Καθώς ο Μπαράκ Ομπάμα είναι στα πρόθυρα μιας ιστορικής νίκης, είναι δύσκολο να αμφισβητήσει κανείς ότι η κυβέρνηση, την οποία θα διαδεχθεί, υπήρξε η χειρότερη της αμερικανικής ιστορίας. Γιατί; Διότι, κατά τη διάρκεια των τελευταίων οκτώ ετών, αυτή υπήρξε η δεξιά κυβέρνηση, που:
α. Μυθοποίησε τον άκρατο καπιταλισμό, με μόνο αποτέλεσμα να υποστεί τον μέγιστο εξευτελισμό: να τον δει να καταρρέει στην διάρκεια της θητείας της.
β. Αφησε στις επερχόμενες γενεές το βάρος της αποπληρωμής του μεγαλύτερου στην ιστορία δημόσιου χρέους.
γ. Συνδέθηκε με τον μεγαλύτερο στην ιστορία αριθμό ανεξόφλητων στεγαστικών δανείων με τεράστιο κόστος για εκατομμύρια πολίτες που έχασαν τα σπίτια τους.
δ. Ακολούθησε αποσταθεροποιητική εξωτερική πολιτική, αποξενώνοντας την χώρα από τους πιο παλιούς συμμάχους της.
ε. Προώθησε πολιτική, θρησκευτική και οικονομική αστάθεια στη Μέση Ανατολή.
στ. Ακολούθησε απερίσκεπτα κοντόφθαλμη και προκλητική πολιτική απέναντι στη Ρωσία, εξωθώντας την να εντείνει την αντιαμερικανική της πολιτική.
ζ. Συνήνεσε σε επονείδιστη πολιτική για τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Εν ολίγοις: υπήρξε η κυβέρνηση που επιβεβαίωσε την ακρίβεια της ρήσης του λόρδου Ακτον, ότι «η Εξουσία διαφθείρει. Η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα».
Μπορεί ο Πρόεδρος Ομπάμα να είναι διαφορετικός; Η γρήγορη απάντηση είναι, ότι θα αναγκασθεί να είναι... Η δύσκολη όμως ερώτηση είναι, εάν θα επιτύχει στην εξωτερική του πολιτική. Πού στηρίζω αυτή την αμφιβολία:
Ο Ομπάμα αντιμετωπίζει περισσότερες προκλήσεις απ' ό,τι ο Μπους.
α) Περισσότερες προκλήσεις και προβλήματα σημαίνει επιλογές και προτεραιότητες. Η υπόθεση του Ιράκ, λόγου χάριν, θα σβήσει σταδιακά αφενός διότι απασχολεί στρατό που χρειάζεται αλλού και αφετέρου διότι ο Ομπάμα τη θεωρούσε πάντοτε - και ορθώς - ως εσφαλμένο περισπασμό από την κύρια μάχη κατά της τρομοκρατίας.
β) Ο Ομπάμα θα κληρονομήσει επείγουσα και απειλητική οικονομική κατάσταση στο εσωτερικό. Και αυτή θα καταστήσει αναγκαία την ανάληψη νέων πρωτοβουλιών στην εξωτερική πολιτική. Η επιλογή όμως θα είναι δυσχερής. Ας δούμε τι αντιμετωπίζει, για να διαπιστώσουμε το μέγεθος της δυσκολίας:
(i) Ρωσία ή Ισλάμ; Προφανώς ο Ομπάμα δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα και τα δύο προβλήματα. Το ερώτημα λοιπόν είναι, σε ποιο θέμα θα δώσει προτεραιότητα. Η Νέα Ευρώπη θα πιέσει, ώστε να καταπιαστεί πρώτα με τη Ρωσία, και τούτο μάλλον συμπίπτει με τις δικές του προτιμήσεις. Το Ισραήλ αντιθέτως θα θέλει να τελειώσει την υπόθεση του Ιράν (εκτός κι αν κατορθώσει να πείσει τον Μπους να βομβαρδίσει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις πριν από την λήξη της θητείας του). Το Ιράν όμως δεν αντιμετωπίζεται αν δεν ρυθμιστούν πρώτα, με τον άλφα ή βήτα τρόπο, οι σχέσεις με τη Ρωσία.
(ii) Ο Ομπάμα μπορεί να διαλέξει τη Ρωσία για πρώτο στόχο, αλλά δεν θα είναι καθόλου εύκολος. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιχειρηθεί, μόνο αν το ΝΑΤΟ αναδιοργανωθεί και αποκτήσει νέους στόχους, πράγμα που θα κοστίσει πολύ στην Ευρώπη σε μια δύσκολη στιγμή στην ιστορία της. Εξάλλου χώρες, όπως η Γερμανία, θα διστάσουν να τα βάλουν με τη Ρωσία σε στιγμές ενεργειακής ανάγκης. Το συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι, επί του παρόντος, ο Πούτιν κρατάει στα χέρια του τα περισσότερα καλά χαρτιά.
(iii) Οι ΗΠΑ θα αντιμετωπίσουν πολλές νέες πιέσεις και στη γειτονιά τους. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή δεν έχουν διαμορφωμένη πολιτική για τη Νότια Αμερική, μια και μέχρι τώρα άντεχαν αυτή την πολυτέλεια, ανεχόμενες απλώς τα γούστα του απρόβλεπτου Τσάβες ή τους λεονταρισμούς του δύοντος Κάστρο. Ο τυχοδιωκτισμός τους όμως στη Γεωργία πυροδότησε την επιθετική πολιτική της Ρωσίας στη Νότια Αμερική, με αποτέλεσμα η πολιτική αυτή τώρα να απαιτεί τουλάχιστον προσεκτική παρακολούθηση και μια μέρα ίσως και παρουσία δυνάμεων.
(iv) Το θηρίο που λέγεται Μεξικό αλλά που επί του παρόντος λαγοκοιμάται, μια μέρα θα ξυπνήσει λόγω της επιδεινούμενης οικονομικής κατάστασης και τότε θα οξύνει αφάνταστα το θέμα της μετανάστευσης. Αποτέλεσμα: η Αμερική μπορεί σύντομα να χρειαστεί να βάλει στρατιωτικές δυνάμεις στα ήδη οχυρωμένα σύνορά της.
(v) Η Κίνα είναι άλλος ένας εν υπνώσει δράκος και, ενδεχομένως, ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος της Αμερικής. Αν και o κίνδυνος σ' αυτό το μέτωπο δεν είναι άμεσος, θα αναγκάσει, εντούτοις, την Αμερική να κατεβάσει τους τόνους της σε σειρά θεμάτων, όπως το Θιβέτ.
γ) Η πλέον, όμως, ενδιαφέρουσα διαφορά μεταξύ Ομπάμα και Μπους θα είναι στον τρόπο που θα ασκήσει την επιρροή του. Ενας τρόπος συναινετικός στην εμφάνιση και στον τύπο αντί μονομερής και συγκρουσιακός, όπως ήταν του Μπους. Αν και τούτο είναι συνεπές με μια μακρά παράδοση του Δημοκρατικού Κόμματος, ενέχει ωστόσο παραδόξως σοβαρούς κινδύνους για τους συμμάχους της Αμερικής.
Ο κίνδυνος της συναινετικής προσεγγίσεως είναι ότι θα μπορούσε να οδηγήσει τους Ευρωπαίους σε συγκρούσεις πάνω σε θέματα που ενδιαφέρουν λιγότερο την Ευρώπη απ' όσο τις ΗΠΑ. Πολλές κυβερνήσεις θα μπορούσαν να «πουλήσουν» τη συναίνεση στους λαούς τους ως δείγμα φιλικής συνεργασίας και όχι ως ένδειξη ξένης επιρροής, αλλά η αλλαγή αυτή του τρόπου επιρροής θα ήταν επιφανειακή και όχι ουσιαστική. Ιδού μερικά παραδείγματα:
(i) Στις προεκλογικές δηλώσεις του, ο Ομπάμα προανήγγειλε επίταση της στρατιωτικής δραστηριότητας στο Πακιστάν, ώστε να πεισθεί το Πακιστάν να επιτεθεί στους Ταλιμπάν ή να επιτρέψει στους Αμερικανούς να τους βομβαρδίσουν μέσα σ' αυτό, γεγονός που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει επικίνδυνα ένα ήδη αδύναμο κράτος. Θα μπορούσε επίσης να σημαίνει και αποστολή περισσοτέρων στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή αυτή, και εννοώ, στρατιωτικές δυνάμεις προερχόμενες εν μέρει από το ΝΑΤΟ.
(ii) Η προστασία της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας του Ισραήλ είναι ένα δεδομένο που κανένα πολιτισμένο κράτος δεν το αμφισβητεί. Αλλά οι καινοτόμες τάσεις του Ομπάμα ίσως τον ωθήσουν να προσπαθήσει να καταπιαστεί και με το χρόνιο πρόβλημα των παρανόμων οικισμών, την τραγική κατάσταση στη Γάζα και, ακόμα, με το διεθνές καθεστώς της Ιερουσαλήμ. Σε μια τέτοια προσπάθεια, όμως, θα βρισκόταν αντιμέτωπος με τους εξτρεμιστές Σιωνιστές των ΗΠΑ και αυτή η αντίδραση θα τον εμπόδιζε να αντιμετωπίσει τη βασική αιτία απογοητεύσεως του Αραβικού κόσμου και, εμμέσως, να μειώσει την ένταση με το Ιράν.
(iii) Το εσωτερικό κοινωνικό-οικονομικό πρόγραμμα του Ομπάμα θα επηρεάσει, και αυτό, τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι θα τον αναγκάσει να περάσει το κόστος τους στους Ευρωπαίους. Ο βασικός τρόπος με τον οποίο ο Ομπάμα θα προσπαθήσει να επιτύχει τις προτεραιότητες της πολιτικής του, θα είναι να χρησιμοποιήσει τη γοητεία του, ώστε να πιέσει την Ευρώπη να τον συνδράμει στον αποτελεσματικό χειρισμό αυτών των δύο «ανοικτών πληγών», δηλαδή της Ρωσίας και του Ισλάμ. Συμπέρασμα: νέες αιτίες για προστριβές και ενδοευρωπαϊκές διαφορές, άρα νέο αδυνάτισμα της Ευρώπης. Αυτό το αποτέλεσμα δεν αποτελεί πρόοδο, αλλά οπισθοδρόμηση για όλους μας.
(iv) Για όλους αυτούς τους λόγους, η πιθανότητα να αυξηθεί η δύναμη της Τουρκίας είναι μεγάλη. Αν αυτό όντως συμβεί, είναι πλάνη να ελπίζει η Ελληνική κοινή γνώμη ότι θα μεταβληθεί η ετεροβαρής στήριξη της Τουρκίας προς όφελος της Ελλάδας. Τα συμφέροντα (καλώς ή κακώς νοούμενα) των ΗΠΑ στην ανατολική και κεντρική Ασία - ιδίως στις τουρκόφωνες περιοχές - θα παραμείνουν καθοριστικός παράγων στα στρατηγικά σχέδια του Πενταγώνου, τόσο προς την κατεύθυνση Αφγανιστάν όσο και προς την κατεύθυνση Ρωσία. Εκτός πια, αν το πικρό πάθημα της Γεωργίας έγινε μάθημα. Προσωπικά πολύ αμφιβάλλω.
Η συναινετική πολιτική του Ομπάμα είναι, συνεπώς, επικίνδυνη, ακριβώς επειδή συγκαλύπτει την έλλειψη πραγματικής αλλαγής σε σχέση με τις παρούσες πολιτικές, ενώ στην ουσία τις συνεχίζει. Διότι, ενώ η Ευρώπη θα εμφανίζεται, ότι έχει λόγο στη διαμόρφωση της πολιτικής, ουσιαστικά η ήδη κακή οικονομική κατάστασή της θα επιδεινωθεί προκειμένου να επιτευχθούν οι Αμερικανικοί στόχοι. Οι Ευρωπαίοι θα διακινδυνεύσουν τη ζωή τους στο Αφγανιστάν ή αλλού για κάποιους λόγους και σκοπούς που όχι μόνον οι ίδιοι δεν θα κατανοούν αλλά που ούτε και οι ήδη εκεί ευρισκόμενοι Αγγλοι ή Αμερικανοί αξιωματικοί πιστεύουν ότι μπορούν να επιτευχθούν.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι θα χαθεί η ευκαιρία συμφιλιώσεως με τη Ρωσία. Είναι βέβαιο ότι πολλά από τα νέα μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ μπορεί να αισθάνονται ότι απειλούνται από μιαν ανακάμπτουσα Ρωσία. Μπορεί, εντούτοις, εύλογα να υποστηριχθεί ότι, αν οι χώρες αυτές έβαζαν φρένο στις απειλητικές προς αυτήν διαθέσεις τους, υποκινούμενες εν πολλοίς από την Αμερική, τότε θα ήταν και η Ρωσία με τη σειρά της λιγότερο απειλητική προς αυτές.
Με άλλα λόγια: θα επιθυμούσα να δω την Ευρώπη να επιλύει τόσο τα οικονομικά και τα ενεργειακά της προβλήματα, όσο και τα προβλήματα της ασφάλειάς της, με συντονισμένη Ευρωπαϊκή δράση, παρά να βυθίζεται στην κεντρομόλα τροχιά της Αμερικής, πράγμα που μπορεί σκόπιμα ή τυχαία να αναβιώσει την νοοτροπία του ψυχρού πολέμου.
Aντιθέτως, οι στενότερες επαφές με τη Ρωσία θα μείωναν σημαντικά τις εντάσεις μεταξύ των δύο μπλοκ. Τις σκέψεις μου αυτές, που, τολμώ να υπενθυμίσω στους αναγνώστες μου, υποστηρίζω εδώ και χρόνια, αρχίζουν σιγά - σιγά να αναφέρουν και οι κ.κ. Σαρκοζί και Μπερλουσκόνι. Μόνο, λοιπόν, οι στερούμενοι φαντασίας ή οι εμπαθείς αντιρώσοι τις αποκλείουν ασυζητητί.
Γενικό συμπέρασμα: αναμφίβολα ο Ομπάμα φέρνει έναν αέρα ανανέωσης στην πολιτική. Εντούτοις, οφείλουμε να προσεγγίζουμε με προσοχή τις διαφαινόμενες κινήσεις του στην εξωτερική πολιτική, διότι στην πολιτική, όπως και στη διπλωματία, η αισιοδοξία και η ελπίδα πρέπει να συγκρατούνται από τον ρεαλισμό.
Η επιφυλακτικότητά μου υπαγορεύεται από τον φόβο μου ότι η αμερικανική επεκτατικότητα ίσως δεν παύσει κατά τη διάρκεια της θητείας του, αλλά απλώς θα αλλάξει μορφή, ώστε να γίνει ελκυστικότερη, παραμένουσα όμως στην ουσία εξ ίσου βλαπτική τόσο για την Αμερική όσο και για την Ευρώπη. Ο φόβος μου ενισχύεται από τη μελέτη της Ιστορίας, η οποία μας υπενθυμίζει ότι οι περισσότερες στρατιωτικές συγκρούσεις στον 20ό αιώνα - Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, Κορέα, Βιετνάμ, Σερβία κ.λπ. - ξεκίνησαν από τους Δημοκρατικούς, που τις κάλυψαν έξυπνα κάτω από «συναινετικό» ένδυμα.
Το άρθρο αυτό εξηγεί γιατί, ενώ η εξωτερική πολιτική του Ομπάμα θα είναι διαφορετική από εκείνη του προκατόχου του, δεν θα είναι κατ' ανάγκη και επιτυχημένη. Επομένως το αρχικό ερώτημα παραμένει αναπάντητο. Κατά την άποψη του γράφοντος, το αν θα είναι επιτυχημένη ή όχι εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα του Ομπάμα να συνεργασθεί με επίγνωση και ευαισθησία με τους συμμάχους της Χώρας του, αντί να τους ωθήσει σε πολιτικές που θα εξυπηρετούν τα αμερικανικά συμφέροντα όχι όμως και τα δικά τους.
Ο Sir Βασίλειος Μαρκεζίνης είναι τακτικό μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Γαλλίας, Ρώμης, Βελγίου, Ολλανδίας και νομικός σύμβουλος (επί τιμή) της Βασίλισσας της Αγγλίας.
(από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ - 02/11/2008)