Η ελληνική οικονομία έχει σημαντικό όφελος από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Αυτή είναι μία βασική διαπίστωση μέσα στη δίνη της διεθνούς κρίσης αν κάποιος αναλογιστεί τι θα είχε συμβεί αν η Ελλάδα βρισκόταν εκτός. Ισχυρές αλλά μικρές οικονομίες, όπως η Σουηδία και η Δανία, σκέπτονται πλέον σοβαρά να υποβάλουν αίτηση συμμετοχής στην ευρωζώνη αφού οι κεντρικές τους τράπεζες αναγκάζονται να αυξήσουν τα παρεμβατικά επιτόκια όταν οι υπόλοιπες τα μειώνουν, ενώ η Ισλανδία και η Ουγγαρία θα είχαν αποφύγει τις πολύ μεγάλες περιπέτειες αν ήταν μέλη της ευρωζώνης. Η Τουρκία, η Ουκρανία και η Ρουμανία είδαν τα νομίσματά τους να υποτιμώνται πάνω από 30%, ενώ τα επιτόκια στη διατραπεζική τους αγορά είναι υψηλότερα του 20%.
Η ευρωζώνη αποτελεί ασπίδα προστασίας για την ελληνική οικονομία και της επέτρεψε να αναπτυχθεί σχετικά γοργά τα τελευταία χρόνια παρά τις μεγάλες ανισορροπίες που έχουν δημιουργηθεί. Οι ανισορροπίες αυτές έχουν τη ρίζα τους στο γεγονός ότι η συμμετοχή στο ευρώ, παρ΄ ότι ευεργετική, προκάλεσε εφησυχασμό και ανέστειλε τις ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν, σταδιακά, ένα ισχυρό καταναλωτικό πρότυπο, υψηλή ροπή προς εισαγωγές, συνεχή δημοσιονομικά ελλείμματα σε όλες τις φάσεις του οικονομικού κύκλου, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, στασιμότητα του ποσοστού των εξαγωγών σε πολύ χαμηλό επίπεδο και πολύ μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το υψηλότερο μεταξύ όλων των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ.
Η διεθνής κρίση, σε συνδυασμό με αυτές τις έντονες ανισορροπίες, προκάλεσε μεγάλη διεύρυνση των επιτοκιακών περιθωρίων δανεισμού του Δημοσίου, των τραπεζών, των ιδιωτών και των επιχειρήσεων.
Η διεύρυνση αυτή, παράλληλα με τη μείωση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, τις δυσμενείς προσδοκίες, το δυσμενές διεθνές περιβάλλον και την πιστωτική στενότητα, αναμένεται να προκαλέσει σοβαρή μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης και των ιδιωτικών επενδύσεων. Επειδή τα δημοσιονομικά περιθώρια χειρισμών είναι περιορισμένα, η μείωση των ρυθμών ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας είναι αναπόφευκτη. Σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς, εφέτος (το 2008) ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας θα είναι περίπου 3,2% και το 2009 μεταξύ 2% (ΔΝΤ) και 2,5% (Ευρωπαϊκή Επιτροπή), σε σύγκριση με 4% το 2007. Αλλες εκτιμήσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας είναι περισσότερο απαισιόδοξες, ιδιαίτερα για το 2009.
Η διεύρυνση των επιτοκιακών περιθωρίων δανεισμού και η μείωση της ιδιωτικής δαπάνης, παρά τις αναπόφευκτες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, αναμένεται να προκαλέσουν μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, ιδιαίτερα αν διατηρηθεί η χαμηλότερη τιμή του πετρελαίου και των λοιπών πρώτων υλών. Αυτό είναι ένα παράδειγμα αναγκαστικής, «τυφλής» προσαρμογής, που την επιβάλλουν οι συνθήκες.
Αν υιοθετηθεί η σωστή πολιτική και ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο, μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις της διεθνούς κρίσης στην ελληνική οικονομία και να επιστρέψουμε στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της προηγούμενης δεκαετίας. Κατ΄ αρχήν, και σύμφωνα με τις πλέον αντικειμενικές και νηφάλιες προβλέψεις, η διεθνής ανάκαμψη αναμένεται μεταξύ του τρίτου και του τέταρτου τριμήνου του 2009. Τρεις παράγοντες συνηγορούν σε αυτό. Πρώτον, η άμεση ανταπόκριση όλων των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών, από τις ΗΠΑ ως την Κίνα, με τις μαζικές και πρωτοφανείς παρεμβάσεις κεϋνσιανού τύπου. Δεύτερον, η μεγάλη μείωση των τιμών του πετρελαίου και των λοιπών πρώτων υλών. Τρίτον, οι θετικές προσδοκίες από το εκλογικό αποτέλεσμα στις ΗΠΑ. Βέβαια όλα αυτά περιβάλλονται από σημαντικό βαθμό αβεβαιότητας.
Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να στηρίζεται σε τέσσερις άξονες: προσαρμογή της συνολικής ζήτησης, ενίσχυση της συνολικής προσφοράς, θεσμική ανασυγκρότηση, κοινωνικό κράτος.
Το νέο πρότυπο υπαγορεύει χαμηλότερη ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση (δηλαδή υψηλότερη ιδιωτική και δημόσια αποταμίευση), υψηλότερες εξαγωγές, περισσότερο ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, περισσότερη απασχόληση, καλύτερη παιδεία, πιο αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος. Επειδή η προσαρμογή είναι σημαντική, ο χρόνος που απαιτείται για την υλοποίησή της είναι επίσης σημαντικός. Η συμμετοχή στην ευρωζώνη προσφέρει, ευτυχώς, την πολυτέλεια του χρόνου, αρκεί το πολιτικό σύστημα της χώρας να ανταποκριθεί έγκαιρα στην πρόκληση των καιρών.
Τα κύρια μέσα για την επίτευξη της προσαρμογής είναι οι δημόσιες δαπάνες και τα δημόσια έσοδα για την αύξηση της δημόσιας αποταμίευσης, τα φορολογικά και τα ασφαλιστικά κίνητρα για την αύξηση της ιδιωτικής αποταμίευσης και της απασχόλησης, καθώς και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας για την αύξηση των εξαγωγών και τη μείωση των εισαγωγών. Η δημοσιονομική προσαρμογή πρέπει να στηριχθεί σε προτεραιότητες και επιλογές: Δεν είναι εφικτό να έχουμε και υψηλές συντάξεις και υψηλές αμυντικές δαπάνες και υψηλές δαπάνες παιδείας και υγείας και χαμηλούς φόρους. Πρέπει να επιλέξουμε.
Η ανταγωνιστικότητα είναι το καταλυτικό μέσο προσαρμογής για την υλοποίηση του νέου προτύπου. Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας επιτυγχάνεται με την αναβάθμιση της δημόσιας παιδείας σε όλες τις βαθμίδες της, την προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας, την κατάργηση των αναχρονιστικών και πελατειακών περιορισμών στη λειτουργία του ανταγωνισμού των αγορών αγαθών και υπηρεσιών, το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, την κατάργηση των γραφειοκρατικών εμποδίων στην άσκηση επιχειρηματικότητας, την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και την αποτελεσματική λειτουργία ενός σύγχρονου κράτους δικαίου. Το κράτος αυτό δεν θα είναι επιχειρηματίας, αλλά θα παρέχει υψηλής ποιότητας κοινωνικές υπηρεσίες παιδείας, υγείας, κοινωνικής ασφάλισης, πολιτισμού και περιβάλλοντος, προσβάσιμες σε όλους, εξασφαλίζοντας ίσες ευκαιρίες. Θα αναβαθμίσει τη δημόσια διοίκηση, θα κατασκευάζει και θα συντηρεί υποδομές σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, θα εποπτεύει τις αγορές, θα επιβάλλει κανόνες ανταγωνισμού και χρηστής εταιρικής διακυβέρνησης, θα αναβαθμίσει το σύστημα απονομής δικαιοσύνης και τις ανεξάρτητες αρχές, θα εφαρμόσει ένα αποτελεσματικό και δίκαιο φορολογικό σύστημα, κυρίως όμως θα θέτει μακροχρόνιους αναπτυξιακούς και κοινωνικούς στόχους και θα εξασφαλίζει τα μέσα επίτευξής τους. Σήμερα η οικονομική πολιτική εξαντλείται στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε πού πάμε τα επόμενα δέκα χρόνια. Η παιδεία, η έρευνα και η καινοτομία, η ενέργεια, οι υδατικοί πόροι, το περιβάλλον, η δημόσια υγεία, το Ασφαλιστικό, απαιτούν μακροχρόνιο σχεδιασμό.
Αποτελεσματική και ανταγωνιστική δημόσια παιδεία, απελευθερωμένες αγορές, αποτελεσματικό κοινωνικό και εποπτικό κράτος, δίκαιο και αποτελεσματικό φορολογικό σύστημα, επιλογή και αξιολόγηση δημοσίων δαπανών είναι οι πέντε βασικές κατευθύνσεις με στόχους τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας την εξασφάλιση της συνέχισης υψηλών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, την προσαρμογή των δημοσίων οικονομικών και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και τη δίκαιη διανομή των καρπών της οικονομικής ανάπτυξης. *
Το θέμα αυτό αναπτύσσεται εκτενώς στο βιβλίο των Γιάννη Στουρνάρα και Μαρίας Αλμπάνη με τίτλο: «Η Ελληνική Οικονομία μετά την κρίση: Αναζητώντας ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο», Εκδόσεις ΙΟΒΕ,Νοέμβριος 2008.
(από τηο ένδετο "Βήμα Ιδεών", Δεκέμβριος 2008, εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ", 05/12/2008)