τα αποτελέσματα δίνοντας έμφαση στην προώθηση της επίτευξης των στόχων της ενεργειακής μετάβασης. Η έκθεσή του για το 2025 δεν αποτελεί εξαίρεση. Σαφέστατα, και όπως επισημαίνει ο ΙΕΑ, η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας αυξήθηκε ταχύτερα πέρυσι, ακόμη και με τη συνεχιζόμενη ηλεκτροδότηση των μεταφορών, λόγω ορισμένων βασικών παραγόντων:
- Η κλιματική αλλαγή προκαλεί αλλαγές στο κλίμα του πλανήτη, με τους ψυχρότερους χειμώνες και τα θερμότερα καλοκαίρια να απαιτούν περισσότερη ενέργεια από ό, τι συνήθως για τις ανάγκες θέρμανση και ψύξης.
- Τα κέντρα δεδομένων ξεφυτρώνουν παντού με αδηφάγες ανάγκες για περισσότερη ενέργεια. Και είμαστε μόνο στην αρχή
- Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των πολυπληθέστερων χωρών του κόσμου, της Ινδίας και της Κίνας, αλλά και εκείνο της Αφρικής, αυξάνεται γρήγορα, και το ίδιο και οι ενεργειακές τους ανάγκες.
- Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί κατά 20% μέχρι το 2050 και μαζί με αυτόν και η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας.
Αυτοί είναι μακροπρόθεσμοι παράγοντες που προκαλούν τώρα επιτάχυνση στην αύξηση της παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης, επηρεάζοντας την ενεργειακή μετάβαση, όπως αποδεικνύεται στην έκθεση του IEA. Η παγκόσμια ενεργειακή ζήτηση αυξήθηκε κατά 2,2% το 2024, ένας ρυθμός πολύ πιο γρήγορος σε σύγκριση με τον μέσο όρο του 1,3% τα προηγούμενα δέκα χρόνια.
Η ταχεία αύξηση των ΑΠΕ δεν ήταν επαρκής για να καλύψει τον ρυθμό αυτό. Χρειαζόταν να αυξηθούν όλες οι πηγές ενέργειας - ο άνθρακας, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, οι ΑΠΕ και η πυρηνική ενέργεια - το 2024 (Εικόνα 1). Μια τάση που ενδέχεται να συνεχιστεί στο άμεσο μέλλον.
Σχήμα 1: Παγκόσμιοι ρυθμοί αύξησης στον τομέα της ενέργειας το 2024
Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι η άποψη που διατυπώνει ο ΙΕΑ πάνω σε αυτό. Ο Fatih Birol, εκτελεστικός διευθυντής της IEA, δήλωσε: «Το βέβαιο είναι ότι η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, παρασύροντας ανοδικά και τη συνολική ζήτηση ενέργειας σε τέτοιο βαθμό που αρκεί για να αντιστρέψουμε χρόνια μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας στις προηγμένες οικονομίες. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ζήτηση για όλα τα βασικά καύσιμα και τις ενεργειακές τεχνολογίες αυξήθηκε το 2024», αλλά η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά ένα επιβλητικό 4,3%. Στην πραγματικότητα ισχύει το αντίστροφο. Συνολικά ο ενεργειακός τομέας αυξάνεται με ταχύτερους ρυθμούς, στους οποίους πρωταγωνιστούν η Ινδία και η Κίνα, και μαζί του και η ζήτηση για όλα τα καύσιμα, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρικής ενέργειας.
Ως ποσοστό του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού, η ηλεκτρική ενέργεια άλλαξε ελάχιστα: 16,9% το 2022, 17,0% το 2023 και 17,3% το 2024. Τα ορυκτά καύσιμα εξακολουθούν να παρέχουν πάνω από το 80% της συνολικής ενέργειας, λίγο λιγότερο από τον μέσο όρο των προηγούμενων δέκα ετών.
Η ανάπτυξη των ΑΠΕ είναι αναμφίβολα γρήγορη και σωστά συμβαίνει αυτό από τη στιγμή που ο κόσμος προσπαθεί να περιορίσει και να μειώσει τις εκπομπές. Ωστόσο, η υπερεκτίμηση του αντίκτυπου αυτού στη συνολική ενέργεια, όπως κάνει ο ΙΕΑ, είναι περιττή και υπονομεύει την αξιοπιστία.
Καθώς η ενέργεια συνολικά αυξάνεται τώρα με ταχύτερους ρυθμούς – και αν οι σημερινοί ρυθμοί αύξησης των ΑΠΕ και της ηλεκτρικής ενέργειας δεν αυξηθούν σημαντικά - η συμβολή τους θα χρειαστεί πολύ χρόνο για να κάνει κάποια σημαντική διαφορά.
Εκπομπές
Ο ΙΕΑ αναφέρει ότι «για πολλές δεκαετίες, η οικονομική ανάπτυξη ήταν στενά συνδεδεμένη με την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, η επέκταση της καθαρής ενέργειας χαλαρώνει όλο και περισσότερο τους δεσμούς μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και εκπομπών». Ο ΙΕΑ το υποστηρίζει αυτό συγκρίνοντας την ενεργειακή ζήτηση και τις εντάσεις εκπομπών CO2 ως ποσοστό του ΑΕΠ μεταξύ 2015-2024 (Σχήμα 2). Αυτές έχουν μειωθεί σημαντικά από το 2015 ως αποτέλεσμα της αύξησης της ενεργειακής αποδοτικότητας.
Σχήμα 2: Ζήτηση ενέργειας, ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας και εντάσεις εκπομπών CO2 ανά ΑΕΠ μεταξύ 2015-2024
Όμως, παρά αυτές τις φθίνουσες εντάσεις, οι συνολικές εκπομπές CO2 που σχετίζονται με την ενέργεια αυξάνονται σταθερά, και από τη δεκαετία του 1950 με περισσότερο ή λιγότερο σταθερό ρυθμό (Εικόνα 3), παρόμοιο με το ρυθμό αύξησης της παγκόσμιας ζήτησης ενέργειας.
Εικόνα 3: Παγκόσμιες εκπομπές CO2 που σχετίζονται με την ενέργεια, 1900-2024
Πράγματι, η αναλογία (μείωση δείκτη εκπομπών)/(μείωση δείκτη ενεργειακής ζήτησης) έχει παραμείνει σχεδόν σταθερή στο 1,4 περίπου από το 2015, επιβεβαιώνοντας ότι, μέχρι στιγμής, οι εκπομπές αλλάζουν παράλληλα με τη ζήτηση ενέργειας.
Το να συμπεράνει κανείς από αυτά τα αποτελέσματα ότι η αύξηση των εκπομπών αποσυνδέεται από την αύξηση του ΑΕΠ είναι μία «τραβηγμένη» ερμηνεία των δεδομένων. Αυτό μπορεί να ίσχυε στις προηγμένες οικονομίες, αλλά όχι στον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, το 2024, μετά από χρόνια περιορισμένης ή μηδενικής ανάπτυξης, η ζήτηση ενέργειας αυξήθηκε και στις προηγμένες οικονομίες, μια τάση που μπορεί να ήρθε για να μείνει.
Παρεμπιπτόντως, οι πραγματικές εκπομπές CO2 στο τέλος του 2024 ανέρχονταν σε 37,8 Gt CO2, πολύ υψηλότερες από αυτές που εκτιμούσαν όλα τα σενάρια στο «World Energy Outlook 2020» του IEA, συμπεριλαμβανομένης της εκτίμησης STEPS (Σενάρια των Δηλωμένων Πολιτικών - Stated Policies Scenarios) για 35,4 Gt CO2.
Εκτός από τα σενάρια του ΙΕΑ, που βασίζονται σε ολοένα και πιο ανέφικτα προκαθορισμένα αποτελέσματα, το σενάριο business-as-usual δείχνει ότι η σύνδεση μεταξύ της μελλοντικής αύξησης της ζήτησης ενέργειας και των σχετικών με την ενέργεια εκπομπών θα συνεχίσει να ισχύει στο άμεσο μέλλον και θα καθοδηγείται από τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις για τάσεις κορύφωσης. Οι αυξανόμενες ανάγκες του πληθυσμού και οι προσδοκίες για βελτιωμένο βιοτικό επίπεδο έχουν προτεραιότητα έναντι της ενεργειακής μετάβασης.
Business as usual;
Σε μια έκθεση-βόμβα, η Morgan Stanley, η JPMorgan Chase και το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών των ΗΠΑ προβλέπουν ότι οι κλιματικοί στόχοι θα αποτύχουν. Ο χρηματοοικονομικός τομέας των ΗΠΑ «θεωρεί ότι η Συμφωνία των Παρισίων για το Κλίμα που περιορίζει τις παγκόσμιες θερμοκρασίες...είναι ουσιαστικά νεκρή και οι επενδυτές θα πρέπει να προσαρμόσουν αναλόγως τα σχέδιά τους». Λένε ότι «η πρόοδος στην κλιματική αλλαγή είναι πιθανό να υπολείπεται των καθαρών μηδενικών στόχων» και ότι «αναμένουμε τώρα έναν κόσμο με μέση παγκόσμια αύξηση θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς Κελσίου». Αυτό έρχεται μόλις μήνες αφότου οι παραπάνω φορείς πρώτα αποδυνάμωσαν τους στόχους τους για απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα και στη συνέχεια αποχώρησαν από τη «Net Zero Banking Alliance».
Η ΕΕ επανεξετάζει επίσης τις πολιτικές της για την πράσινη ενέργεια στην προσπάθειά της να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ στρέφει τον «οδοστρωτήρα» της απλοποίησης στη νομοθεσία της για την πράσινη ενέργεια. Αυτό προέκυψε ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης κριτικής για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία στοχεύει να καταστήσει την ΕΕ κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, αλλά τώρα θεωρείται ότι είναι πολύ επαχθής και ότι έχει επηρεάσει την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.
Η ενεργειακή μετάβαση παραπαίει.
Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η αύξηση της ενέργειας, κάτι για το οποίο είναι ακόμη απαραίτητες όλες οι μορφές ενέργειας.
Αυτές οι εξελίξεις θέτουν υπό αμφισβήτηση τα STEPS του IEA καθώς και άλλα σενάρια. Παρ’ όλο που είναι χρήσιμα όσον αφορά την «κατανόηση των πιθανών εκδοχών του ενεργειακού μέλλοντος», το ερώτημα είναι πόσο ρεαλιστικά είναι αυτά όσον αφορά το πού πηγαίνουν ο παγκόσμιος ενεργειακός τομέας και η κλιματική αλλαγή καθώς ο κόσμος πλησιάζει προς το 2030 και μετά. Ένα πολύ πιο ρεαλιστικό σενάριο θα ήταν το «business-as-usual», τουλάχιστον όσον αφορά το προβλέψιμο μέλλον, το οποίο, μέχρι στιγμής, ο ΙΕΑ αποφεύγει να παρουσιάσει.
*Dr Charles Ellinas, @CharlesEllinas
Councilor
Atlantic Council