, βοήθησε να αποδυναμωθεί ο ΟΠΕΚ και να δημιουργηθούν οι βάσεις για δύο δεκαετίες φθηνής ενέργειας, από τα μέσα της δεκαετίας του ΄80 έως και τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Τώρα, αποτελεί μια από τις ταχύτερα φθίνουσες περιοχές πετρελαίου στον πλανήτη, υποστηρίζει η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας. Στην περιοχή δικαιοδοσίας της Βρετανίας, η παραγωγή αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου υποχωρεί με ετήσιο ποσοστιαίο ρυθμό της τάξης του 7,5%, από το 2002.
Σήμερα, η παραγωγή υδρογονανθράκων από την Βρετανία και την Νορβηγία ανέρχεται στο ισοδύναμο των 4 εκατ. βαρελιών ημερησίως, δηλαδή, καλύπτει ποσοστό ύψους 4,7% της παγκόσμιας ζήτησης. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στην παραγωγική ικανότητα του Ιράν και είναι υψηλότερο εκείνου του Κουβέιτ, της Βενεζουέλας ή της Νιγηρίας. Έως το 2013, η παραγωγή θα έχει μειωθεί στα 3 εκατ. βαρέλια την ημέρα, δηλαδή, θα καλύπτει το 3,2% της παγκόσμιας ζήτησης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΙΕΑ.
Ενώ η νορβηγική πλευρά αναπτύχθηκε με βραδύτερο ρυθμό και το αποκορύφωμά της καθυστέρησε χρονικά, εν τούτοις ακολουθεί, με τη σειρά της, φθίνουσα πορεία. Η Νορβηγία κατέγραψε τη δεύτερη, μετά τη σχεδιαζόμενη μείωση των ποσοστώσεων από την Σαουδική Αραβία, μεγαλύτερη μείωση της παραγωγής αργού πετρελαίου, πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της ΒΡ.
Εν τούτοις, το Αμπερντίν, η γρανιτένια πόλη που βρίσκεται στην βορειοανατολική ακτή της Σκωτίας και θεωρείται ως η πρωτεύουσα της βρετανικής βιομηχανίας πετρελαίου και φυσικού αερίου, δεν έχει αισθανθεί, ακόμη, τις επιπτώσεις ενός τομέα που αργοσβήνει. Οι τιμές-ρεκόρ του αργού πετρελαίου απέφεραν μεγάλο πλούτο στην πόλη καθιστώντας το Αμπερντίν μιαν όαση ευμάρειας στο καταθλιπτικό σκηνικό που έχει στήσει η πιστωτική κρίση στην βρετανική οικονομία.
Οι υπεράκτιες θέσεις εργασίας έχουν αυξηθεί στα 28.000 άτομα, σήμερα, από 18.000 μια δεκαετία πριν, ενώ οι ελλείψεις εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού εξακόντισαν τους μισθούς στα ύψη. Ένας έμπειρος δύτης κερδίζει περισσότερα από 100.000 στερλίνες το χρόνο…
Τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών διογκώνονται συνεχώς. Ο τομέας θα καταβάλει, φέτος, 16 δισ. στερλίνες σε φόρους, δηλαδή, ποσοστό που αναλογεί στο 1/3 των συνολικών εταιρικών φόρων στην Βρετανία.
Η εντύπωση της εύρωστης ανάπτυξης, ωστόσο, αποτελεί τη μία όψη του νομίσματος. Μακριά από την ξηρά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Βόρεια Θάλασσα γίνονται αμέσως ορατά. Η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι εξέδρες άντλησης και οι άλλες εγκαταστάσεις ποικίλουν ευρέως. Το αστραφτερό ατσάλι και την φρέσκια μπογιά διαδέχεται η σκουριά και η διάβρωση έπειτα από τρεις δεκαετίες έκθεσης των εγκαταστάσεων στα τρικυμιώδη νερά και τους ανέμους που πνέουν στην περιοχή.
Όταν κατασκευάστηκαν οι εξέδρες , στη δεκαετία του ΄70, σχεδιάστηκαν με όριο ζωής τα 30 χρόνια. Ελάχιστοι πίστευαν πως θα μπορούν να λειτουργούν και στον 21ο αιώνα. Πολλές εγκαταστάσεις έχουν επεκτείνει το όριο ζωής τους κατά μια δεκαετία και άλλες κατά μια 20ετία.
Ωστόσο, το πιο μεγάλο πρόβλημα στην Βόρεια Θάλασσα εντοπίζεται κάτω από την επιφάνεια: τα κοιτάσματα στερεύουν. Οι γιγαντιαίες περιοχές που αναπτύχθηκαν στη δεκαετία του ΄70 παράγουν ένα κλάσμα των ποσοτήτων που παρήγαγαν στην περίοδο της ακμής τους, ενώ τα νέα κοιτάσματα που ανακαλύπτονται, είναι πολύ μικρά για να διατηρήσουν τον όγκο της παραγωγής στα επιθυμητά επίπεδα. Το κοίτασμα Forties διέθετε το ισοδύναμο των 5 δισ. βαρελιών αργού πετρελαίου και το Brent, άλλα 4 δισ. Δηλαδή, περισσότερο από 100 φορές περισσότερο από τους όγκους παραγωγής ενός τυπικού κοιτάσματος που ανακαλύπτεται σήμερα. Ένα νέο κοίτασμα που περιέχει περισσότερα από 50 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου θεωρείται σπάνιο.
Η εκμετάλλευση των νεότερων κοιτασμάτων είναι, σε γενικές γραμμές, πιο δύσκολη. Το πετρέλαιο είναι βαρέως τύπου, επομένως, δεν ρέει εύκολα, ή βρίσκεται σε κατάσταση υψηλής πίεσης και υψηλών θερμοκρασιών που ξεπερνούν τους 150 βαθμούς Κελσίου. Η παραγωγή αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα εν λόγω κοιτάσματα σημαίνει πως απαιτείται η εφαρμογή ολοένα πιο σύγχρονων τεχνολογιών.
Οι ελπίδες για το μέλλον της Βόρειας Θάλασσας εναπόκεινται στην είσοδο νέων εταιρειών: εταιρειών που μπορούν να δραστηριοποιηθούν επενδύοντας σε μικρότερα και παλαιότερα πετρελαϊκά πεδία για τα οποία δεν ενδιαφέρονται πλέον οι μεγάλοι διεθνείς όμιλοι. Για παράδειγμα, οι Shell και ExxonMobil πούλησαν έξη πεδία στην εταιρεία Taqa, έναν ταχέος αναπτυσσόμενο ενεργειακό όμιλο που εδρεύει στο Αμπού Ντάμπι. Ο Πίτερ Μπάρκερ-Χόμεκ, πρώην στέλεχος της BP και νυν διευθύνων σύμβουλος της Taqa, υποστήριξε πως σχεδιάζει να επενδύσει 1,5 δισ. στερλίνες στα εν λόγω πεδία προκειμένου να αυξήσει την παραγωγή στα 60.000 βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως, από 40.000 σήμερα, μια απόφαση που δεν θα είχε κανένα νόημα για γίγαντες όπως είναι η Shell ή η Esso.
Η συμβολή των νέων εταιρειών στον τομέα είναι ζωτικής σημασίας για να διατηρηθεί σε λειτουργία η Βόρεια Θάλασσα. Σχεδόν το 40% των επενδύσεων στον βρετανικό τομέα προέρχεται από εταιρείες που δεν είχαν δημιουργηθείο πριν από μια οκταετία.
Ωστόσο, παρατηρείται, προσφάτως, μια μείωση στην είσοδο νέων εταιρειών αν και ο αριθμός τους αυξήθηκε, ελαφρά, το περασμένο έτος. Ο αριθμός των πετρελαϊκών πεδίων που άλλαξαν ιδιοκτήτη, τα τελευταία χρόνια, μειώθηκε, επίσης, στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας δεκαετίας.
Το κόστος αποτελεί ένα μεγάλο εμπόδιο. Η Βόρεια Θάλασσα είναι μια από τις πιο ακριβές τοποθεσίες στον πλανήτη για μια πετρελαϊκή εταιρεία και τα κόστη αυξάνονται ραγδαία. Η φορολογία αποτελεί ακόμη έναν άλλο επιβαρυντικό παράγοντα.
Ο Μάλκολμ Γουέμπ, ο διευθύνων σύμβουλος της Oil & Gas UK, μιλά για ένα «παράθυρο ευκαιριών», αναφερόμενος στην περίοδο όπου είναι, ακόμη, δυνατό να αναπτυχθούν πεδία υδρογονανθράκων στην Βόρεια Θάλασσα πάνω σε υφιστάμενες υποδομές , προτού, δηλαδή, οι γηράσκουσες εγκαταστάσεις καταρρεύσουν οριστικά. «Δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου. Αν οι δεν υπάρξουν νέες εξελίξεις, αν δεν χρησιμοποιήσουμε τις υποδομές, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να τεθούν σεαχρηστία», προειδοποίησε ο ίδιος.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι τόσο απαισιόδοξοι. Ορισμένοι πιστεύουν πως θα εξακολουθεί να υπάρχει αρκετή παραγωγή το 2050. Αλλά, η Βόρεια Θάλασσα δείχνει το πώς το σύνολο της παγκόσμιας βιομηχανίας αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου καθίσταται ολοένα πιο δύσκολο και πιο δαπανηρό. Καθώς η παραγωγή στην Βόρεια Θάλασσα φθίνει, η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης και των ΗΠΑ από την Ρωσία και την Μέση Ανατολή είναι βέβαιο πως θα αυξηθεί.
(Financial Times, 12/07 2008)