Πρόκειται για κάτι πρωτοφανές στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων τα τελευταία 50 έτη. Ας θυμηθούμε ότι το 1981 ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου είχε ζητήσει ως προϋπόθεση διαλόγου με την Τουρκία να υπάρξει τετράμηνη περίοδος αποφυγής προκλήσεων πάνω από το Αιγαίο, ένα μορατόριουμ από τις παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναερίου χώρου. Πριν περάσει το δίμηνο, οι Τούρκοι προχωρούσαν σε νέες παραβιάσεις…
Προκειμένου να μειωθεί η σημασία του τρέχοντος γεγονότος, λέγονται διάφορα που αφορούν στο αξιόμαχο της τουρκικής πολεμικής αεροπορίας. Υποτίθεται ότι «βολεύονται» οι Τούρκοι διότι έχουν περιορισμένα ανταλλακτικά για τα F-16. Στην πραγματικότητα, όμως, οι περισσότερες παραβιάσεις τα τελευταία χρόνια δεν γίνονταν από F-16 αλλά από δικινητήρια ελικοφόρα αεροσκάφη ηλεκτρονικού πολέμου.
Μετά τη συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Τούρκο πρόεδρο στη Νέα Υόρκη, φαίνεται ότι αυτή η περίοδος ηρεμίας πάνω από το Αιγαίο θα συνεχιστεί. Κατά τη συνάντηση, το μεν μόνο από τα μεγάλα και σημαντικά θέματα που συζητήθηκε ήταν το μεταναστευτικό. Αν και υπάρχει πολύ καλύτερη συνεργασία με την τουρκική ακτοφυλακή, οι ροές είναι αυξημένες. Στα υπόλοιπα θέματα μείζονος σημασίας δεν υπήρξε πρόοδος, όπως ήταν αναμενόμενο. Η διάσταση απόψεων μεταξύ των δύο χωρών ως προς το τι συνιστά διαφορά και αντικείμενο προς συζήτηση είναι χαώδης. Για να το πούμε σχηματικά: Η ελληνική πλευρά συζητά για τα όρια που έχει το χωράφι κάθε κράτους και η τουρκική πλευρά διεκδικεί το περιεχόμενο του σπιτιού μας.
Περισσότερα συμπεράσματα βγήκαν, όμως, από την 37 λεπτών ομιλία του Τούρκου προέδρου ενώπιον της Γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ (το άτυπο όριο για ομιλίες ηγετών είναι 15 λεπτά). Το μεγαλύτερο τμήμα της (21 λεπτά) ήταν αφιερωμένο στο Ισραήλ και στους Παλαιστινίους. Σε Ελλάδα και Κύπρο, ο Ερντογάν αφιέρωσε περίπου από ένα λεπτό. Τα όσα ανέφερε για το Κυπριακό, καθώς και η έκκλησή του για αναγνώριση του ψευδοκράτους, είχαν αναφερθεί και στις ομιλίες του το 2022 και 2023 από το ίδιο βήμα του ΟΗΕ. Δεν υπήρχε κάτι ριζικά καινούργιο.
Αντιθέτως, δεν έδειξε διατεθειμένος να συζητήσει θέματα θαλασσίων οριοθετήσεων. Μίλησε μόνον για δικαιώματα της Τουρκίας βορείως και δυτικώς της υφαλοκρηπίδας της Κύπρου και για αντίστοιχα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων γύρω από όλο το vnσί. Η αναφορά του στο διεθνές δίκαιο –που φαίνεται να χαροποίησε κάποιους στην Ελλάδα δεν σημαίνει πολλά πράγματα. Κατά την Τουρκία, η στρατηγική τής εξόφθαλμα προκλητικής «Γαλάζιας Πατρίδας» βασίζεται απολύτως στο διεθνές δίκαιο. Το ίδιο επικαλείται και η Άγκυρα για το τουρκολιβυκό μνημόνιο του 2019, παρότι παραβιάζει και το δίκαιο και τη γεωγραφία και τη λογική.
Επιπλέον, η αναφορά στο διεθνές δίκαιο δεν αφορούσε στις θαλάσσιες οριοθετήσεις. Πιο συγκεκριμένα, είπε επί λέξει ο Ερντογάν ότι «είναι προς το κοινό συμφέρον όλης της περιοχής ο περιορισμός των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, την ελευθερία και την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, και την ανάπτυξη της συνεργασίας ιδίως σε θέματα θαλασσίου εμπορίου». Αυτά τα περί «περιορισμού περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας» προφανώς και δεν αφορούν την τουρκική «Γαλάζια Πατρίδα». Αναφέρονται αποκλειστικώς στη μη αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Η αναφορά, πέραν του διεθνούς δικαίου, στη ναυσιπλοΐα και στο θαλάσσιο εμπόριο αποτελεί επανάληψη της αποφάσεως της τουρκικής εθνοσυνελεύσεως του 1995 με την οποία επισημοποιήθηκε το casus belli: «Η Τουρκία δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι θα διεξάγει τη θαλάσσια επικοινωνία της με τις ανοιχτές θάλασσες και τους ωκεανούς διά μέσου των ελληνικών χωρικών υδάτων».
Τέλος, αξίζει και μια ιδιαίτερη αναφορά σε κάτι που είπε ο Τούρκος πρόεδρος. Πιθανόν να πιστεύει πράγματι ότι η Τουρκία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ανατολική Μεσόγειο. Στην πραγματικότητα, όμως, το κράτος με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή όχι μόνον στην ανατολική αλλά σε όλη τη Μεσόγειο είναι η Ελλάδα με 20.745 χλμ. ακτών. Η Τουρκία έχει μόλις το 30% της ελληνικής ακτογραμμής, δηλαδή 6.260 χλμ. Είναι η δεύτερη φορά που επαναλαμβάνει ο Ερντογάν από το βήμα του ΟΗΕ αυτό το κραυγαλέο λάθος. Ελπίζουμε να μην τριτώσει.
*Ο κ. Άγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής Ν.Δ. στην Α΄ Αθηνών.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 29/09/2024)