Τα πάντα έχουν σχέση με την οικονομία. Οι προεδρικές εκλογές κρίθηκαν από την οικονομία, και η πρώτη μεγάλη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει ο νέος Αμερικανός πρόεδρος θα είναι η ύφεση της αμερικανικής οικονομίας.
Ομως ποια είναι ακριβώς η οικονομική φιλοσοφία του νέου Αμερικανού προέδρου;
Ο ηγέτης της αμερικανικής ΓΣΕΕ Τζον Σουίνι τον έχει κατηγορήσει ότι ταυτίζεται με συμφέροντα των επιχειρήσεων και την ελεύθερη αγορά.
Από την άλλη πλευρά η συντηρητική εφημερίδα Wall Street Journal θεωρεί ότι ο Ομπάμα αποτελεί κίνδυνο για τις δυνάμεις της αγοράς και ότι παραμένει ταυτισμένος με μια παρωχημένη οικονομική φιλοσοφία όπου η αύξηση των δημόσιων δαπανών είναι η απάντηση σε όλα τα προβλήματα.
Πού λοιπόν βρίσκεται η αλήθεια; Είναι ο Ομπάμα υπέρ του κράτους ή της αγοράς;
Η απάντηση δεν βρίσκεται ούτε στη μία ούτε στην άλλη επιλογή. Η οικονομική σκέψη του Ομπάμα βρίσκεται έξω από τον παραδοσιακό διχασμό κράτος ή αγορά. Τόσο ο νέος πρόεδρος όσο και οι συνεργάτες του δεν είναι θιασώτες ούτε της απόλυτα ελεύθερης αγοράς ούτε των κρατικών ρυθμίσεων. Πιστεύουν ότι ο ρόλος του κράτους δεν είναι τόσο να επιβάλλει ρυθμίσεις όσο να «σπρώχνει» τα άτομα να παίρνουν τις σωστές αποφάσεις στην αγορά.
Αυτή η οικονομική φιλοσοφία ονομάζεται «ελευθεριακός πατερναλισμός» -αντιπρόσωπος της σχολής αυτής είναι ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Σικάγου Ρίτσαρντ Θέιλερ, με τον οποίο ο Ομπάμα γνωρίστηκε όταν δίδαξε για ένα διάστημα συνταγματικό δίκαιο στο πανεπιστήμιο αυτό. Ο Θέιλερ εκπροσωπούσε το πνεύμα αντιλογίας στην κυριαρχούσα τότε στο Σικάγο νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία. Εκτοτε ο Θέιλερ θεωρείται ο «οικονομικός γκουρού» του Ομπάμα, και μάλιστα έπαιξε σημαντικό ρόλο στον διορισμό ενός άλλου νεαρού οικονομολόγου του Πανεπιστημίου, του Σικάγου, του Οσταν Γκούλσμπι ως συμβούλου του νέου προέδρου.
Σύμφωνα με τον Θέιλερ και σε αντίθεση με τη νεοφιλελεύθερη άποψη, το άτομο δεν δρα ορθολογικά στις περισσότερες περιπτώσεις, κάτι που ασφαλώς έχει επιπτώσεις στη λειτουργία της αγοράς. Ο καταναλωτής προτιμάει ένα σαλάμι που γράφει ότι είναι 90% χωρίς λίπος από ένα σαλάμι που γράφει ότι έχει 10% λιπαρά -παρόλο που πρόκειται για το ίδιο σαλάμι. Οι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο την τρομοκρατική επίθεση ή ένα πυρηνικό ατύχημα παρά το αυτοκινητικό ατύχημα -παρά το γεγονός ότι έχουν απείρως μεγαλύτερες πιθανότητες στη ζωή τους να σκοτωθούν από το δεύτερο.
Ο ανορθολογισμός των ανθρώπων εμφανίζεται και στην ευρύτερη οικονομία, όταν τα άτομα ξεπουλούν πανικόβλητα τις μετοχές τους, αγοράζουν ακίνητα σε υπέρογκες τιμές, φορτώνουν τις πιστωτικές τους κάρτες, αποσύρουν τα χρήματα τους μαζικά από τις τράπεζες. Τότε χρειάζεται ο κρατικός παρεμβατισμός, όχι για να ρυθμίσει την αγορά αλλά για να δημιουργήσει «δομές δυνατοτήτων» που ωθούν τους ανθρώπους στη σωστή κατεύθυνση.
Αυτό που είναι σημαντικό, επιμένει ο Θέιλερ, είναι ότι αυτό το «σπρώξιμο» μπορεί να γίνει χωρίς να θίγεται η ελευθερία της επιλογής.
Στις σχολικές καντίνες, π.χ., αν βάλεις τα φρούτα μπροστά από τα γλυκά η κατανάλωσή τους αυξάνεται κατά 35%. Στα ανδρικά ουρητήρια του αεροδρομίου του Αμστερνταμ ζωγράφισαν μια μύγα στο κέντρο της λεκάνης την οποία στοχεύουν οι άνδρες με αποτέλεσμα να μειωθούν τα ούρα που πέφτουν έξω από τη λεκάνη κατά 50%. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν ότι μπορείς να μειώσεις την παχυσαρκία των παιδιών και να βελτιώσεις την καθαριότητα των δημόσίων ουρητηρίων χωρίς να επιβάλεις νέες ρυθμίσεις. Απλά «σπρώχνεις» τους πολίτες προς τη σωστή κατεύθυνση.
«Ο ελευθεριακός πατερναλισμός», γράφει ο Θέιλερ, «στοχεύει να δημιουργήσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαφάνεια και να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για να επιλέξει κανείς. Δεν στοχεύει στον καταναγκασμό. Αυτό που είναι καθοριστικό είναι να υπάρχουν τα κίνητρα τα οποία πιέζουν προς την κατεύθυνση του ορθολογικού και μακριά από το ανορθολογικό. Αυτό μπορεί να το επιτύχει κανείς παρέχοντας στους ανθρώπους τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για να ασκήσουν την ελεύθερη επιλογή, που είναι απαραίτητη προκείμενου να εξισορροπηθεί η κρατική δύναμη. Ομως από την άλλη πλευρά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλοι θα ωφεληθούμε από ένα φιλικό σπρώξιμο προς τη σωστή κατεύθυνση».
(από την εφημερίδα "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ", 17/11/2008)