Ποιος κρύβεται πίσω από την πρόσφατη κατάρρευση της αμερικανικής οικονομικής και χρηματιστηριακής φούσκας; Το πετρέλαιο.
Η τιμή του «μαύρου χρυσού» έπαιξε τον ρόλο καταλύτη για να σπάσει η πολυαναμενόμενη φούσκα στην αμερικανική αγορά ακινήτων και, όπως τη δεκαετία του '90, ήταν η βασική κινητήριος δύναμη των επιδόσεων «ντριμ τιμ» της αμερικανικής οικονομίας.
Παρά τις κατά καιρούς αναλύσεις που ήθελαν να πείσουν ότι οι δυτικές οικονομίες είναι λιγότερο εξαρτημένες από το πετρέλαιο απ' ό,τι τις εποχές των μεγάλων πετρελαϊκών κρίσεων του '70 και του '80, το πετρέλαιο, όπως φάνηκε από τις επιπτώσεις που είχε η άνοδος των τελευταίων ετών, συνεχίζει να είναι ο... αιμοδότης της δυτικής, κυρίως αμερικανικής οικονομίας, που παραμένει εξαρτημένη από τον «μαύρο χρυσό».
Το νέο αμερικανικό παράδειγμα
Τη δεκαετία του '90 πολλοί μιλούσαν για το «νέο αμερικανικό παράδειγμα», την επιχειρηματικότητα, τη χρηματιστηριακή άνθηση, την απελευθέρωση των αγορών κ.λπ., που έκαναν τον αγγλοσαξονικό καπιταλισμό πρότυπο προς... μίμηση για την «αγκυλωμένη» σε κοινωνικές ευαισθησίες Ευρώπη.
Η τιμή του πετρελαίου τη δεκαετία του '90 ήταν η φθηνότερη που γνώρισε μετά το '70 ο αναπτυγμένος κόσμος, με τις τιμές σε διαρκή πτώση, με αποκορύφωμα τη μεγάλη πτώση του 1998, όταν η μέση τιμή του μπρεντ ήταν στα 12 δολάρια το βαρέλι και του αμερικανικού αργού στα 14 δολάρια.
Στην πτώση των τιμών είχε συμβάλει ο πρώτος πόλεμος στον Περσικό το 1991, με τη Σαουδική Αραβία να εξοφλεί γραμμάτια στην Ουάσιγκτον για την υποστήριξη που παρείχε στο Ριάντ. Αλλά και η προ του Τσάβες Βενεζουέλα πριμοδοτούσε τις φθηνές τιμές, αποκτώντας μεγαλύτερα μερίδια στην αμερικανική αγορά, της οποίας παραμένει μέχρι και σήμερα βασικός προμηθευτής.
Η εποχή της μεγάλης φούσκας άρχισε στα μέσα του '90, όταν το πετρέλαιο ήταν φθηνό και εκατομμύρια οικογένειες της μεσαίας τάξης έσπευσαν να πραγματοποιήσουν το «αμερικανικό όνειρο», αγοράζοντας σπίτι με τρία και τέσσερα δωμάτια στα προάστια.
Την ίδια εποχή το φθηνό πετρέλαιο άλλαζε τις καταναλωτικές συνήθειες, με τη συνδρομή βέβαια της διαφήμισης και όλο και περισσότεροι Αμερικανοί άρχισαν να στρέφονται στις ενεργοβόρες «τζιπάρες» ή στα ημιφορτηγά, συμβάλλοντας στην ακόμη μεγαλύτερη κατανάλωση πετρελαίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Ενέργειας, η συνολική ζήτηση για πετρέλαιο αυξήθηκε από 17 εκατ. βαρέλια την ημέρα μέσο όρο το 1990 σε 21 εκατ. βαρέλια την ημέρα το 2004, τα περισσότερα από τα οποία «καίγονταν» στους αμερικανικούς δρόμους.
11 δολ. πριν από 10 χρόνια
Το 1998, όταν άρχισε να διαμορφώνεται η παρούσα φούσκα με τα ακίνητα, το κόστος του πετρελαίου ήταν 11 δολάρια το βαρέλι και οι ΗΠΑ παρήγαγαν το μισό από το πετρέλαιο που κατανάλωναν. Το 1998 οι ΗΠΑ ξόδευαν περίπου 45 δισ. δολάρια για το εισαγόμενο πετρέλαιο. Το 2007 ο λογαριασμός έφτασε στα 400 δισ. δολάρια, με τις εισαγωγές «μαύρου χρυσού» να αποτελούν τη βασική πηγή του τεράστιου αμερικανικού ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών.
Με άλλα λόγια, το φθηνό πετρέλαιο, με τη μείωση του ενεργειακού κόστους, συνέβαλε κυρίως στο μπουμ της λεγόμενης «νέας οικονομίας» της δεκαετίας του '90, που έληξε άδοξα με τη διεθνή χρηματιστηριακή κατάρρευση του 2001. Είναι τότε που αρχίζει και ξεκινά το ράλι στις τιμές του πετρελαίου, το οποίο παίρνει διαστάσεις επενδυτικής φούσκας μετά το 2005, καθώς τα διεθνή κεφάλαια αναζητούν ένα νέο χρηματιστηριακό προϊόν για υπεραποδόσεις και το αντίστοιχο «στόρι» (αυξημένη ζήτηση από Κίνα, Ινδία, γεωπολιτικές αβεβαιότητες κ.λπ.), προκειμένου να συντηρήσουν την άνοδο, έως ότου η πρόσφατη κατάρρευση αμερικανικών τραπεζικών κολοσσών επίσπευσε την επερχόμενη ύφεση στον αναπτυγμένο κόσμο, με αποτέλεσμα οι τιμές του πετρελαίου από τα 147 δολάρια το βαρέλι στα τέλη Ιουλίου, να έχουν πέσει κάτω από τα 70 δολάρια, πάνω από 50% μέσα σε 3 μήνες.
Πάντως, όσο επιζήμια και να ήταν η άνοδος του πετρελαίου για τους απλούς Αμερικανούς, που είχαν εθιστεί στην υπερκατανάλωση των αυτοκινήτων τύπου SUV, των οποίων η μείωση των πωλήσεων έχει προκαλέσει μάλιστα σοβαρά οικονομικά προβλήματα στις τρεις «αδελφές» (General Motors, Chrysler και Ford) του Ντιτρόιτ, είχε πολλαπλά οφέλη για το πετρελαϊκό λόμπι.
Η μείωση των τιμών τη δεκαετία του '90 βοήθησε τις αμερικανικές πετρελαϊκές και όχι μόνο να περάσουν καλύτερα στην κοινή γνώμη τα σχέδια για μεγάλες οικονομίες κλίμακας και συγχώνευση μεταξύ τους. Από το 2005, όταν αρχίζει η κορύφωση της ανόδου, όχι μόνο βγάζουν κέρδη-ρεκόρ αλλά φαίνεται να πετυχαίνουν μία από τις κυριότερες πολιτικές επιδιώξεις, που με ζήλο προωθούσαν ήδη από τη δεκαετία του '90: την παραχώρηση άδειας για πρώτη φορά ερευνών και εξόρυξης πετρελαίου στα θαλάσσια παράλια των ΗΠΑ και την Πολιτεία της Αλάσκα, οι οποίες είχαν απαγορευτεί για περιβαλλοντικούς λόγους από τη δεκαετία του '80, στο όνομα της απεξάρτησης της Αμερικής από το ξένο πετρέλαιο.
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 27/10/2008)