To αίσθημα της κοινωνικής δυσαρέσκειας έχει διογκωθεί, καθώς οι πολίτες δεν μπορούν να καταλάβουν τι έγινε στα Τέμπη, τις υποκλοπές, τις καλοκαιρινές πυρκαγιές, και γιατί τα νοσοκομεία και τα σχολεία υπολείπονται των προσδοκιών. Ενώ οι συγκυρίες είναι σχετικά ευνοϊκές και το απόθεμα καλής πίστης των εταίρων προς την Ελλάδα υψηλό, η χώρα δεν μπορεί να βρει τα πατήματά της και το κράτος δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών, όπως δείχνουν επανειλημμένα οι δημοσκοπήσεις.
Ο νομπελίστας στα οικονομικά το 2024 Νταρόν Ατζέμογλου, και οι συνεργάτες του, με την πολυετή έρευνά τους κατέδειξαν ότι οι ισχυροί και αποτελεσματικοί θεσμοί οδηγούν τα έθνη στην ανάπτυξη και την ευημερία. Σε αντίθεση, εκφυλισμένοι ή αδύναμοι στη λειτουργία τους θεσμοί τα σπρώχνουν στο περιθώριο. Η PwC, σε μελέτη της το 2015 για τη σχέση θεσμών με την οικονομία σε δείγμα 30 χωρών, κατέληξε ότι η βελτίωση των θεσμών έχει θετικά εκθετική επίπτωση στην οικονομική ανάπτυξη και στην κατοχύρωση της ευημερίας των πολιτών.
Οι θεσμοί είναι κανόνες και αλγόριθμοι εφαρμογής τους που ορίζουν τα όρια της ελεύθερης δράσης των πολιτών. Βάζουν τάξη στην καθημερινή ζωή, στην επιχειρηματικότητα, και στις σχέσεις με το κράτος, με τρόπο που να υπηρετούνται οι βασικές συνταγματικές επαγγελίες. Καθορίζουν το κοινωνικά αποδεκτό καλό και κακό, το επιτρεπτό και το ανεπίτρεπτο και αφήνουν κατά τα άλλα ελεύθερη τη βούληση, την έκφραση και τη δημιουργικότητα κάθε πολίτη και κάθε ομάδας πολιτών. Σε μια αστική δημοκρατία τους θεσμούς και τους κανόνες σχεδιάζει και εγκρίνει το κοινοβούλιο, την ευθύνη λειτουργίας τους έχουν τα υπουργεία και ειδικοί για κάθε σκοπό μηχανισμοί, και τη θεματοφυλακή τους ασκούν οι ανεξάρτητες αρχές και η δικαιοσύνη. Είναι προφανές ότι οι κανόνες πρέπει να είναι κατανοητοί, να τηρούνται χωρίς εξαιρέσεις και να προσαρμόζονται στην οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα.
Στην Ελλάδα, οι κανόνες είναι ένα μπλεγμένο κουβάρι και δεν μπορούν να αποτελέσουν σταθερό πλαίσιο αναφοράς μέσα στο οποίο λειτουργούν το κράτος και η κοινωνία, αλλά αντίθετα γίνονται εμπόδια στην οικονομική ανάπτυξη. Η νομοθεσία και η διατακτική της εφαρμογής της δεν είναι κωδικοποιημένη. Πάνω από 150 νέοι νόμοι ψηφίζονται κάθε χρόνο, πέραν των εφαρμοστικών κυβερνητικών αποφάσεων. Τα νομοθετήματα δεν έχουν την αναγκαία καθαρότητα διατύπωσης και την απαραίτητη εσωτερική συνέπεια και βρίθουν άσχετων τροπολογιών οι οποίες ενισχύουν την κανονιστική θολότητα. Επιπλέον, οι αποφάσεις εφαρμογής καθυστερούν, και συνήθως αποτελούν εκ νέου ερμηνεία των νόμων, ενώ ενστάσεις εναντίον τους εκκρεμούν στα δικαστήρια.
Αυτό που εννοούμε ως κρατικό μηχανισμό συντίθεται από την κεντρική οργάνωση και από περιφερειακές ή ειδικές οργανώσεις. Σκοπός της πρώτης είναι να παράγει πολιτικές και να επιμελείται και να εποπτεύει την εφαρμογή τους. Σκοπός των υπολοίπων είναι να τις εφαρμόζουν και να παρέχουν υπηρεσίες προς τους πολίτες. Ο κρατικός μηχανισμός σε όλες τις εκφάνσεις του έχει ανάγκη αποτελεσματικής διοίκησης σε τέσσερα επίπεδα: στην καθημερινή λειτουργία για την επίτευξη των σκοπών του, στην εποπτεία και κατεύθυνση των λειτουργιών ώστε να συνάδουν με τα προστάγματα των θεσμών, στην υλοποίηση των πολιτικών της εκάστοτε κυβέρνησης, και τέλος, στον έλεγχο των φυσικών και οικονομικών αποτελεσμάτων του και της τήρησης κανόνων και διαδικασιών.
Δυστυχώς, οι κρατικές οργανώσεις στη χώρα διοικούνται κατά κύριο λόγο μέσω νομοθετημάτων και πολιτικών αποφάσεων, ακόμη και στα κατώτερα επίπεδά τους. Ο δε έλεγχός τους έχει φύγει από τις υπηρεσιακές δομές και ασκείται κυρίως μέσα από τη δικαιοσύνη. Η πολιτική παρεμβατικότητα, αντί του επαγγελματικού μάνατζμεντ, έχει οδηγήσει σε σύγχυση ρόλων και αρμοδιοτήτων, δυσκολία παρακολούθησης και ελέγχου και μηδαμινή επιχειρησιακή λογοδοσία. Επιπλέον, λόγω της διάχυτης απουσίας μάνατζμεντ, δεν αξιολογούνται οργανισμοί και προσωπικό, και έτσι δεν βελτιώνονται οι ικανότητες και η αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού. Σε όλα αυτά οφείλονται, για παράδειγμα, οι δυσκολίες στα επείγοντα των νοσοκομείων, τα επαναλαμβανόμενα συμβάντα στον ΟΣΕ, τα ηλεκτρικά λεωφορεία χωρίς φορτιστές. Σε ένα τέτοιο άτακτο περιβάλλον, οι προβληματικοί κρατικοί μηχανισμοί επεμβαίνουν συνεχώς στο θεσμικό πλαίσιο, προκειμένου μέσα από αλλαγές να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους και διά αυτής την «ευημερία» των διαχειριστών τους.
Ο συνδυασμός απονευρωμένων θεσμών και ελλείμματος κρατικού μάνατζμεντ αποτελεί ανάχωμα σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση και συγκροτημένη προσπάθεια βελτίωσης της ανταγωνιστικής θέσης της Ελλάδας και ικανοποίησης των πολιτών. Χωρίς ένα σεβαστό από τους πάντες πλαίσιο αναφοράς και καλή διαχείριση της καθημερινότητας είναι αδύνατον οι πολίτες να συστρατευτούν σε οποιοδήποτε όραμα. Για την κατεδάφιση του αναχώματος απαιτούνται δύο μεγα-αλλαγές πολιτικής αντίληψης που αντανακλώνται στην ποιότητα του κράτους. Πρώτη, σεβασμός στους θεσμούς, απόλυτη εφαρμογή κανόνων και τήρηση των αποφάσεών τους και συνεχής προσαρμογή τους στην πραγματικότητα. Δεύτερη, ξεκαθάρισμα του κρατικού μηχανισμού από άσκοπες οργανώσεις, εγκατάσταση ισχυρού πλέγματος διαδικασιών και συστημάτων, τοποθέτηση κατάλληλου μάνατζμεντ σε όλα τα οργανωτικά επίπεδα, από τον εργοδηγό έως τον διευθύνοντα, και αξιολόγηση και εσωτερικός έλεγχος. Μόνον με μια τέτοια, σεισμικού μεγέθους, συνολική μετατόπιση της πολιτικής κουλτούρας μπορεί να υπηρετηθεί το μέλλον της χώρας.
*Ο κ. Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")