«Οι μηχανές», αναφέρει ενώ γευματίζουμε ένα ήσυχο μεσημέρι στην Κηφισιά, όχι πολύ μακριά από τη βάση του, «γίνονται πράγματι πιο έξυπνες από εμάς, μπορούν και λύνουν προβλήματα που δεν έχουν ξανασυναντήσει, όμως δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα στραφούν ενάντια στον άνθρωπο, εάν υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας». Σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ανεξέλεγκτα, «και ραγδαία. Ομως θα γίνει περισσότερο εξειδικευμένη ανά τομέα. Και το ενδιαφέρον γι’ αυτήν κάποτε θα ξεφουσκώσει. Θα γίνει δεδομένη. Πανταχού παρούσα, απαραίτητη, αλλά δεδομένη». Ο Γιάννης Εμίρης μιλάει απλά κατασιγάζοντας τις ανησυχίες του αδαούς με την ψυχραιμία του ανθρώπου που έχει μυήσει γενεές νέων σε ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γαλλία, Ελβετία, Ελλάδα στον πολύπλοκο κόσμο των τεχνητών νευρωνικών δικτύων, προσέφερε πολλά στη γρήγορη λύση μαθηματικών προβλημάτων με αλγορίθμους και στην υπολογιστική γεωμετρία και εντρυφεί στην τρισδιάστατη τεχνητή νοημοσύνη.
Επιμένω με τους φόβους. Οι αλγόριθμοι τρέφονται με δεδομένα που περιέχουν προκαταλήψεις, στρεβλές νοοτροπίες των ανθρώπων, οι οποίες ενίοτε οδηγούν σε λάθος αποφάσεις. Μπορούμε να φτιάξουμε αλγορίθμους απαλλαγμένους από όλα αυτά; «Μπορούμε», απαντά. «Συντονίζω ένα ευρωπαϊκό έργο, το AutoFair, που ασχολείται ακριβώς με αυτό, την ανάπτυξη μεθόδων αυτοματοποιημένης μηχανικής μάθησης για περισσότερη δικαιοσύνη στα συστήματα αποφάσεων. Είναι βέβαια κάτι εξαιρετικά πολύπλοκο, γιατί δεν αρκεί να κρύψεις το φύλο, την καταγωγή, το εισόδημα. Πρέπει να δώσεις μια απάντηση εξαρχής αλγοριθμική, δηλαδή να δημιουργήσεις καλύτερους αλγόριθμους, με λύσεις που θα αντλήσεις επιστρέφοντας σε ζητήματα βασικής επιστήμης, βασικής έρευνας. Για να έχουμε δίκαιη τεχνητή νοημοσύνη, χρειαζόμαστε δυνατή βασική έρευνα. Χωρίς αυτήν η τεχνητή νοημοσύνη εγκυμονεί κινδύνους, ανισότητα, περιορισμένη πρόσβαση.
»Επιπλέον η βασική έρευνα δίνει το προβάδισμα στον ανταγωνισμό, π.χ. έκανε την Google αυτό που είναι σήμερα. Διδακτορικοί φοιτητές του Στάνφορντ έκαναν πράξη αλγόριθμο που ανέπτυξαν στο μάθημα υπό την καθοδήγηση του μέντορά τους, του Ινδού καθηγητή Ρατζίβ Μοτουάνι, κορυφαίου στους τυχαιοκρατικούς αλγορίθμους. Την ξέρετε την ιστορία του;», με ρωτά. «Οχι». «Εβαλαν τον Μοτουάνι, που ήταν και δικός μου καθηγητής στο Στάνφορντ, μέτοχο στην εταιρεία, έγινε πάμπλουτος, έφτιαξε στο σπίτι του πισίνα, όμως δεν ήξερε να κολυμπάει και πνίγηκε. Ηταν μόλις 47».
Οι σπουδές
Τον ίδιο τι τον καθόρισε; «Η οικογένεια, οι σπουδές στην Αμερική. Το Εμίρης είναι επώνυμο Κασιώτικο. Η οικογένεια του παππού μου, που είχε μετοικήσει στην Αλεξάνδρεια, είχε στο DNA της τη διασπορά. Ο πατέρας μου, ο οποίος μεγάλωσε στην Αίγυπτο και σπούδασε μηχανικός στη Γαλλία –βουνό είδε για πρώτη φορά στα 20 στην Γκρενόμπλ και στην Ελλάδα στα 25–, ήθελε να σπουδάσω στις ΗΠΑ. Ετσι, μόλις τελείωσα το σχολείο, έφυγα για το Πρίνστον». Πρώτο πτυχίο στην επιστήμη των υπολογιστών, μεταπτυχιακό και διδακτορικό στο Μπέρκλεϊ, επιστροφή στην Ευρώπη, στη Γαλλία. «Γιατί;». «Είμαστε οικογένεια γαλλοτραφής, έπειτα ήθελα να επιστρέψω στην Ευρώπη. Είχα δημιουργήσει μια εικόνα της που δεν αντιστοιχούσε απολύτως στην πραγματική, φοιτητική ζωή, κοινωνική ζύμωση, πολιτική… Η ζωή στα αμερικανικά πανεπιστήμια είναι στεγνή, πολύ πιεστική στη διαχείριση του χρόνου, αν και διατηρεί μια αθωότητα. Βρέθηκα, λοιπόν, στη Νότια Γαλλία, σε μια κοινωνία κλειστή, παραδοσιακή, πολιτικά συντηρητική. Πολύ κοντά στην ελληνική. Βέβαια το μέρος είναι εξαιρετικό και το εργασιακό περιβάλλον εκπληκτικό στο Inria Sophia-Antipolis, τη γαλλική Σίλικον Βάλεϊ στην Κυανή Ακτή».
Κι έπειτα ήρθε η καθηγεσία στο ΕΚΠΑ (Πληροφορική και Τηλεπικοινωνίες) και στη συνέχεια, παράλληλα, η ανάληψη των ηνίων του «Αθηνά». Μακρύς ο κατάλογος των ιστοριών επιτυχίας του Κέντρου. Οι σημαντικότερες; «Η εξαγορά από τη Samsung του τεχνοβλαστού Innoetics. Η χρήση ανοιχτών δεδομένων, κυρίως στις ευαίσθητες ιατρικές εφαρμογές, που αποτελεί ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Τα clusters και οι θερμοκοιτίδες του Corallia, που έχει στηρίξει περισσότερες από 800 εταιρείες καινοτομίας και startups, ορισμένες από τις οποίες απογειώθηκαν, όπως η Helic και η Inaccess που αγοράστηκαν από τις αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας Ansys και Power Factors. Σήμερα στηρίζει επιπλέον 20 εταιρείες διαστημικής τεχνολογίας. Αλλη ιστορία επιτυχίας είναι το “Μελτέμι”, το ελληνικό ChatGPT. Εχει τεράστια ζήτηση. Ομως το ChatGPT εν γένει χρειάζεται εξειδίκευση, ώστε να δίνει και πέραν του 90% σωστές απαντήσεις σε Δικαιοσύνη, Υγεία, Δημόσια Διοίκηση, Εκπαίδευση, Βιομηχανία, να είναι πιο διαφανές, πιο φερέγγυο. Μεγάλες αλλαγές στο Κέντρο έφερε η ίδρυση, με τη στήριξη του πρωθυπουργού και της Επιτροπής “Ελλάδα 2021”, του “Αρχιμήδη”, της μονάδας για την τεχνητή νοημοσύνη, την επιστήμη δεδομένων και τους αλγορίθμους, από τους Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, Χρίστο Παπαδημητρίου, Τίμο Σελλή. Οπως και του πρώτου Κέντρου Αριστείας στις Τεχνολογίες της Ρομποτικής, το HERON, για τη μεταφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας στην οικονομία».
Ο πιο δυναμικός τεχνοβλαστός σας; «Η AviSense.AI. Τη στελεχώνουν ερευνητές του “Αθηνά” και του Πανεπιστημίου Πατρών. Ασχολείται με την αυτόνομη οδήγηση, οχήματα που βλέπουν πίσω από φυσικά εμπόδια, παρέχουν πολλαπλούς διαύλους επικοινωνίας και σχεδιάζουν την ασφαλέστερη δυνατή πορεία, με διαφορετικούς τύπους οπτικής πληροφορίας».
Οι αποστολές των ρομπότ
Εχετε φτιάξει ρομπότ; «Ναι. Ενα από αυτά μπαίνει στο αμπέλι και ελέγχει για ασθένειες. Δεν είναι ανθρωποειδές, μοιάζει με αράχνη. Προορίζεται να συλλέγει και τον καρπό. Ενα άλλο καθαρίζει αμπάρια πλοίων, αφαιρεί με μεγάλη σχολαστικότητα ρύπους από τα φατνώματα των τοιχωμάτων, ώστε π.χ. μετά το κάρβουνο να μπει σιτάρι. Τα ρομπότ είναι απαραίτητα σε δύσκολες αποστολές, μπορούν να μπουν στη φωτιά, να κατέβουν σε ένα πηγάδι ή σε μια δεξαμενή πετρελαίου όπου υπάρχουν αναθυμιάσεις, να εκτελέσουν εργασίες στο Διάστημα, αυτό το λαμπρό πεδίο δόξης για την καινοτομία».
Τι απαιτεί ένας καλός αλγόριθμος; «Υπολογιστικούς πόρους. Μια καλή ερευνητική εργασία, ένα paper που θα εγκριθεί για παρουσίαση σε διεθνές συνέδριο –τουλάχιστον τρία papers χρειάζεται για να ολοκληρώσει το διδακτορικό του ένας φοιτητής– κοστίζει 10.000 ευρώ. Για να κάνει τα πειράματά του ο φοιτητής, να εκπαιδεύσει τις μηχανές, χρειάζεται πάρα πολλά δεδομένα, οι μηχανές εκπαιδεύονται με παραδείγματα, που κοστίζουν, και συνήθως δεν αρκούν, ενώ απαιτούν ιδιαίτερη επεξεργασία για να είναι χρήσιμα. Χρειαζόμαστε ανοιχτά δεδομένα, ανοιχτή επιστήμη, ανοιχτόμυαλη έρευνα. Φέτος τα Νομπέλ Φυσικής και Χημείας απονεμήθηκαν αποκλειστικά σε ειδήμονες της τεχνητής νοημοσύνης, το πρώτο για τη χρήση εργαλείων φυσικής στον σχεδιασμό τεχνητών νευρωνικών δικτύων και το δεύτερο για τον υπολογιστικό σχεδιασμό πρωτεϊνών, δείχνοντας όχι μόνο την πρωτοκαθεδρία της τεχνολογίας σε κάθε πτυχή της ζωής μας, αλλά και ότι η επιστήμη είναι εντέλει μία», λέει ο κ. Εμίρης, ο οποίος εκπαιδεύει εξαιρετικά ώριμους φοιτητές – ήδη από το 4ο έτος στήνουν εταιρείες.
Χρησιμοποιούν οι φοιτητές του ChatGPT; «Ως μέρος της έρευνάς τους. Μια εργασία γραμμένη εξ ολοκλήρου από το ChatGPT δεν θα είναι καλή, δεν θα έχει πρωτοτυπία, δεν θα αναφέρει πηγές. Αν βάλεις τον φοιτητή να αναζητήσει και να καταγράψει τις πηγές που χρησιμοποίησε το ChatGPT, είναι σαν να κάνει τη δουλειά που θα έκανε εξαρχής. Η νέα εκδοχή του, το ChatGPT 4, είναι εντυπωσιακό. Πιο ακριβές, πιο ενημερωμένο, καθώς συνδυάζει παλιά κείμενα με νέες αναφορές στο Διαδίκτυο. Oμως παραμένει εν γένει το πρόβλημα του ποιος ελέγχει τα συστήματα αυτά. Μέσα από ένα εργαλείο που εσύ θεωρείς αντικειμενικό μπορεί κάποιος να περάσει κατασκευασμένες πληροφορίες. Θα πρέπει να εκπαιδεύσουμε την κοινωνία στον τρόπο σκέψης των μηχανών και στους κινδύνους που εγκυμονούν».
Επειγόντως «πράσινη» ΑΙ
«Η τεχνητή νοημοσύνη καταναλώνει τεράστιους ενεργειακούς πόρους. Πρόσφατα μάθαμε ότι θα επαναλειτουργήσει η μονάδα 1 στο πυρηνικό εργοστάσιο του Three Mile Island στην Πενσιλβάνια που έκλεισε το 2019 (στη μονάδα 2 είχε συμβεί το 1979 το σοβαρότερο πυρηνικό ατύχημα στην ιστορία των ΗΠΑ), για να καλύψει την αυξανόμενη ανάγκη της Microsoft σε ενέργεια για την ΑΙ. Η πυρηνική ενέργεια επανέρχεται σαν λύση για τη λειτουργία των συστημάτων μηχανικής μάθησης.
Το βέβαιο είναι ότι χρειαζόμαστε επειγόντως πράσινη τεχνητή νοημοσύνη, αλγορίθμους που καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια, συστήματα που εκπαιδεύονται πιο αποτελεσματικά, έξυπνες μηχανές που μαθαίνουν με λιγότερα δεδομένα. Παράγουν κείμενο, εικόνα, μιλούν με τη φωνή του Πούτιν, κατασκευάζουν φιλμάκια, αύριο θα παρασκευάζουν φάρμακα. Η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να είναι βιώσιμη, διαφανής και κοινωνικά ανοιχτή. Είναι ένα μεγάλο στοίχημα, η παρακαταθήκη που θα αφήσουμε στη νέα γενιά. Γενικά είμαι αισιόδοξος, η Ελλάδα διαθέτει φοβερό δυναμικό, που μπορεί να καταφέρει περισσότερα από όσα έχει μέχρι τώρα επιτύχει».
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε στο Natu, στο εστιατόριο του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Μοιραστήκαμε μια πράσινη σαλάτα με μανούρι, ραπανάκια και παντζάρι πριν έρθουν τα κυρίως πιάτα, ένα ριζότο και στήθος από βιολογικό κοτόπουλο, που συνοδεύσαμε με ένα ποτήρι λευκό κρασί. Μιλήσαμε για το πώς είναι να διοικείς ένα ερευνητικό κέντρο «με τέσσερα ινστιτούτα, επτά μονάδες, 700 άτομα προσωπικό, πολλές εκατοντάδες έργα και δημοσιεύσεις τον χρόνο». Πώς είναι να δίνεις λύσεις σε ποικίλα πεδία, πρακτικά, νομικά, ηθικά, φιλοσοφικά. Να κάνεις ακόμη και τον μεσίτη ώστε να βρεθεί και να αγοραστεί το ακίνητο που θα λύσει το κτιριακό· «στεγαζόμαστε σε ιδιόκτητο κτίριο 2.700 τ.μ., όταν χρειαζόμαστε 10.000 τ.μ., Πληρώνουμε μισό εκατομμύριο σε ενοίκια».
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")