Είναι μεγάλο λάθος να θεωρείται η τρέχουσα οικονομική κρίση revanche των κρατιστών έναντι των νεοφιλελευθέρων. Πρέπει, αντιθέτως, να λειτουργήσει ως shock therapy, για να ξεπεραστούν τα επιβλαβή ιδεολογήματα που μας κληροδότησε ο Ψυχρός Πόλεμος.
Κομμουνισμός και Φιλελευθερισμός είναι, άραγε, τόσο διαφορετικοί, όσο φαίνονται; Οι δύο ιδεολογίες είναι προϊόντα της βιομηχανικής επανάστασης. Αγνοούν την πολιτισμική ποικιλία που χαρακτηρίζει την Ανθρωπότητα. Στηρίζονται στην κοινή υπόθεση ότι η Οικονομία αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα στην Πολιτική και ότι, αργά ή γρήγορα, θα εξαφανίσει τις γεωγραφικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες. Ο στόχος, δηλαδή η ενοποίηση της Ανθρωπότητας, είναι κοινός. Η διαφωνία αφορά τα μέσα: Αγορά ή Κράτος;
Οι θεωρήσεις αυτές, οι οποίες αναιρούν τον ρόλο της Γεωγραφίας και της Ιστορίας, καθορίζουν και τους όρους της αντιπαράθεσης, ως προς την βέλτιστη ποσοτική σχέση ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Έτσι, π.χ., το μέγεθος των κρατών ελάχιστα λαμβάνεται υπ’ όψη: ίδια ισχύουν για τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και για την Κύπρο!
Ακόμη σοβαρότερη παράλειψη είναι όταν αγνοείται ο ρόλος της Ιστορίας, δηλαδή ο πολιτισμικός παράγων. Ουδεμία, λοιπόν, σημασία έχει η στάση ενός πληθυσμού έναντι του Κράτους του; Ίδια ισχύουν για έθνη τα οποία επί χίλια έτη οικοδομούν αυτόνομα το κράτος τους ως res publica και ίδια για λαούς οι οποίοι ως εχθές ζούσαν υπό αυτοκρατορική εξουσία; Ίδια στάση τηρούν ο Βορειοευρωπαίος και ο Βαλκάνιος απέναντι στην φορολογία, στην διαχείριση του δημοσίου χρήματος ή στην διαφθορά;
Για κάθε περίπτωση, ανάλογα με τις γεωγραφικές και τις ιστορικές συνθήκες, επιβάλλεται διαφορετική λύση, ένα ιδιαίτερο μείγμα δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Ουδόλως οφείλει να επηρεάζεται η αναζήτηση αυτή από τις διακυμάνσεις των ψυχροπολεμικών ιδεολογημάτων.
Το θέμα, λοιπόν, δεν είναι να αναζητηθεί, εκτός τόπου και χρόνου, η βέλτιστη σχέση Κράτους και Αγοράς. Το πραγματικό πρόβλημα είναι γιατί τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας, χωριστά ή σε συνδυασμό, αποτυγχάνουν σήμερα να αποδώσουν τα αναμενόμενα• κάποτε, μάλιστα, με καταστροφικές συνέπειες.
Η υπόθεση ότι στον ιδιωτικό τομέα η αναζήτηση του κέρδους οδηγεί σε ορθές επιλογές αφορά κυρίως τις μικρής κλίμακας οικογενειακές επιχειρήσεις, όπου συμπίπτουν μακροπρόθεσμα συμφέροντα επιχείρησης και διεύθυνσης. Μέσα στους γραφειοκρατικούς δαιδάλους των πολυεθνικών, όποιοι λαμβάνουν αποφάσεις επιδιώκουν κατά κανόνα το άμεσο προσωπικό τους όφελος και λιγότερο το μακροπρόθεσμο συμφέρον της επιχείρησης. Η διασύνδεση των οικονομιών, την οποία ανέπτυξε η Παγκοσμιοποίηση, αυξάνει εκθετικά τους κινδύνους από την συσσώρευση τέτοιων αποφάσεων.
Στον δημόσιο τομέα επίσης, πολιτικοί και γραφειοκράτες λαμβάνουν αποφάσεις με κριτήριο τις προσωπικές τους επιδιώξεις, συνήθως την ενίσχυση της εξουσίας τους. Οι στρατηγικές τους μικρή σχέση έχουν με την εξυπηρέτηση του συλλογικού συμφέροντος. Εξ άλλου, οι ελάχιστοι «ρομαντικοί» τάχιστα περιθωριοποιούνται ή και εξοντώνονται από τους «ρεαλιστές», με αποτέλεσμα το κάλπικο χρήμα να διώχνει το γνήσιο.
Δημόσιος και ιδιωτικός τομέας ανταλλάσσουν κατηγορίες, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι πάσχουν από την ίδια ασθένεια. Αστοχεί το Κράτος; Ας αυξήσουμε τον ιδιωτικό τομέα. Αποτυγχάνει ο ιδιωτικός τομέας; Ας ενισχύσουμε εκ νέου το Κράτος. Φαύλος κύκλος.
- Τί πήγε στραβά ώστε να περιέλθουμε σε τέτοιο αδιέξοδο; Η απάντηση διαφεύγει, επειδή αναφέρεται στον -αόρατο σε οικονομιστικούς οφθαλμούς- πολιτισμικό τομέα. Παλαιότερα, επιχειρηματίες, πολιτικοί, στρατιωτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι ήσαν «πατριώτες»: η ισχύς του Έθνους υπερείχε του ατομικού και οικογενειακού συμφέροντος. Οδηγούσε σε ανάλογες αποφάσεις τον στρατιώτη που θυσίαζε την ζωή του, αλλά και τον μεγαλοεπιχειρηματία που ανελάμβανε επιχειρηματικούς κινδύνους, χάριν της «εθνικής» οικονομίας.
Ο εθνικισμός τείνει να εξαφανιστεί από τις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, μαζί με άλλους παράγοντες, όπως η θρησκευτική πίστη και ηθική, που άμβλυναν την επίδραση των επί μέρους συμφερόντων, ατομικών, οικογενειακών ή πελατειακών. Αντιθέτως, η άνοδος των θρησκευτικών και εθνικιστικών αξιών, εκτός stricto sensu δυτικού κόσμου, προδιαγράφει την ραγδαία ενίσχυση χωρών και δικτύων που ανταγωνίζονται ή και πολεμούν την Δύση, ανεξαρτήτως αν επιλέγουν την «βέλτιστη» σχέση δημοσίου και ιδιωτικού τομέα.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 21/10/2008)