Η κρίση γεννήθηκε στις 9 Αυγούστου 2007, όταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) εισήγαγε 95 δισ. ευρώ ρευστότητας στις αγορές, ενώ η ΒΝΡ Ρaribas πάγωνε τρία αμοιβαία κεφάλαια επειδή τα subprime τους δεν είχαν αξία. Οι ενέσεις αυτές τόνωσαν κάπως τον ασθενή και η ΕΚΤ κέρδισε σε αξιοπιστία. Πέρα από τη νομισματική πολιτική, θα έπρεπε ωστόσο να είχε προειδοποιήσει τις κυβερνήσεις ώστε να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να ξεριζώσουν το κακό και να εμποδίσουν την κρίση ρευστότητας να μετατραπεί σε κρίση φερεγγυότητας. Στη συνέχεια η ΕΚΤ καθυστέρησε να μειώσει τα επιτόκια. Οταν τον περασμένο Μάρτιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οργάνωσε μια συζήτηση αφιερωμένη σε αυτά τα θέματα για την προετοιμασία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου, ο πρώην υπουργός Οικονομίας της Ιρλανδίας Τσάρλι Μακ Κρίβι είχε προτιμήσει να παρακολουθήσει ιπποδρομίες... Επίσης η αντίληψη του Μανουέλ Μπαρόζο για τον ρόλο του είναι αμφισβητήσιμη. Αντί να τον αναγάγει σε απόσταγμα του κοινοτικού πνεύματος, τον συνέλαβε ως ένα νεκρό φύλλο το οποίο άγεται και φέρεται από τις επιθυμίες του Συμβουλίου: η Επιτροπή δεν πρέπει να προτείνει παρά μόνο αυτό που τα κράτη-μέλη επιθυμούν.
Η οργάνωση της Επιτροπής δημιουργεί μια τυφλή γωνία στην κατανόηση αυτής της κρίσης. Τα μακροοικονομικά και τα σχετικά με τις αγορές ζητήματα εξαρτώνται από δύο διαφορετικούς επιτρόπους. Στο Ευρωκοινοβούλιο από τον Οκτώβριο του 2006 καλούμε την Κομισιόν «να δώσει μεγαλύτερη προσοχή στις επιδράσεις της συμπεριφοράς των αγορών στη μακροοικονομική κατάσταση της ζώνης του ευρώ».
Επειδή δεν έπρεπε να καμφθεί το ηθικό των νοικοκυριών, κινη τήρα της ανάπτυξης, και επειδή ήταν πιο εύκολο να μη βγουν μπροστά, οι κυβερνήσεις άφηναν την ΕΚΤ να παρεμβαίνει μόνη. Υιοθετούσαν φύλλα πορείας για τα διδάγματα της κρίσης τα οποία δεν ασχολούνταν με τη ρύπανση των subprime, η αντιμετώπιση των οποίων περιοριζόταν σε εκκλήσεις περί διαφάνειας των τραπεζών. Αυτή όμως είναι αντίθετη στους κανόνες της αγοράς γιατί υποχρεώνει τους παράγοντες να διακινδυνεύσουν τη φήμη τους. Η διαφάνεια δεν θα μπορούσε να υπάρξει παρά μόνο με επί τόπου επαληθεύσεις, για τις οποίες καμία αρχή δεν είχε τα μέσα.
Την άνοιξη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δημοσίευσε τα στοιχεία μείωσης της ανάπτυξης στην Ευρώπη ενώ οι πωλήσεις αυτοκινήτων έπεφταν στη Γερμανία. Σε ιερή συμμαχία η ευρωπαϊκή εκτελεστική εξουσία και η ΕΚΤ έκριναν ότι τα στοιχεία βρίσκονταν υπό αμερικανική επιρροή και ήταν υπερβολικά απαισιόδοξα. Από τη βελτιστοποίηση των προσδοκιών περάσαμε στην άρνηση της πραγματικότητας. Υστερα από ένα σοβαρό λάθος εκτίμησης της κυβέρνησης Μπους το κακό έσκασε και το χαλασμένο αβγό των subprime έκοψε τη μαγιονέζα της παγκόσμιας οικονομίας επιφέροντας σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.
Η απόφαση να αφεθεί σε κατάρρευση η Lehman Βrothers στις 15 Σεπτεμβρίου προκάλεσε μια συστημική κρίση η οποία σηματοδοτεί το πιστοποιητικό θανάτου της εποχής Ρίγκαν- Θάτσερ.
Στην Ευρώπη- σε αυτήν η νέα φάση της κρίσης- το πρώτο αντανακλαστικό ήταν η διάσωση της Ιρλανδίας, η οποία αποφάσισε να εγγυηθεί το σύνολο των καταθέσεων των τραπεζών της. Η Ανγκελα Μέρκελ αρχικά αρνήθηκε κάθε ευρωπαϊκό σχέδιο υποστήριξης στον τραπεζικό τομέα. Αφού άφησε τον Νικολά Σαρκοζί μόνο απέναντι στη γερμανική άρνηση, ο Γκόρντον Μπράουν παρουσίασε το δικό του σχέδιο και το πέρασε στο Εurogroup. Ως πρώην υπουργός Οικονομίας του κύριου οικονομικού τόπου της Ευρώπης, γνώριζε πολύ καλά για τι μιλούσε και μπορούσε να συνδυάσει την πολιτική επιταγή για δράση με τον έλεγχο των μηχανισμών.
Ο Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος ανήγαγε τον Ζαν-Κλοντ Τρισέ στην τάξη του αρχηγού κράτους ή κυβέρνησης, φάνηκε να προσπαθεί να παίξει ένα είδος κρατικής Μonopoly αλλάζοντας τον γαλλικό καπιταλισμό, τις βιομηχανίες και τα ΜΜΕ ανάλογα με τις διαθέσεις του. Αυτός ήταν ίσως ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι τράπεζες αρνήθηκαν την πρώτη εκδοχή του σχεδίου του και ανάγκασαν το κράτος να τους προσφέρει δάνεια χωρίς την ανάληψη συμμετοχής. Εχουμε έτσι σήμερα ένα μαζικό σχέδιο υποστήριξης των τραπεζών χωρίς αντάλλαγμα παρέμβασης στη μακροπρόθεσμη στρατηγική τους. Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η πίεση για μεταρρυθμίσεις να εξατμιστεί με μια νέα σχετική σταθεροποίηση των αγορών και το επιχείρημα ότι κάθε σημαντική αλλαγή θέτει σε κίνδυνο τις ευαίσθητες οικονομίες. Τελικά η ευρωπαϊκή απάντηση στην τραπεζική κρίση θα γίνει με παράλληλα εθνικά σχέδια. Μια φιλόδοξη Κομισιόν θα αναλάβει να οδηγήσει την υλοποίηση αυτών των σχεδίων ώστε να χρησιμοποιηθούν σε μια ευρωπαϊκή στρατηγική. Η Ευρώπη μπορεί να δώσει τον καλύτερο εαυτό της, την ικανότητα του ορισμού κανόνων, αυτή την ήπια δύναμη της σύγχρονης εποχής που έχει τόση ανάγκη η παγκοσμιοποίηση. Για τον λόγο αυτόν η Κομισιόν θα πρέπει να ξαναβρεί τον χαρακτήρα της και να αναλάβει ξανά πρωτοβουλίες- αυτό είναι ένα από τα μεγάλα διακυβεύματα του επόμενου ευρωπαϊκού χρονοδιαγράμματος.
Η κυρία Περβάνς Μπερές είναι πρόεδρος της Οικονομικής και Νομισματικής Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
(Από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/11/2008)