Από τις στενές προσεγγίσεις στις πολύπλοκες προκλήσεις, και σε ευκαιρίες βελτίωσης
Στο παρελθόν, οι ενεργειακές πολιτικές επικεντρώνονταν κατά κύριο λόγο στην ανάπτυξη μεγάλων υποδομών, όπως εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και δίκτυα μεταφοράς. Το μοντέλο αυτό, αν και επιτυχημένο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, αποδεικνύεται πολλές φορές ανεπαρκές στο να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και τις κοινωνίες.
Σήμερα, οι προκλήσεις είναι πιο περίπλοκες: Η κλιματική αλλαγή, η συχνότητα και η σφοδρότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών συνθηκών, τα οικονομικά shocks, οι ρυθμοί ανάπτυξης των κέντρων ζήτησης ενέργειας που επηρεάζουν την ικανότητα απόκρισης των υποδομών, οι ανάγκες ενός ταχέως μεταβαλλόμενου πληθυσμού, χωρικά και χρονικά, συμβάλλουν σε έναν γενικώς απρόβλεπτα μεταβαλλόμενοενεργειακό χάρτη, και παγκοσμίως, αλλά και σε μικρότερες κλίμακες. Μέσα σε αυτή την κατάσταση, οι πολιτικές καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής φέρνουν ολοένα και περισσότερο στο προσκήνιο την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η απανθρακοποίηση, όπως αλλιώς λέγεται αυτό (decarbonization), αποτελεί πλέον κεντρική πολιτική προτεραιότητα για την Ευρώπη, και για την Ελλάδα. Η απανθρακοποίηση πρακτικά σημαίνει την αλλαγή των μέσων λειτουργίας του ενεργειακού μας συστήματος. Αποτελεί μετάβαση προς πιο περιβαλλοντικά-φιλικά καύσιμα, δηλαδή σταδιακή αντικατάσταση ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο, ο άνθρακας και το φυσικό αέριο, με καθαρές, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική και η υδροηλεκτρική. Παράλληλα, περιλαμβάνει την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας, την ανάπτυξη τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας και τη μείωση των εκπομπών από κρίσιμους τομείς όπως οι μεταφορές, η βιομηχανία και τα κτίρια.
Συνεπώς, βρισκόμαστε σε μία κρίσιμη περίοδο που συνδυάζει πρωτοφανείς προκλήσεις, αλλά και σημαντικές ευκαιρίες για την εφαρμογή πιο βιώσιμων πολιτικών. Τέτοιες περίπλοκες και πολύ-παραγοντικές προκλήσεις και πολιτικές επιταγές απαιτούν την ανάπτυξη εργαλείων υποστήριξης αποφάσεων που λαμβάνουν υπόψη τις πολλαπλές τους διαστάσεις. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να περάσουμε πλέον στην ολοκληρωμένη ανάλυση των ενεργειακών συστημάτων, βασισμένοι σε ολιστικές προσεγγίσεις, μαθηματικά μοντέλα που ενσωματώνουν δεδομένα, τεχνικές και οικονομικές παραμέτρους, αλλά και λύσεις που λαμβάνουν υπόψη τις σχετικές κοινωνικές διαστάσεις. Επίσης, μιλάμε για μια πολιτική μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα ενέργειας, η οποία απαιτεί συστηματική συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων, επιχειρήσεων και κοινωνιών, προκειμένου να επιτευχθεί ένας οικονομικά δίκαιος και περιβαλλοντικά βιώσιμος ενεργειακός μετασχηματισμός.
Την τελευταία δεκαετία έχει σημειωθείσημαντική πρόοδος προς αυτές τιςκατευθύνσεις, συνοδευόμενη από επενδύσεις σε βασικές υποδομές, αλλά και ανάλογη έρευνα. Παρά την πρόοδο, εντοπίζουμε και καίρια κενά, που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Τα βασικότερα κενά (ή τάσεις που παρατηρούνται) με βάση τη βιβλιογραφία και την ερευνητική μας εμπειρία αφορούν:
Την ανάγκη για πραγματικά διεπιστημονικές προσεγγίσεις: Η μετάβαση από πιο‘στενές’ τεχνοκρατικές λύσεις σε ολοκληρωμένα μοντέλα που ενσωματώνουν περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους είναι κρίσιμη. Η ανάλυση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις σε συστήματα όπως την ατμόσφαιρα, το νερό, το έδαφος και τη βιοποικιλότητα, την οικονομία, αλλά και τηνκοινωνία ως σύνολο.
Την ανάγκη δημιουργίας ανθεκτικών και βιώσιμων συστημάτων: Τα ενεργειακά συστήματα πρέπει να είναι ανθεκτικά σε ακραία καιρικά φαινόμενα, γεωπολιτικές μεταβολές που διαφοροποιούν τη χρήση και τις απαιτήσεις σε ενέργεια χωρικά και χρονικά, αλλά και σε διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα προσφοράς ενέργειας. Κομβική είναι και πρέπει να θεωρείται η δημιουργία ευέλικτων και συνδυαστικών λύσεων παροχής ενέργειας (flexible energy portfolios). Η ευελιξία στην επιλογή διαφορετικών (κατά κύριο λόγο ανανεώσιμων) ενεργειακών πηγών είναι καθοριστική για τη μείωση της εξάρτησης από περιορισμένες ή ευάλωτες πηγές, που πιθανόν να έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές συνέπειες.
Την ανάγκη συμμετοχής κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων στο σχεδιασμό λύσεων: Για να είναι οι ενεργειακές πολιτικές αποτελεσματικές και άμεσα εφαρμόσιμες, πρέπει να βασίζονται σε αναλύσεις που ενσωματώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, την κοινωνική αποδοχή, και τη διαφάνεια στις διαδικασίες. Η ενεργή συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών μπορεί να δημιουργήσει συναίνεση και να αυξήσει σημαντικά τα οφέλη των προτεινόμενων λύσεων και πολιτικών.
Η απάντηση του Global Climate Hub (GCH)
Το Global Climate Hub (GCH), είναι μια καινοτόμα πρωτοβουλία υπό το Δίκτυο Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (Sustainable Development Solutions Network– SDSN), που επικεντρώνεται στην ανάπτυξη επιστημονικά τεκμηριωμένων λύσεων και στη δημιουργία στρατηγικών για τη μετάβαση στη βιωσιμότητα.Ο στόχος του GCH είναι να αναπτύσσει καινοτόμα πλαίσιαμε επιστημονικές και κοινωνικά αποδεκτές λύσεις,ως απαντήσεις στις παραπάνω προκλήσεις. Το GCHαπαρτίζεται από εννέα εξειδικευμένες ερευνητικές ομάδες, καθεμία με τη δική της μοναδική ειδικότητα, ώστε να συνδυάζεται η απαραίτητη τεχνογνωσία για την ανάπτυξη ολιστικών, βιώσιμων και προσαρμόσιμων λύσεων.Η επίτευξη του στόχου του GCH απαιτεί διεπιστημονικές συνεργασίες με ακαδημαϊκούς και μη φορείς. Με αυτόν τον τρόπο, το GCH διασφαλίζει ότι οι προτεινόμενες λύσεις είναι όχι μόνο ολοκληρωμένες και καινοτόμες, αλλά και εφαρμόσιμες και προσαρμοσμένες στις μοναδικές συνθήκες διαφορετικών χωρών/ περιοχών. Έτσι, οι λύσεις σχεδιάζονται σε συνεργασία, για παράδειγμα, με εκπροσώπους κεντρικών και τοπικών κυβερνήσεων καθώς και με τα αντίστοιχα Εθνικά Κέντρα του δικτύου SDSN.
Το GCH φιλοξενείται από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ) και το Ερευνητικό Κέντρο “Αθηνά” (ATHENA RC). Τα δύο αυτά ιδρύματα είναι μέρος τουAlliance of Excellence for Research and Innovation on Αephoria (AE4RIA), το οποίο στοχεύει στη διασύνδεση επιστήμης-τεχνολογίας-πολιτικής, με επίκεντρο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ο ρόλος της AE4RIA στο GCH είναι να διασφαλίσει τη συμμετοχή των ερευνητικών ομάδων μας σε ανταγωνιστικά έργα και ερευνητικά προγράμματα, εξασφαλίζοντας την αναγκαία χρηματοδότηση που υποστηρίζει την πολυδιάστατη αποστολή του GCH. ΤοGCH και η AE4RIA υποστηρίζονται επίσης από το Research Centre for Atmospheric Physics and Climatology της Ακαδημίας Αθηνών, και από το Division of Climate and Energy Policy του Department of Technology, Management and Economics του Technical University of Denmark (DTU).
Η βασική φιλοσοφία του GCH αφορά το συνδυασμό της επιστημονικής γνώσης μέσω μαθηματικών μοντέλων, της ανάλυσης ενδιαφερομένων και του συν-σχεδιασμού λύσεων, και των καινοτόμων συνεργασιών με φορείς για την υλοποίηση και εφαρμογή των λύσεων. Πιο συγκεκριμένα, η δουλειά των ερευνητικών μονάδων του GCHπεριλαμβάνει τη δημιουργία προηγμένωνκαι λεπτομερών μοντέλων που συνδέουν τομείς όπως η ενέργεια, το νερό, η γεωργία και το κλίμα, παρέχοντας στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής πολλαπλά σενάρια για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων.Επίσης, ένα από τα κεντρικά χαρακτηριστικά του GCH είναι η έμφαση στην ανθρώπινη διάσταση. Με εργαλεία συμμετοχικού σχεδιασμού, το GCH συνδέει την επιστημονική γνώση με την κοινωνία, μέσω της συμμετοχής των αρμόδιων υπευθύνων, διασφαλίζοντας ότι οι λύσεις είναι κοινωνικά αποδεκτές και βιώσιμες. ΤοGCH δεν σταματά στην ανάπτυξη πολιτικών αλλά έχει και ερευνητικές μονάδες που εστιάζουν και στην εκπαίδευση, ώστε οι εκάστοτε κοινότητες να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες για τη διατήρηση και την εξέλιξη των προτεινόμενων λύσεων σε βάθος χρόνου.
Αξίζει να τονιστεί η διεθνής αναγνώριση και προσφορά του GCH, και ιδιαιτέρως η συνεχής παρουσία στα Conference of the Parties (COP). Πιο συγκεκριμένα, το GCH είχε ενεργή συμμετοχή στην COP28όπου παρουσιάστηκε μεταξύ άλλων η Έκθεση Μodelling Νet-Ζero Pathways (με έμφαση στην απανθρακοποίηση των ενεργειακών συστημάτων), και στην πρόσφατη COP29. Σημαντική είναι και η συνεργασία της AE4RIA με τηνHuawei, από την οποία έχει προκύψει η Έκθεση Twin Skills for the Twin Transition: Defining Green Digital Skills and Job που παρουσιάστηκε επίσης στην COP28.
Η ολιστική προσέγγιση του GCH φέρνει στο προσκήνιο ένα νέο τρόπο σκέψης για τα ενεργειακά συστήματα. Δεν πρόκειται απλά για τεχνολογικές λύσεις αλλά για ένα ολοκληρωμένο μοντέλο που ενσωματώνει επιστήμη, κοινωνία και οικονομία.Με την εφαρμογή τέτοιων προσεγγίσεων και συνεργασιών, μπορούμε να ελπίζουμε σε ενεργειακά συστήματα που είναι ανθεκτικά, δίκαια και προσαρμόσιμα στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του παρόντος και του μέλλοντος.
*Φοίβη Κουντούρη, PhD: Η καθηγήτρια Φοίβη Κουντούρη είναι πρωτοπόρος στα βιώσιμα συστήματα που συνδέουν τη φύση, την κοινωνία και την οικονομία. Κάτοχος MPhil και PhD από το Πανεπιστήμιο του Cambridge, κατείχε ακαδημαϊκές θέσεις στα πανεπιστήμια Cambridge, UCL, LSE και Reading και τώρα είναι καθηγήτρια οικονομικών στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πολυτεχνείο της Δανίας. Είναι Πρόεδρος του δικτύου Alliance of Excellence for Research and Innovation on Aeiphoria (AE4RIA) και συγκαταλέγεται στο 2% των κορυφαίων επιστημόνων παγκοσμίως, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο Stanford, με 17 βιβλία, 650 επιστημονικές δημοσιεύσεις και 100 έργα σε 120 χώρες. Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πρόεδρος του Παγκόσμιου Κόμβου Κλίματος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και σύμβουλος μεγάλων διεθνών οργανισμών όπως ΟΗΕ,G20, Παγκόσμια Τράπεζα, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΤΕπ, ΟΟΣΑ, ΠΟΥ και η Επιτροπή LancetCOVID-19. Έχει λάβει διακρίσεις όπως το ERCSynergyGrant, το Αριστείο των Θετικών Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών και είναι μέλος επιφανών ακαδημιών, Academia Europae, World Academy of Art and Science, European Academy of Sciences and Arts, InterAcademy Partnership, καθώς και της Επιτροπής Νόμπελ Οικονομικών.
**Άγγελος Αλαμάνος, PhD: Διδάκτωρ Πολιτικός Μηχανικός, Senior Editor στο περιοδικό Nature Sustainability. Ο Δρ. Αλαμάνος έχει εκπονήσει μεταδιδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Waterloo, Καναδά, πάνω στην Ανάλυση Συστημάτων και στα Περιβαλλοντικά Οικονομικά. Έχει εργαστεί ως ερευνητικός υπότροφος στο Norwegian Institute of Bioeconomy Research (ΝΙΒΙΟ), καθώς και στο Δημόσιο Φορέα Εθνικής Πολιτικής της Ιρλανδίας (NationalWater Forum of Ireland) ως Αναλυτής Πολιτικής Υπηρεσιών Ύδατος. Είναι επιστημονικός συνεργάτης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
***Στάθης Δεββές, MSc, PhD Candidate: Υποψήφιος Διδάκτορας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, MSc Μηχανολόγος Μηχανικός, MSc Ενεργειακά Οικονομικά. Έχει διατελέσει Project Monitoring Manager στα «Ελληνικά Πετρέλαια», και έχει πολυετή εμπειρία στη συντήρηση μηχανημάτων διυλιστηρίων, ως Συντονιστής Μηχανικός Μεγάλων Επισκευών. Στο παρελθόν έχει επίσης εργαστεί σε Κατασκευαστικές Εταιρείες πάνω στην Εγκατάσταση και Εφαρμογή Η/Μ εξοπλισμού.