Στις 15 Σεπτεμβρίου, η Κάθριν Νοντ, μέλος του επιστημονικού προσωπικού στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, έλεγξε τον τραπεζικό λογαριασμό της στην Washington Mutual πριν ξεκινήσει για ένα δεκαήμερο οδικό ταξίδι. Μόλις επέστρεψε στη Νέα Υόρκη επισκέφτηκε την ιστοσελίδα της τράπεζάς της. «Ελαβα ένα μήνυμα που έλεγε ότι πλέον ήμουν πελάτης της JPMorgan και ότι η Washington Mutual δεν υπήρχε», λέει και προσθέτει: «Επαθα σοκ».
Την ίδια αντίδραση είχαν το τελευταίο διάστημα και πολλοί άλλοι φορείς χάραξης πολιτικής και επενδυτές, λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης που συνταράσσει την παγκόσμια οικονομία.
Εξάλλου, όταν ξέσπασε η κρίση, πριν από περίπου ένα χρόνο, πολλοί θεωρούσαν ότι ήταν θέμα μηνών αφού οι ζημίες θα μπορούσαν εύκολα να «περιοριστούν». Μάλιστα, όταν η Bear Stearns κατέρρευσε τον Μάρτιο, κάποιοι πίστεψαν ότι αυτό ήταν ό,τι χειρότερο θα έφερνε η κρίση. Σε αυτό συντέλεσε, μεταξύ άλλων, και το γεγονός ότι τα χρηματιστήρια ανέκαμψαν προσωρινά μετά την εξαγορά της Bear από την JPMorgan Chase.
Ομως, η κρίση δεν τελείωσε εκεί... Αντιθέτως, το αίσθημα του πανικού οξύνθηκε τις τελευταίες εβδομάδες, προκαλώντας νέο κύμα τραπεζικών πτωχεύσεων. Και το ερώτημα που απασχολεί σήμερα τον απλό κόσμο, όπως η κ. Νοντ, είναι: Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά;
Ο καταλύτης ήρθε πριν από περίπου τέσσερις εβδομάδες. Νωρίς το πρωί της 15ης Σεπτεμβρίου, η Lehman Brothers, τράπεζα της Wall Street με ιστορία 158 ετών, κατέθεσε αίτηση για πτώχευση.
Παρά τις μαραθώνιες συνομιλίες με τράπεζες και επενδυτές το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, οι αμερικανικές αρχές αποφάσισαν να μην παρέμβουν για να αποτρέψουν την κατάρρευση. «Δεν θεώρησα ούτε για μια στιγμή ότι θα ήταν πρέπον να ρισκάρω χρήματα των φορολογουμένων για να σωθεί η Lehman Brothers», δήλωσε την ημέρα μετά την κατάρρευση της Lehman, ο υπουργός Οικονομίας, Χανκ Πόλσον.
Εξι μήνες νωρίτερα, η Federal Reserve και το υπουργείο Οικονομίας είχαν παρέμβει για να εμποδίσουν την Bear Stearns να κηρύξει πτώχευση. Επειτα από αυτό, οι αξιωματούχοι θεώρησαν ότι dealers και επενδυτές θα είχαν καταλάβει πια ότι οι τράπεζες της Wall Street δεν ήταν πλέον ένα ασφαλές στοίχημα. Οι ελπίδες τους αποδείχθηκαν αβάσιμες.
Η πτώχευση της Lehman προκάλεσε τεράστια ζημιά στις αγορές, απορυθμίζοντας εντελώς τον κλάδο των αμοιβαίων κεφαλαίων της αμερικανικής χρηματαγοράς, η αξία των οποίων υπολογίζεται στα 3,5 τρισ. δολάρια (2,59 τρισ. ευρώ). Τα κεφάλαια αυτά χρησιμοποιούνται από τράπεζες και εταιρείες σε ολόκληρο τον κόσμο για την κάλυψη βραχυπρόθεσμων χρηματοδοτικών αναγκών.
Στο μηδέν!
Την επομένη της χρεοκοπίας, το ύψους 62 δισ. δολαρίων Reserve Primary Fund, το παλαιότερο fund της αμερικανικής χρηματαγοράς, ανέβασε στην ιστοσελίδα του την ακόλουθη δήλωση: «Η αξία των χρεογράφων που είχε εκδώσει η Lehman Brothers (ονομαστικής αξίας 785 εκατ. δολαρίων) και βρίσκονται στην κατοχή του Primary Fund αποτιμάται σε μηδενικό επίπεδο από τις 4 μ.μ. ώρα Νέας Υόρκης σήμερα».
Η ανακοίνωση αυτή ώθησε την αξία των μετοχών του fund κάτω από την ονομαστική αξία του 1 δολαρίου ανά μετοχή. Με άλλα λόγια, το fund είχε καταστραφεί, επιβεβαιώνοντας τους χειρότερους φόβους των ρυθμιστικών αρχών και των διαχειριστών κεφαλαίων.
Η δημοτικότητα των αμοιβαίων κεφαλαίων της χρηματαγοράς στηριζόταν στο γεγονός ότι θεωρούνταν σχεδόν τόσο ασφαλή όσο και οι τραπεζικές καταθέσεις. και αυτό που φοβούνταν οι αγορές ήταν ότι εάν κάποιο fund έδειχνε ότι οι επενδυτές θα μπορούσαν να χάσουν το κεφάλαιό τους, η ζημιά για τον κλάδο θα ήταν τεράστια.
Μετά το γεγονός αυτό, η έξοδος των επενδυτών από τη συγκεκριμένη αγορά υπήρξε μαζική. Για τις τράπεζες, που στηρίζονταν σε πολύ μεγάλο βαθμό σε αυτούς τους επενδυτές για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών τους, το γεγονός αυτό προκάλεσε πολλαπλά προβλήματα ρευστότητας.
Μήπως όλα αυτά θα έπρεπε να είχαν προβλεφθεί; Στην αγορά υπήρχαν, πράγματι, ενδείξεις ότι η Lehman θα μπορούσε να χρεοκοπήσει - κυρίως το ραγδαία αυξανόμενο κόστος της ασφάλισης έναντι του συγκεκριμένου κινδύνου στην αγορά χρηματοπιστωτικών παραγώγων.
Κι όμως, οι περισσότεροι επενδυτές δεν ήταν προετοιμασμένοι ψυχολογικά ή πρακτικά για κάτι τέτοιο. Επίσης, πολλές ρυθμιστικές αρχές, συμπεριλαμβανομένης της Τράπεζας της Αγγλίας και της Fed, πίεζαν επί μήνες τις τράπεζες να προετοιμαστούν για την πιθανότητα να χρεοκοπήσει κάποιος μεγάλος «παίκτης» της αγοράς, φοβούμενες τις επιπτώσεις που θα είχε κάτι τέτοιο στον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κλάδο, αλλά και στο ευρύτερο χρηματοοικονομικό σύστημα.
Ομως, όπως αποδείχθηκε, αγνόησαν μια πολύ σημαντική παράμετρο: τον οδυνηρό αντίκτυπο που θα είχε μια τέτοια χρεοκοπία για τους κατόχους ομολόγων.
Εξανεμίστηκε
Στην περίπτωση της Lehman, ο αντίκτυπος αυτός ήταν τεράστιος για τους κατόχους ομολόγων της τράπεζας, αφού η αξία των ομολόγων που είχε εκδώσει η Lehman και βρίσκονταν σε κυκλοφορία άγγιζε τα 130 δισ. δολάρια, αλλά μέσα σε λίγες ημέρες εξανεμίστηκε.
Σοβαρό πλήγμα υπέστησαν επίσης και επενδυτές, όπως τα hedge fund, που είχαν επενδύσει χρήματα ή περιουσιακά στοιχεία στη Lehman. Η εξέλιξη αυτή οδήγησε στη μαζική έξοδο των hedge fund από την αγορά τραπεζικών ομολόγων. «Μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers... οι θεσμικοί επενδυτές είπαν ότι θα ήταν καλύτερα να μείνουν σπίτι», λέει ο Μπιλ Γκρος της εταιρείας διαχείρισης ομολογιακών αμοιβαίων κεφαλαίων Pimco. «Αντί να ρισκάρουν τα χρήματά τους, προτιμούν να τα κρύψουν σε ένα εικονικό ?στρώμα?».
Η έξοδος αυτών των θεσμικών κεφαλαίων από τον πάγο και η επιστροφή τους στην αγορά, για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών των τραπεζών, είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι πολιτικοί.
Ομως, πέραν των θεσμικών επενδυτών, αυτό που πρέπει επίσης να διασφαλιστεί είναι ότι ο απλός κόσμος, όπως η κ. Νοντ, δεν θα τρομάξει τόσο ώστε να αποσύρει τα χρήματά του από τις νέες τράπεζες που δημιουργούνται και να τα κρύψει πραγματικά κάτω από το δικό του, υπαρκτό, στρώμα.
Το χρονικό της κρίσης 11 Σεπτεμβρίου
Οι οίκοι αξιολόγησης απειλούν να υποβαθμίσουν την πιστοληπτική διαβάθμιση της Lehman εάν δεν βρεθεί αγοραστής.
1
5 Σεπτεμβρίου
Η Lehman καταθέτει αίτηση πτώχευσης. Τα αμερικανικά χρηματιστήρια σημειώνουν τη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση τους από τον Σεπτέμβριο του 2001 και το κόστος δανεισμού για τις τράπεζες ανεβαίνει στα ύψη.
16 Σεπτεμβρίου
Η αμερικανική κυβέρνηση παίρνει τον έλεγχο του ασφαλιστικού κολοσσού AIG και διοχετεύει 85 δισ. δολάρια για να αποτρέψει την κατάρρευσή του. Ομως, το Reserve Primary Fund καταρρέει, όταν οι μετοχές του πέφτουν κάτω από την ονομαστική τους αξία, μετά τον εκμηδενισμό της αξία των ομολόγων της Lehman.
18 Σεπτεμβρίου
Στις χρηματοπιστωτικές αγορές επικρατεί πανικός, καθώς οι επενδυτές αρχίζουν να αποσύρουν τα χρήματά τους από αμοιβαία κεφάλαια της χρηματαγοράς.
Οι κεντρικές τράπεζες διοχετεύουν 180 δισ. δολάρια στο τραπεζικό σύστημα.
19 Σεπτεμβρίου
Η αμερικανική κυβέρνηση δεσμεύεται να εγγυηθεί για τα αμοιβαία κεφάλαια της χρηματαγοράς, οι αρχές περιορίζουν το short selling και αρχίζει η προετοιμασία του σχεδίου για την αγορά «τοξικών» ομολόγων 700 δισ. δολαρίων.
25 Σεπτεμβρίου
Το σχέδιο διάσωσης των τραπεζών δεν γίνεται δεκτό σε πρώτη φάση. Οι αγορές πέφτουν. Η Washington Mutual περνά στον έλεγχο των αμερικανικών αρχών.
28 Σεπτεμβρίου
Η κρίση εξαπλώνεται στις ευρωπαϊκές τράπεζες. Η βρετανική Bradford and Bingley περνά στον έλεγχο των βρετανικών Αρχών. Η Fortis ενισχύεται με 11,2 δισ. ευρώ από Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο.
30 Σεπτεμβρίου
Οι εκροές κεφαλαίων από τη χρηματαγορά στις ΗΠΑ ανέρχονται στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από τον Σεπτέμβριο του 2001.
1 Οκτωβρίου
Η General Electric αντλεί νέα κεφάλαια 15 δισ. δολαρίων από επενδυτές, μεταξύ των οποίων και ο Γουόρεν Μπάφετ, καθώς οι κεφαλαιαγορές παραμένουν παγωμένες.
3 Οκτωβρίου
Η Καλιφόρνια ζητεί από τις ομοσπονδιακές αρχές έκτακτο δάνειο 7 δισ. δολαρίων, καθώς ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός στις αγορές παραμένει αδύνατος.
5 Οκτωβρίου
Η Γερμανία εγγυάται όλες τις ιδιωτικές καταθέσεις.
7 Οκτωβρίου
H Fed ανακοινώνει ότι θα αγοράσει βραχυπρόθεσμα χρεόγραφα από τράπεζες και άλλες εταιρείες, για πρώτη φορά.
8 Οκτωβρίου
Η Βρετανία παρουσιάζει το δικό της σχέδιο διάσωσης για τις τράπεζες, ύψους 400 δισ. στερλινών. Οι κεντρικές τράπεζες του πλανήτη προχωρούν σε συντονισμένες μειώσεις επιτοκίων, αλλά το τραπεζικό σύστημα της Ισλανδίας αρχίζει να καταρρέει.
(Από την εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 18-19/10/2008)