Τον «συναγερμό» που σήμανε το πρωί της 14ης Νοεμβρίου, όταν το νορβηγικό ερευνητικό σκάφος «M/V Malene Ostervold» συνοδεία της τουρκικής φρεγάτας Γκεντίζ εισήλθε εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας –80 με 100 ναυτικά μίλια νότια του Καστελόριζου– για να διεξαγάγει πετρελαϊκές έρευνες για λογαριασμό της Τουρκίας, έχει διαδεχθεί ο προβληματισμός στα επιτελεία των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας.
Η κίνηση της Άγκυρας ερμηνεύεται ως μια ακόμα απόπειρα αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας. Το επιβεβαίωσε, την περασμένη Τετάρτη, ανακοίνωση του εκπροσώπου του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, σύμφωνα με την οποία ο Οργανισμός Πετρελαίων της Τουρκίας (TRAO) πραγματοποίησε «γεωφυσικές έρευνες» στην ανατολική Μεσόγειο, «εντός των θαλασσίων αρμοδιοτήτων της χώρας μας και εντός του τομέα ερευνών».
Με λίγα λόγια αμφισβητείται ο προσδιορισμός της υφαλοκρηπίδας στα νησιά του Αιγαίου, αλλά και στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, ενώ εκφράζονται ανησυχίες ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξει περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης και πιθανώς μετατόπισή της προς την περιοχή της Κύπρου.
Κλασική μέθοδος
Η τεχνητή κρίση που επιχείρησε η Άγκυρα έχει όλα τα γνωστά συστατικά της «συνταγής» της τουρκικής προκλητικότητας. Η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας έγινε μέσω ενός ερευνητικού πλοίου που συνοδευόταν από τουρκική φρεγάτα (η Άγκυρα είχε προεξοφλήσει δηλαδή την ελληνική αντίδραση), η οποία επιχείρησε ακόμα και απειλητικούς ελιγμούς κατά της κανονιοφόρου «Πολεμιστής» που μετέβη στην περιοχή.
Κατόπιν σειράς διαβημάτων τόσο προς τη Νορβηγία όσο και προς την Τουρκία και έναν μαραθώνιο διαπραγματεύσεων, το νορβηγικό πλοίο εξήλθε από την ελληνική υφαλοκρηπίδα, αφού πρώτα ζήτησε και έλαβε τις συντεταγμένες των ορίων της υφαλοκρηπίδας στο Καστελόριζο. Ήταν η πρώτη φορά που η ελληνική κυβέρνηση έδωσε συντεταγμένες που να ορίζουν την ελληνική υφαλοκρηπίδα, «κίνηση» που εγείρει προβληματισμό τόσο για την ίδια τη «φύση» της (πρόκειται για μονομερή ορισμό της υφαλοκρηπίδας, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου δεν υπάρχει κάποια συμφωνία ανάμεσα στα κράτη) όσο και για ενδεχόμενη αξιοποίησή της από την Άγκυρα για άλλες περιοχές του Αιγαίου.
Στο θέμα τοποθετήθηκε την περασμένη Τετάρτη ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών Γ. Κουμουτσάκος, ο οποίος ερωτηθείς εάν τα στοιχεία που έδωσε η Ελλάδα σε αυτή την περίπτωση για την υφαλοκρηπίδα της είναι δεσμευτικά για τις διαπραγματεύσεις στο μέλλον, απάντησε ότι «τα στοιχεία που δώσαμε αφορούσαν το πώς η Ελλάδα θεωρεί ότι αποτυπώνεται στο χάρτη η ελληνική υφαλοκρηπίδα του νησιού Καστελόριζου, μόνο όμως στο κομμάτι που αφορούσε την περιοχή έρευνας. Είπαμε, δηλαδή, μέσα στο πλαίσιο της περιοχής έρευνας, πού είναι σύμφωνα με την ελληνική άποψη το όριο της υφαλοκρηπίδας».
Πηγή έντασης
Ο καθορισμός της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο είναι πηγή προστριβών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας εδώ και δεκαετίες. Η αρχή έγινε το Νοέμβριο του 1973, όταν η τουρκική κυβέρνηση παραχώρησε στην κρατική TRAO άδειες διεξαγωγής ερευνών για πετρέλαιο σε υποθαλάσσιες περιοχές κοντά στα ελληνικά νησιά, σε περιοχές που έως τότε θεωρούνταν ότι βρίσκονταν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Ήταν η πρώτη φορά που η Άγκυρα ήγειρε διεκδικήσεις στο Αιγαίο, οι οποίες μάλλον θα πρέπει να αποδοθούν στην πρόσφατη τότε ανακάλυψη του πρώτου εκμεταλλεύσιμου κοιτάσματος πετρελαίου ανοιχτά της Θάσου.
Έκτοτε, δύο φορές η Ελλάδα και η Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα πολεμικής σύρραξης. Η πρώτη ήταν τον Ιούλιο του 1976, όταν το ερευνητικό τουρκικό πλοίο «Χόρα» επιχείρησε να πραγματοποιήσει έρευνες παραβιάζοντας την ελληνική υφαλοκρηπίδα γύρω από τη Λήμνο και τη Λέσβο. Τελικά, το τουρκικό πλοίο αποχώρησε και μαζί με αυτό και ο κίνδυνος για μια πολεμική σύρραξη, ο οποίος όμως επέστρεψε δριμύτερος περίπου δέκα χρόνια αργότερα.
Για τρεις ημέρες τον Μάρτιο του 1987 η Ελλάδα έζησε πραγματικά στιγμές πολέμου. Η απόφαση της Τουρκίας να στείλει το Σισμίκ-1 (πρώην Χόρα), συνοδευόμενο από πολεμικά πλοία, για έρευνες στην υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στα ελληνικά χωρικά ύδατα, «πυροδότησε» την ελληνική αντίδραση. Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου είχε δώσει εντολή, εφόσον το Σισμίκ έμπαινε στα ελληνικά χωρικά ύδατα, να χτυπηθεί. Ο ελληνικός στόλος είχε βγει στο Αιγαίο, ο στρατός είχε πάρει θέσεις μάχης σε Έβρο και νησιά και οι πολίτες είχαν αδειάσει τα ράφια των σούπερ μάρκετ.
Τελικά, στις 27 Μαρτίου και κατόπιν έντονων πιέσεων από ΗΠΑ και Μ. Βρετανία, αλλά και των διαπραγματεύσεων Οζάλ-Παπανδρέου, το Σισμίκ-1 επέστρεψε στη βάση του.
Απόρροια ήταν η συνάντηση της Βουλιαγμένης, το Μάιο του 1988,
όπου οι δύο ηγέτες πήραν την απόφαση να «παγώσει» η έρευνα
στο Αιγαίο εκτός των χωρικών υδάτων των δύο χωρών, εξέλιξη
που ερμηνεύτηκε ως μη θετική για την Ελλάδα.
Στην αναζήτηση του κρυμμένου «μαύρου χρυσού»
Αντίστοιχες ενέργειες –χωρίς τόσο «θερμές» επιπτώσεις– ακολούθησαν και τα επόμενα χρόνια (με το «Πίρι Ρέις» και άλλα σκάφη). Πολλοί μάλιστα συνδέουν το πετρελαϊκό αυτό «κυνήγι» με τη διαμόρφωση της τουρκικής πολιτικής στο Αιγαίο και αποδίδουν σε αυτό μέχρι και το επεισόδιο στα Ίμια, την ανακάλυψη των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο, ακόμα και τη «μάχη της τσιπούρας» μεταξύ των ψαράδων και των λιμενικών των δύο πλευρών, που στήνεται κάθε χρόνο περίπου αυτή την εποχή.
Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, συμβούλου ασφαλείας των ΗΠΑ επί προεδρίας Τζίμι Κάρτερ, ότι οι «ανακαλύψεις» πετρελαίου (σ.σ. αναφέρεται στις αρχές της δεκαετίας του ’70) συνδυάζονται με όλα τα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν, όπως το πραξικόπημα των συνταγματαρχών κατά του Μακαρίου, την εισβολή στην Κύπρο, την πολιτική αστάθεια στη γραμμή του Αιγαίου, την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας κ.ο.κ. Οι απόψεις περί της ύπαρξης ή μη «ενδιαφερόντων» και «μεγάλων ανεκμετάλλευτων» κοιτασμάτων πετρελαίου στην
περιοχή του Αιγαίου όλα αυτά τα χρόνια διίστανται.
Υφαλοκρηπίδα είναι το τμήμα εκείνο του θαλάσσιου βυθού που αποτελεί ομαλή προέκταση της ακτής του και στο οποίο υπάρχει ορυκτός πλούτος. Βάσει του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας ορίζεται ότι όχι μόνο το ηπειρωτικό τμήμα μιας χώρας, αλλά και τα νησιά της (εφόσον κατοικούνται και αναπτύσσουν οικονομική ζωή) έχουν υφαλοκρηπίδα και ότι το ανώτατο εύρος αυτής είναι τα 200 ναυτικά μίλια από την αιγιαλίτιδα ζώνη.
Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει τη Διεθνή Σύμβαση, προτείνει «πολιτική» λύση του ζητήματος με βάση διμερή διαπραγμάτευση (πέρα δηλαδή από τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου). Κύριο επιχείρημα της είναι ότι τα νησιά του Αιγαίου
αποτελούν «ειδική περίπτωση» και δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, επομένως η οριοθέτησή της πρέπει να γίνει με βάση τη μέση γραμμή από το Βορρά προς το Νότο μεταξύ των τουρκικών παραλίων και των απέναντι παραλίων της ηπειρωτικής Ελλάδας. Διεκδικεί δηλαδή το μισό Αιγαίο.
Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι το θέμα είναι νομικό και γι’ αυτό οι ελληνικές θέσεις για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στηρίζονται στο Διεθνές Δίκαιο, στο πλαίσιο του οποίου ο «κανόνας της μέσης γραμμής» αποτελεί τη βάση. Ισχυρίζεται, δηλαδή, ότι τα νησιά αλλά και οι βραχονησίδες που συντηρούν ζωή έχουν υφαλοκρηπίδα, η οποία στην περίπτωση των νησιών του Αιγαίου ορίζεται από τη μέση γραμμή, της οποίας
κάθε σημείο απέχει εξίσου από τις απέναντι ακτές των δύο χωρών.
(Από www.freesunday.gr, 23/11/2008)