Τον Μάιο του 2024 τέθηκε σε ισχύ ο ευρωπαϊκός νόμος κρίσιμων πρώτων υλών (Critical Raw Materials-CRM) με στόχο την ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης μέσω της αύξησης και της διαφοροποίησης των προμηθειών 34 κρίσιμων πρώτων υλών, την απόλυτη κυριαρχία των οποίων στην αλυσίδα εφοδιασμού έχει σήμερα η Κίνα. Στον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται και οι σπάνιες γαίες, που έκανε παγκοίνως γνωστές το ενδιαφέρον του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ για τη Γροιλανδία, τα κοιτάσματα της οποίας υπολογίζονται σε 36,1 δισ. τόνους, ποσότητα που μπορεί να ανατρέψει τις συνθήκες στην παγκόσμια αγορά.
Το αμερικανικό ενδιαφέρον για τα κοιτάσματα της Γροιλανδίας και οι περιορισμοί εξαγωγών σε επτά σπάνιες γαίες από το Πεκίνο, σε απάντηση των δασμών που επέβαλε ο Τραμπ, αναδεικνύουν τη γεωπολιτική αξία αυτών των μετάλλων.
Η Ελλάδα, όπως έχει καταστεί σαφές τα τελευταία χρόνια, μπορεί να συμμετάσχει στην προσπάθεια απεξάρτησης της Ευρώπης από την Κίνα, καθώς διαθέτει εντοπισμένα κοιτάσματα κρίσιμων πρώτων υλών και ενδείξεις για την ύπαρξη σπάνιων γαιών.
Ο εν εξελίξει διαγωνισμός για την έρευνα και εκμετάλλευση αντιμονίου στη Χίο μετράει ήδη δύο προσφυγές στο ΣτΕ.
Το project της Μetlen για την παραγωγή γαλλίου 50 μετρικών τόνων ετησίως στον Αγ. Νικόλαο Βοιωτίας, από την επεξεργασία υπολειμμάτων του βωξίτη, συγκαταλέγεται στη λίστα των 47 στρατηγικών έργων που ανακοίνωσε πρόσφατα η Ε.Ε. Η διοίκηση της εταιρείας ανακοίνωσε πρόσφατα σχέδιο για την παραγωγή δύο ακόμη παραπροϊόντων του βωξίτη, το σκάνδιο και το γερμάνιο. Η επένδυση της Metlen από το 2027, σύμφωνα με τους σχεδιασμούς της εταιρείας, θα παράγει γάλλιο καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος των αναγκών της Ευρώπης που σήμερα εξαρτάται σε ποσοστό 98% από τρίτες χώρες.
Η συνολικότερη, ωστόσο, προσπάθεια της Ελλάδας για την αξιοποίηση κρίσιμων ορυκτών αποδεικνύεται στην πράξη ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα με αβέβαιο αποτέλεσμα. Ο εν εξελίξει διαγωνισμός για την έρευνα και εκμετάλλευση αντιμονίου στην Κέραμο της Χίου, που διεξάγεται σε μια περίοδο που η τιμή του μετάλλου, με πολλαπλές εφαρμογές στην αμυντική βιομηχανία, στα φωτοβολταϊκά πάνελ και στις μπαταρίες έχει εκτοξευθεί στα 50.000 δολάρια ο τόνος, έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων στο νησί και μετράει ήδη δύο προσφυγές στο ΣτΕ. Η εκδίκασή τους είχε οριστεί για τον Μάιο. Αλλά τελικά αναβλήθηκε για μετά το καλοκαίρι. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι η Χίος επελέγη κατά προτεραιότητα από το ΥΠΕΝ μεταξύ των 20 συνολικά περιοχών της χώρας με δυνητικά κοιτάσματα κρίσιμων ορυκτών που παρέδωσε η ΕΑΓΜΕ (Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών), γιατί είχε διασφαλιστεί η συναίνεση του δημάρχου. Ωστόσο, ο τελευταίος μετά τις τοπικές αντιδράσεις ανέκρουσε πρύμναν. Η αρνητική αυτή εξέλιξη έχει πάει προς τα πίσω τα επόμενα βήματα που είχε σχεδιάσει το ΥΠΕΝ, την προκήρυξη δηλαδή διαγωνισμών για παραχωρήσεις νέων περιοχών για έρευνες, αλλά και την έναρξη της δεύτερης φάσης του διαγωνισμού για το αντιμόνιο της Χίου, στο οποίο έχουν εκδηλώσει μη δεσμευτικό ενδιαφέρον τέσσερις εταιρείες. «Από την πρώτη στιγμή που ασχοληθήκαμε με το αντιμόνιο τηρήσαμε τρεις βασικές προτεραιότητες: συνομιλήσαμε καλόπιστα με όλους τους ενδιαφερομένους, υποστηρίξαμε με σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση τις θέσεις μας και εξασφαλίσαμε σημαντικές ωφέλειες για την τοπική κοινωνία. Το μήνυμά μας ήταν ξεκάθαρο: η αξιοποίηση του ελληνικού ορυκτού πλούτου προχωράει χωρίς την παραμικρή έκπτωση σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς) και πάντα μέσα σ’ ένα πλαίσιο κοινωνικής υπευθυνότητας και ενημερωμένης κοινωνικής συναίνεσης, πάντοτε με γνώμονα το σημαντικό όφελος στην εθνική οικονομία αλλά και πρωτίστως στις τοπικές κοινωνίες», δηλώνει στην «Κ» η Αλεξάνδρα Σδούκου, που χειρίστηκε τον διαγωνισμό από τη θέση της υφυπουργού Ενέργειας.
Η αποδοχή των τοπικών κοινωνιών είναι ίσως η σημαντικότερη παράμετρος που θα κρίνει τις επενδύσεις σε κρίσιμα ορυκτά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτό έδειξε και η περίπτωση της Σερβίας και του μεγάλου κοιτάσματος λιθίου που ανακαλύφθηκε στην κοιλάδα του ποταμού Τζαντάρ το 2004, το δωδέκατο μεγαλύτερο στον κόσμο, ικανό να καλύψει το 90% των αναγκών της Ευρώπης και να αυξήσει κατά 16% το ΑΕΠ της χώρας. Οι μαζικές επί εβδομάδες διαδηλώσεις δεν έχουν επιτρέψει στη Rio Tinto να προχωρήσει στην αξιοποίησή του.
Οι πολίτες της Ευρώπης δεν θέλουν να ακούσουν για εξορύξεις, παρότι η καθημερινότητά τους είναι συνδεδεμένη εδώ και δεκαετίες με προϊόντα που δεν μπορούν να παραχθούν χωρίς αυτές. Προτιμούν να παράγονται κάπου μακριά που δεν θα τους προκαλούν όχληση. Αυτή είναι μια εδραιωμένη αντίληψη που δύσκολα θα ανατραπεί και που θα κρίνει το στοίχημα της Ευρώπης για στρατηγική αυτονομία.
Με δημοσκοπήσεις η επιλογή περιοχών για έρευνες
Οι αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν στον διαγωνισμό για το αντιμόνιο της Χίου ενίσχυσαν την άποψη που επικρατούσε στο ΥΠΕΝ για την επιλογή των περιοχών για κοιτασματολογικές έρευνες με κριτήριο την αποδοχή των τοπικών κοινωνιών. Η ΕΑΓΜΕ μάλιστα από κοινού με την αρμόδια Διεύθυνση του ΥΠΕΝ αναμένεται να ξεκινήσουν δημοσκοπήσεις σε περιοχές της Βόρειας Ελλάδας που εμφανίζουν σημαντικές ενδείξεις για την ύπαρξη κοιτασμάτων.
Αλλωστε με αυτό το κριτήριο επελέγη η Χίος –άσχετα με το τι επακολούθησε– έναντι του Κιλκίς, όπου υπάρχουν ενδείξεις για μεγαλύτερο κοίτασμα αντιμονίτη, αλλά και η περιοχή των Μολάων όπου πραγματοποιεί ερευνητικές γεωτρήσεις η Rockfire. Οι έρευνες έδειξαν ότι το υπέδαφος στους Μολάους, εκτός από μόλυβδο και ψευδάργυρο, κρύβει και ποσότητες γερμανίου.
Σε προτεραιότητα έχει μπει από το ΥΠΕΝ η περιοχή Κιμμερίων στην Ξάνθη όπου έχει εντοπιστεί μαγνητίτης, σιδηροπυρίτης, χαλκοπυρίτης και μολυβδαινίτης. Το ενδεχόμενο ωστόσο να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο αντιδράσεων, ύστερα από αυτό της Χίου, μεταφέρει τις σχετικές αποφάσεις για αργότερα. Στο μεταξύ, η ΕΑΓΜΕ συνεχίζει το πρόγραμμα γεωλογικών ερευνών. Από τον περασμένο Οκτώβριο ξεκίνησε έρευνες στη Σάμο και στο Καλλυντήρι Ροδόπης για λίθιο και έχει προγραμματίσει αργότερα έρευνες για το Κιλκίς. Σπάνιες γαίες και μάλιστα σε υψηλή περιεκτικότητα ανιχνεύονται στο παράκτιο και υποθαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ Χαλκιδικής και Αλεξανδρούπολης, κυρίως στις εκβολές των ποταμών Στρυμόνα, Νέστου και Εβρου. Επίσης στους Λατερίτες της Λοκρίδας και στο Βροντερό Φλώρινας, στους Βωξίτες της Ζώνης Παρνασσού – Γκιώνας, στα αλκαλικά μαγματικά πετρώματα στον Φανό της Σαμοθράκης και στους Φωσφορίτες στη Δυτική Ελλάδα.
Σχολιάζοντας τις εξελίξεις και τις αντιδράσεις, ο πρόεδρος του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων Κωνσταντίνος Γιαζιτζόγλου τονίζει στην «Κ» ότι «η χώρα μας, όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, δεν έχει το δικαίωμα και την πολυτέλεια να αγνοήσει τις ευκαιρίες που υπάρχουν. Το ζήτημα δεν αφορά απλά την οικονομική ανάπτυξη. Αφορά, κυρίως, τη γεωπολιτική και τεχνολογική επιβίωση, καθώς οι νέες τεχνολογίες, ειρηνικές και μη, εξαρτώνται πλήρως από συγκεκριμένα ορυκτά». Οπως εξηγεί, από τις 34 πρώτες ύλες που η Ε.Ε. χαρακτηρίζει κρίσιμες και στρατηγικές, οι 26 ελέγχονται πάνω από 50% από τους BRICS, ενώ 20 απ’ αυτές ελέγχονται έως και 100%. «Η Ευρώπη, με τεράστια καθυστέρηση, προσπαθεί να κάνει κάποια μικρά βήματα για την αναστροφή αυτής της κατάστασης. Ο χρόνος τρέχει εναντίον μας. Τα 47 στρατηγικά projects που ανακοινώθηκαν πρόσφατα, όταν και αν αρχίσουν να παράγουν, θα αφορούν μόνο 10 κρίσιμες ύλες», τονίζει.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ")