Οι δραματικές εξελίξεις στις ΗΠΑ, που αφορούν στην εν δυνάμει κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος του «παγκόσμιου ηγεμόνα», με αλυσιδωτές επιπτώσεις στο διεθνές οικονομικό σύστημα, και όχι μόνο, αφού οι συνέπειες θα αφορούν σε λαούς και κοινωνίες που δεν έχουν καμία σχέση ούτε με την αμερικανική οικονομία, ούτε με τις πολιτικές των τεχνοκρατών, δεν γεννήθηκαν από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά έχουν την ιδεολογικο-πολιτική αφετηρία τους στις επαναστατικές αλλαγές που επήλθαν στον κόσμο την οριακή χρονιά 1989-1990.
Οι μεγάλες ανατροπές στην Ανατολική και στην ΝΑ Ευρώπη και εν τέλει στο ίδιο το σοβιετικό imperium μεταξύ 1989-1991, εμφανίζουν προδήλως έκτοτε και μέχρι σήμερα μια παγκοσμίων διαστάσεων ιστορική τομή. Μετέβαλαν άρδην τις σχέσεις στην Ευρώπη και τις κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές συνθήκες σε ολόκληρο τον κόσμο, γι' αυτό και δικαίως κρίθηκαν οι αλλαγές αυτές ως επαναστατικές. Επανάσταση σημαίνει, εν προκειμένω, διά ειρηνικών ή και βίαιων μέσων ανατροπή υπαρχουσών δομών και διαμόρφωση νέων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών.
Οι δομές που ανετράπησαν ήταν πολλαπλές και αναφέρονται όχι μόνο σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο αλλά και σε παγκόσμιο. Κατέρρευσε το διπολικό σύστημα παγκόσμιας ισορροπίας που κυριάρχησε υπό τη μορφή του Ψυχρού Πολέμου για 45 και πλέον χρόνια, οδηγήθηκε η ανθρωπότητα στον ενταφιασμό μιας οικουμενικών διαστάσεων ιδεολογίας, του μαρξισμού-λενινισμού, που γέννησε μεγάλες ελπίδες στην ανθρωπότητα για την οικοδόμηση ενός καλύτερου και, κυρίως, δικαιότερου κόσμου, ένα «θάνατο» που ο Joachim Fest χαρακτήρισε το 1991 ως «τέλος της ουτοπίας».
Το 1991 σηματοδότησε το τέλος ενός ονείρου και την ανάδυση μιας μεγάλης και φωτεινής δέσμης προσδοκιών που γεννήθηκαν πανταχόθεν στη διαδρομή των επαναστατικών διεργασιών του 1989/91. Η «πτώση του τείχους» καλλιέργησε μια ανεπανάληπτη πρωτοφανή ευφορία σε ολόκληρο τον κόσμο που παραπέμπει στην «καντιανή αιώνια ειρήνη», την ελευθερία, την Δημοκρατία και την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ευημερία και την πρόοδο παντού για τον καθένα και για όλους.
Αυτό ήταν το πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε η pax Americana που σηματοδοτούσε τον ερχομό ενός εν τω γίγνεσθαι μοναδικού και αδιαμφισβήτητου νέου ηγεμόνα, ο οποίος διακήρυξε το δίκαιο, τη δημοκρατία και τις αξίες του δυτικού πολιτισμού, που εμπέδωνε την κυριαρχία και την ισχύ του στο πλαίσιο της εγκαθίδρυσης ενός παγκόσμιου μονοπωλιακού συστήματος. Σήμερα, σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, διαπιστώνουμε πως η επανάσταση παρέμεινε ανολοκλήρωτη.
Ο παγκόσμιος ηγεμόνας δεν κατάφερε να κυριαρχήσει και να επιβληθεί ούτε διά της πειθούς ώστε διά της ισχύος. Οπως υπογραμμίζει ο Zbigniew Brzezinski στην «Επιλογή», οι ΗΠΑ δεν μπόρεσαν να γίνουν «ηγέτες», μετατράπηκαν σε «αυθαίρετο ηγεμόνα».
Η εποχή μας, που χαρακτηρίζεται ως παγκοσμιοποίηση ή μεταπαγκοσμιοποίηση, δεν αναφέρεται μόνο στην οικονομία. Είναι πολυδιάστατη και εστιάζεται στην πολιτική με την τάση καθιέρωσης ενός παγκόσμιου ηγεμόνα που εσχάτως αμφισβητείται από άλλες δυνάμεις οικουμενικών δυνατοτήτων και επιρροών. Κυρίως, όμως, η παγκοσμιοποίηση επικεντρώνεται στην επικοινωνία και την εικόνα. Τουτέστιν την ικανότητα τεχνικά του παγκόσμιου συστήματος να επικοινωνικοποιεί την εικόνα ταυτόχρονα καθ' άπασαν την υφήλιο.
Η αποτυχία της παγκοσμιοποίησης στην οικονομική της διάσταση, που αποτελεί και τον σκληρό πυρήνα της, εκδηλώθηκε εσχάτως με τις δραματικές εξελίξεις στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2008 και είχαν ως αφετηρία την κατάρρευση κολοσσών του χρηματοπιστωτικού συστήματος με αλυσιδωτές εν δυνάμει εκρηκτικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία αφού η χρηματιστηριακή και χρηματοπιστωτική οικονομία έχει καταστεί, στο πλαίσιο της δομικής αλληλεξάρτησης «Global Village», καθοριστικός μοχλός που επηρεάζει τους πάντες και παντού ταυτόχρονα.
Τα τείχη των εθνικών οικονομιών έχουν και αυτά καταρρεύσει μετά το 1990, αφού διαμορφώθηκαν συνθήκες ενός ενιαίου εν δυνάμει πρωτίστως οικονομικού και δευτερευόντως κοινωνικο-πολιτιστικού χώρου. Η παγκόσμια ηγεμονική δύναμη των ΗΠΑ, που σήμερα καταρρέει στο οικονομικό επίπεδο, απέτυχε και πολιτικά να νομιμοποιήσει την ηγεμονία της, αφού όχι μόνο δεν κατάφερε να επιβάλει στρατιωτικά την πολιτική της βούληση για μια νέα διεθνή τάξη σε διάφορες περιοχές του κόσμου όπως Ιράκ, Αφγανιστάν, καθώς και στα Βαλκάνια (βλ. Κόσοβο), αλλά σήμερα αμφισβητείται εμπράκτως η πολιτική της ηγεμονία στη διεθνή τάξη πραγμάτων από τη Ρωσική Ομοσπονδία των Βλαντιμίρ Πούτιν - Ντιμίτρι Μεντβέντεφ.
Η Μόσχα ενεπλάκη στην προδήλως προετοιμασμένη κλιμάκωση της εμπόλεμης κρίσης στη Νότιο Οσετία και επέβαλε την πολιτική της θέληση, ακυρώνοντας την πολιτική των ΗΠΑ στον Καύκασο και στην ευρύτερη περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Η Ρωσική Ομοσπονδία επανακάμπτει πολιτικά διεθνώς υπερασπιζόμενη το δόγμα του «Εγγύς Εξωτερικού», με το οποίο υπογραμμίζει τη θέλησή της να διαφυλάξει αυτό που αποκαλεί ζωτικό της χώρο και που παραπέμπει στην επικράτεια της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Πέραν τούτου, οι ρωσικές κινήσεις διεθνώς υποδηλώνουν θέληση και ικανότητα επιστροφής στη διεθνή πολιτική με όρους ισότητας και ισοτιμίας προς την υπερδύναμη, η οποία δεν κατάφερε, δεν μπόρεσε να επιβληθεί παγκοσμίως διά της οικονομικής και στρατιωτικής της ισχύος.
Η επανάσταση του 1989-91 παραμένει ανολοκλήρωτη, ενώ η διεθνής πολιτική αναζητεί σήμερα τις νέες ισορροπίες της.
Ο Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, πρόεδρος Ε.Σ. ΙΑΑ.
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 26/10/2008)